تقویت روابط ایران و امارات

ایران تنها کشوری است که امارات می تواند ان را دشمن خطاب کند. این دو کشور بر سر سه جزیره در خلیج فارس –تنب کوچک و بزرگ و ابوموسی- اختلاف دارند ولی جنبه مهمتری در رابطه امارات و ایران وجود دارد

سیاست فعلی حاکم بر خلیج فارس مبتنی بر تنش زدایی است. در مورد ایران و امارات ارتباطاتی که بین دو کشور وجود دارد، به تسریع روند کاهش تنش کمک کرده است

محاسبات نهایی امارات

مناقشات ارضی یکی از دلایل اصلی درگیری بین کشورهای مختلف در طول تاریخ بوده است. این مسئله را امروزه ما در جنگ اوکراین و تنش ها در منطقه دریای جنوبی چین می بینیم. از دیدگاه امارات سلطه ایران بر جزایر سه گانه می تواند منشأ درگیری جدیدی در خاورمیانه باشد

اگر به بودجه دفاعی امارات نگاه کنیم، می بینیم که ایران یک نگرانی بزرگ برای ابوظبی است. امارات با بودجه دفاعی 23.2 میلیارد دلاری در سال 2023، در بین کشورهای خاورمیانه که بیشترین هزینه را دارند، در جایگاه سوم است. بخش بزرگی از این بودجه دفاعی، به پدافند هوایی اختصاص پیدا کرده است؛ سامانه دفاعی THAAD، سیستم MIM-104 Patriot PAC-3 و موشک میان برد روسی Pantsir-S1، در کنار قرارداد 3.5 میلیارد دلاری که اخیرا امارات برای دریافت سامانه دفاع هوایی II KM-SAM با کره جنوبی امضا کرده، از جمله تجهیزات دفاع هوایی خریداری شده توسط این کشور است. همه این سرمایه گذاری ها با یک هدف انجام می شود: بازدارندگی ایران و شریکان منطقه ای اش از جمله حوثی های یمن

اما امارات تنها به چشم تهدید به ایران نمی نگرد؛ بلکه با این کشور رابطه مردمی، تجاری، پولی و اطلاعاتی دارد. حتی زمانی که روابط دیپلماتیک و امنیتی بین دو کشور تیره بود، امارات روابط تجاری و مردمی خود را با ایران حفظ کرد. در واقع امارات بزرگترین شریک تجاری ایران در بازه زمانی 21 مارس 2022 تا 20 ژانویه 2023 بوده است. در این مدت 20.27 میلیون تن کالا به ارزش 19.77 میلیارد دلار بین دو کشور معامله شد؛ این میزان بیش از دو برابر حجم تجارت تهران با عراق در دوره مشابه است (تجارت ایران و عراق در این دوره 9.08 میلیارد دلار بود) و این درحالی است که بسیاری عراق را نزدیک ترین شریک ایران در بین کشورهای عرب می دانند

در مورد ارتباطات مردمی نیز لازم به ذکر است که حدود 480000 ایرانی در امارات زندگی می کنند. این میزان معادل 4.76% کل جمعیت است؛ در مقایسه مصری ها حدود 4.23% از جمعیت امارات را تشکیل می دهند

گردشگری حوزه ارتباطی دیگر بین دو کشور است. دو کشور اخیرا توافق کردند که پروازهای امارات به ایران را به 215 پرواز در هفته افزایش دهند. این پروازها توسط خطوط هوایی اتحاد، امارات، فلای دبی، ایرعربیاو راک ایرویز انجام می شود. در سوی مقابل نیز ایران ایر، ماهان، آسمان، کاسپین، کیش ایر و تابان اجازه پرواز به امارات را دارند

در همین حال با وجود اینکه امارات در اجرای تحریم های بین المللی علیه ایران مشارکت دارد، ولی همچنان به حمایت از انتقال پول بین دو کشور ادامه می دهد و به دوبانک ملی و صادرات ایران و شرکت های صرافی اجازه فعالیت در امارات را داده است

ارتباط اطلاعاتی بین دو کشور شامل یک کابل زیردریایی که از فجیره به جاسک کشیده شده است، می شود. علاوه بر این شرکت E-Marine یکی از شرکت های تابعه شرکت مخابراتی اتصالات متعلق به امارات، در حال کار روی گسترش کابل های زیردریایی بین ایران و کویت است

