فنلاند چگونه مشکل بی خانمانی را حل کرد؟

هینکا 54 ساله پنج سال گذشته را در پناهگاه های اضطراری و خیابان گذرانده است. گاهی آشنایان به او اجازه می دادند تا در آپارتمانشان بخوابد. هینکا 23 سال است که به الکل اعتیاد پیدا کرده و به همین دلیل شغل خود را از دست داده است. حالا ده ماه است که دولت یک آپارتمان یک اتاقه با یک مبل، یک تخت و یک آشپزخانه در اختیار او گذاشته است. اکنون هینکا می تواند دوستانش را به منزل خود دعوت کند، آشپزی کند و هر زمان که بخواهد دوش بگیرد. هینکا دیگر بی خانمان نیست ولی هنوز سلامتی خود را بدست نیاورده است. اعتیاد اثر خود را روی بدن او گذاشته و زندگی او را تحت تأثیر قرار داده است. با این وجود دولت با این امید که وی اجاره ماهانه آپارتمان خود را می پردازد، به او یک آپارتمان داد؛ البته که این اعتماد بی مورد نبود و هینکا اجاره آپارتمان را می دهد

در سال های اخیر در فنلاند هزاران بی خانمان تغییرات مشابهی را در زندگی خود تجربه کرده اند. در حالی که تعداد بی خانمان ها در اروپا در سالهای اخیر به شدت روبه افزایش گذاشته، فنلاند تنها کشور عضو اتحادیه اروپا است که تقریبا به طور کامل این مشکل را برطرف کرده است. تنها حدود 3600 نفر در حال حاضر در فنلاند بی خانمان هستند ولی دولت قصد دارد تا سال 2027 موضوع بی خانمانی را به خاطره ها بسپارد. برنامه این است که در هلسینکی پایتخت فنلاند تا سال 2025 بی خانمانی ریشه کن شود

اما فنلاندی ها چگونه توانستند به این موفقیت دست یابند؟

هری اِولین مددکار اجتماعی و رئیس یک مجتمع مسکونی در حومه شمال شرقی هلسینکی است، که هینکا نیز در همین مجتمع زندگی می کند. این مجتمع از 70 آپارتمان کوچک تشکیل شده است که قبلا محل زندگی دانشجویان بود و اکنون افراد بی خانمان در ان زندگی می کنند. مجتمع یک سالن اجتماعات و یک سونا دارد و قانون روشنی بر آن حاکم است: خشونت هرگز و مصرف الکل و موادمخدر در فضای عمومی ممنوع

برنامه حل معضل بی خانمانی در فنلاند Housing First نام دارد که به شکل آزمایشی درحال اجراست. در این برنامه به افرادی که جایی برای خوابیدن ندارند، یک آپارتمان داده می شود. در بسیاری از کشورها، ترک کامل اعتیاد، پیش نیاز ارائه کمک های دولتی است ولی فنلاندی ها معتقدند به خاطر وجود همین شرط است که اغلبِ برنامه های کمک به بی خانمان ها، با شکست مواجه می شود. در فنلاند این شرط فقط برای اماکن عمومی گذاشته شده است. تیمی متشکل از 20 نفر مراقبت شبانه روزی از ساکنان مجتمع -که بسیاری از آنها با اعتیاد دست به گریبان هستند- را بر عهده دارند؛ این تیم از 9 مددکار اجتماعی تشکیل شده و شامل پرستاران، پزشکان و روانشناسان می شود

به گفته اولین: «وقتی به بی خانمان ها خانه می دهیم، مشکل اصلی و اولیه آنها را رفع می کنیم و حالا فرصت داریم تا در مورد مسائل دیگر با آنها صحبت کنیم»

هنوز افراد زیادی در لیست انتظار برای صاحب خانه شدن قرار دارند. جوانترین آنها 27 ساله است؛ نخستین باری که وی الکل مصرف کرد فقط 11 سال داشت. 12 ساله بود که شروع به مصرف مواد مخدر کرد، در 13 سالگی اقدام به فروش مواد می کرد و در 19 سالگی بود که بی خانمان شد. مدتی در چادر زندگی می کرد و سالها هرچه دستش می رسید از هروئین، کوکائین و شیشه می کشید. او می گوید که حالا مصرف مواد را به حشیش و الکل محدود کرده و بزرگترین آرزویش این است که یک آپارتمان برای خود داشته باشد

اخیرا به کارکنان مجتمع، مشاور همدلی اضافه شده است. این نوع مشاوره نخستین مشاوره از نوع خود در جهان است. هدف جلسات منظم آموزش همدلی، همسایه ها هستند؛ زیرا همه آنها از داشتن 70 بی خانمان در همسایگی خود خشنود نمی باشند. در این جلسات با یکدیگر گفتگو صورت می گیرد و جداولی در اختیار همسایه ها گذاشته می شود که باید احساسات خود را در ان بنویسند.

در سالهای اخیر فنلاند بیش از 8000 آپارتمان برای بی خانمان ها اماده کرده است. پایان بی خانمانی هدف مشترک همه دولت های فنلاند اعم از چپ و راست است. تنها در پایتخت، تعداد افراد بی خانمان از سال 2019 تا 2022، 40% کاهش یافته است

اولین تلاش ها برای تمرکز بیشتر بر حل معضل بی خانمانی، در دهه 1980 آغاز شد. آن زمان فنلاند از بحران جدی اقتصادی رنج می برد و طبق تخمین ها 20000 فنلاندی بی خانمان بودند. بسیاری از آنها زمستان در سطل زباله می خوابیدند تا یخ نزنند

سال 2007 وزیر ساخت و ساز، راه را برای برنامه Housing First هموار نمود و این ایده را -که در اختیار تمام افراد بی خانمان آپارتمان گذاشته شود- مطرح کرد

جو کاهیلا مددکار اجتماعی است که برای بنیاد Y-Säätiö کار می کند. این بنیاد که توسط پنج شهرداری بزرگ فنلاند ساخته شده، مالک اکثر آپارتمان های این برنامه است. کاهیلا با افرادی از سراسر جهان ملاقات می کند تا درباره برنامه Housing First توضیح دهد و دیگر کشورها را با سیاست رفاهی فنلاند آشنا نماید. کاهیلا می گوید که این برنامه از نظر اقتصادی نیز سودمند بوده است؛ از ابتدای برنامه Housing First تاکنون 60% از جمعیت بی خانمان فنلاند صاحب آپارتمان شده اند. بر اساس محاسبه دولت، اجرای این برنامه از سال 2012 تاکنون باعث شده که سالانه 32 میلیون یورو پس انداز شود؛ بیشتر این صرفه جویی در بخش مراقبت های بهداشتی بوده است

کاهیلا می گوید: «مقامات دیگر کشورها اغلب به این نکته اشاره می کنند که فنلاند کشور کوچکی است و مهاجران کمی دارد. ولی این استدلال ها بهانه است؛ مسئله این است که کشورهای دیگر اراده سیاسی لازم را برای حل معضل بی خانمانی ندارند. بدون تغییر در سیاست اجتماعی، هیچ اتفاقی نمیفتد»

به گفته کاهیلا پتانسیل زیادی برای بهبود وضعیت در کشورهای دیگر وجود دارد و بسیاری از شهرها دارای فضای اداری و هتل های خالی هستند. او به دانمارک اشاره می کند که رویکردی مشابه فنلاند اتخاذ کرده است و اخیرا به دومین کشور عضو اتحادیه اروپا بدل شده که شاهد کاهش بی خانمانی بوده است

الیزابت ارکیلا تیمی را درشهرداری هلسینکی رهبری می کند که وظیفه دارند افراد بی خانمان را پیدا کرده و آنها را تحت حمایت قرار دهند. تیم ارکیلا شامل پنج مددکار اجتماعی و دو پرستار است. وظیفه او این است که بعد از یافتن افراد بی خانمان، آنها را در لیست انتظار برای گرفتن آپارتمان قرار دهد و به آنها در استفاده از تمام امکانات دولتی کمک کند. این امکانات شامل اقامت در خوابگاههای اضطراری (پیش از دریافت آپارتمان)، دریافت ملزومات اولیه زندگی و بهره مندی از حمایت های مددکاران اجتماعی است

تیم ارکیلا در طول سالها کوچک شده که نشاندهنده موفقیت برنامه و کم شدن تعداد بی خانمان ها است. ولی به گفته وی «هنوز بی خانمان های پنهان وجود دارند؛ کسانی که در خانه دوستانشان هستند یا مرتبا پناهگاههای خود را تغییر می دهند. برخی سالهاست که می کوشند واقعیت بی خانمانی خود را از چشم بقیه پنهان کنند»

سالها دولت های متمادی در فنلاند علیرغم هزینه های گزاف، هزاران آپارتمان برای اجرای این برنامه ترتیب دادند ولی اخیرا دولت راستگرای جدیدی که بر سر کار آمده، سیاست ریاضتی سختگیرانه ای را در پیش گرفته و یارانه مسکن ارزان قیمت و مشاوره مسکن را کاهش داده است. هدف نخست وزیر سابق حذف کامل بی خانمانی تا سال 2027 بود ولی دولت جدید این سیاست را کنار گذاشته و به برنامه ای که اجماع تمام دولت های پیشین بود، پشت کرده است.

ارکیلا از خود می پرسد که بی خانمان ها تا چه مدت باید منتظر خانه دار شدن بمانند. کاهیلا نیز حذف بی خانمانی تا سال 2027 را توهم می داند و با ناامیدی می گوید: «این هدف محقق نمی شود»

منبع: اشپیگل

مترجم: فاطمه رادمهر