در زمان همه گیری کرونا این ارتباط برای ایران اهمیت بیشتری پیدا کرد. کمک هایی که امارات در قالب کیت های آزمایشی ارائه کرد، به ایران کمک کرد تا میزان شیوع ویروس را در جمعیت خود شناسایی کرده و داده ها را راحت تر به سازمان های بین المللی سلامت منتقل کند 

از آنجا که امارات سال 2021 پنجاهمین سال تأسیس خود را جشن گرفت، رهبران این کشور شروع به بررسی دستاوردها و چشم انداز آینده کشور کردند. برنامه امارات برای نیم قرن بعد به شکل سندی با عنوان «ده اصل برای 50 سال آینده» تنظیم شد. در این سند، توسعه اقتصادی مهمترین اولولیت کشور تعیین شده و بر این اساس سیاست تنش زدایی با یمن، اسرائیل، ترکیه، قطر و ایران در دستور کار قرار گرفته است. در اصل پنجم سند بیان شده است که دولت برای تأمین امنیت، به جای تکیه بر قابلیت های دفاعی باید روی روابط خود با همسایگان سرمایه گذاری کند

سیاست همسایگی با ایران

از زمان به قدرت رسیدن ابراهیم رئیسی، وی بارها مدعی شده است که می خواهد همکاری های اقتصادی را در کانون تعاملات خود با همسایگان قرار دهد

اگر چنین امری محقق شود، تغییری بزرگ در سیاست منطقه ای ایران خواهد بود. از سال 1979 اسلام گرایان حاکم در تهران اغلب از همبستگی و ثبات منطقه ای صحبت می کردند ولی عملا بدنبال اهداف ایدئولوژیک خود بودند؛ همکاری های اقتصادی در برنامه های انها در حاشیه قرار داشت و حمایت از جنبش های اسلام گرا در کشورها عربی، بیرون راندن آمریکا از خاورمیانه و مقابله با اسرائیل جزء ارکان اصلی سیاست منطقه ای ایران بود. اما امارات –همچون دیگر کشورهای حوزه خلیج فارس- این اقدامات را مداخله در امور داخلی اعراب قلمداد می کرد

با توجه به روابط نزدیک امارات با آمریکا و تصمیم این کشور در سال 2020 برای برقراری روابط دیپلماتیک با اسرائیل، موضع گیری های ضد آمریکایی و ضد اسرائیلی تهران یکی از عواملی بود که می توانست روابط بین تهران و ابوظبی را پیچیده کند. ولی با درایت امارات، این مسئله منجر به تغییر رویکرد این کشور در قبال ایران نشد. از منظر حاکمان امارات، ایران همسایه بزرگی بود که نمی شد براحتی آن را کنار گذاشت

این رویکرد در طرف مقابل هم دیده شد؛ ایران نگذاشت موضوع اسرائیل روی روابطش با امارات تأثیر بگذارد. ایران از تصمیم امارات برای پیوستن به توافقنامه ابراهیم ابراز تأسف کرد ولی در عین حال کوشید تا این مسئله را کم اهمیت جلوه دهد

اما مهمترین بخش از روابط دو کشور، روابط اقتصادی و تجاری است. از زمان آغاز کارزار فشار حداکثری توسط دولت ترامپ علیه ایران در سال 2018 حسن روحانی رئیس جمهور وقت در دومین نشست توسعه اقتصادی و همکاری با همسایگان، برقراری روابط نزدیک تر بانکی با امارات را در دستور کار قرار داد

وی در درخواست خود از همسایگان ایران برای کمک، هم به آنها وعده کسب سود داد و هم کوشید تا به آنها نسبت به تنش ها و مسائل امنیتی که ممکن است در پی فشار بر ایران در منطقه ایجاد شود، هشدار دهد «ما باید با همه برادران خود برای توسعه کل منطقه همکاری کنیم. یک اقتصاد مشترک در منطقه به تضمین صلح و امنیت کمک خواهد کرد». دونالد ترامپ تهران را در سطوح مختلف تحت فشار گذاشته بود؛ از محدود کردن شدید فروش نفت خام، تا ایجاد مانع برای ایران برای دسترسی به سیستم مالی بین المللی و محدودیت این کشور برای انتقال ارز خارجی به ویژه ورود دلار به ایران. این کارزار بی سابقه مستلزم واکنش مناسبی از سوی ایران بود

به دلیل تحریم های آمریکا، همسایگان ایران نمی توانستند برای مبادله کالا، ارز خارجی به ویژه دلار به ایران منتقل کنند. در نتیجه ایرانیان بدنبال راه حل هایی جایگزین از جمله تقویت روابط اقتصادی دوجانبه با استفاده از پول ملی، امضای موافقت نامه های تجارت آزاد و تلاش برای تقویت صادرات کالاهای ایرانی رفتند 

با توجه به مشکلاتی که تحریم ها ایجاد کرد، ایران چاره ای جز توسعه صادرات غیرنفتی و تمرکز بر روابط با کشورهای همسایه و منطقه نداشت. نزدیکی جغرافیایی به کشورهای همسایه، انتقال ارز و کالا را در معاملات پایاپای تسهیل می کرد و هزینه ها را کاهش می داد. علاوه بر این هرچه روابط اقتصادی بین همسایگان بیشتر باشد، در روابط سیاسی حسن نیت بیشتری ایجاد می شود و این همان چیزی بود که تهران می خواست

از آنجایی که تحریم های آمریکا علیه ایران در دولت بایدن به قوت خود باقی ماند و ایرانیان همچنان بدنبال تضمین دسترسی به ارزهای خارجی بودند، نقش بانک های امارات به عنوان تسهیل کننده، برای تهران مهمتر شد. تحریم های آمریکا فشار زیادی بر ریال وارد کرده بود و دولت رئیسی مجبور شده بود برای تأمین بودجه دست به چاپ پول زند. از آنجا که ایران ارز کافی برای حمایت از ریال نداشت، ارزش پول کاهش یافت و تورم را تشدید کرد

تضمین دسترسی به دلار آمریکا برای تهران حیاتی بود. سفرهای اخیر مقامات عالی رتبه ایران را به کشورهای خلیج فارس باید در همین زمینه دید. محمدرضا فرزین رئیس بانک مرکزی در سفر ژانویه 2023 خود به امارات بر «روابط پولی، مالی و بانکی» نزدیک تر با کشورهای حاشیه خلیج فارس تأکید کرد. همان ماه فرزین در مأموریتی مشابه به دوحه رفت

رئیس بانک مرکزی ایران از این سفر، علاوه بر دسترسی به دلار آمریکا از طریق بانک های امارات، اهداف دیگری نیز داشت که از جمله آن «تأمین منابع مالی لازم برای تجار ایرانی در امارات» بود. طبق گزارش اتاق بازرگانی ایران و امارات، روز به روز بر تعداد شرکت های ایرانی که در امارات خود را به عنوان شرکت تجاری ثبت می کنند افزوده می شود. این امر نشان دهنده تمایل تهران بر ایجاد پیوندهای قوی تر بین جامعه تجاری ایران و کشورهای خلیج فارس است

علاوه بر این میزان خرید املاک توسط ایرانیان در امارات افزایش یافته است؛ بنابراین کانال های بانکی قوی تری برای مدیریت حجم سرمایه درگردش بین دو کشور مورد نیاز است. با این حال مقامات ایرانی قبول دارند که روابط اقتصادی بین ایران و امارات هرگز تا زمانی که ایران تحت تحریم است یا تا زمانی که توافق نامه های بین المللی مبارزه با پولشویی را با نهادهایی همچون FATF امضا نکرده، نمی تواند از تمام ظرفیت های خود استفاده کند.

نقش آمریکا در روابط بین ایران و امارات

سیاست تنش زدایی امارات در قبال ایران، نه تنها بر روابط دو کشور تأثیر می گذارد که به نفع کل منطقه و آمریکا است. تنش زدایی در خلیج فارس می تواند هزینه های آمریکا را برای حفظ امنیت منطقه کاهش دهد و این آزادی عمل را به واشنگتن بدهد که تمرکز خود را معطوف به آسیا یا روسیه کند. همچنین روابط بین ایران و امارات می تواند خطر اسرائیل را کاهش دهد زیرا اکنون شاهد روابط بیشتر و گسترده تر ایران و اسرائیل با کشورهای شورای همکاری خلیج فارس هستیم. پیوستگی اقتصادی ایران با منطقه در مقایسه با افزایش توان بازدارندگی هسته ای، برای این کشور منافع بیشتری دارد  

از منظر امارات ارتباط بیشتر با تهران امنیت غذایی، عرضه جهانی انرژی و زنجیره های تأمین بین آسیای مرکزی، اروپا و آفریقا را تقویت می کند. باید دید که آیا تهران نیز به روابط با امارات همین گونه می نگرد یا آن را صرفا راهی برای رهایی از زیر بار تحریم و تأمین منافعی کوتاه مدت برای خود می داند.

منبع: مؤسسه خاورمیانه

مترجم: فاطمه رادمهر