نگاهی به انتخابات پیش رو در ایران

اول مارس 2024 در ایران انتخابات مجلس شورای اسلامی و مجلس خبرگان برگزار خواهد شد. مجلس خبرگان بر اساس قانون اساسی جمهوری اسلامی مسئولیت تعیین، نظارت و عزل رهبری را در صورت لزوم بر عهده دارد. 88 نماینده عضو این مجلس هر هشت سال یکبار و پس از تأیید صلاحیت توسط شورای نگهبان، با رأی مردم انتخاب می شوند. انتخابات پیش رو از این جهت اهمیت دارد که رهبر ایران آقای خامنه ای 84 ساله است

نوامبر 2023 آیت الله رحیم توکلی در گفتگو با سایت جماران گفت کمیته ای در مجلس خبرگان تشکیل شده که مسئول بررسی نامزدهای احتمالی رهبر بعدی است. وی تأکید کرد این کمیته اعضای بسیار کمی دارد و سازوکار آن کاملا محرمانه است. به گفته توکلی این کمیته انتخاب های خود را با آقای خامنه ای در میان می گذارد

رویداد قابل توجه در انتخابات پیش رو، کناره گیری احمد جنتی رئیس کنونی 97 ساله مجلس خبرگان از نامزدی است که رابطه نزدیکی هم با رهبری دارد. ولی احتمال اینکه نبود او تحول مهمی ایجاد کند کم است و علیرغم عدم نامزدی وی، ساختار و ایدئولوژی حاکم بر مجلس خبرگان بدون تغییر باقی می ماند

جنتی در سه دهه گذشته حرف آخر را در شورای نگهبان زده و بسیاری از نامزدان ریاست جمهوری، نمایندگی مجلس شورا و مجلس خبرگان را رد صلاحیت کرده است. در این دوره نیز شورای نگهبان به ویژه در مورد مجلس خبرگان دست به رد صلاحیت گسترده افراد غیرهمسو با رهبر زد. به عنوان مثال حسن روحانی رئیس جمهور سابق از جمله کسانی بود که همچون گذشته خود را نامزد عضویت در مجلس خبرگان کرد ولی این بار رد صلاحیت شد

نصرالله پژمان فر نماینده مجلس در این خصوص گفت: «دو سال پیش پرونده ای را علیه روحانی به قوه قضائیه تقدیم کردیم؛ صلاحیت وی برای انتخابات آتی مجلس خبرگان نباید تأیید شود». صداو سیما نیز در یکی از برنامه های خود، از رد صلاحیت روحانی حمایت کرد. روحانی در واکنش به رد صلاحیت خود گفت: «همگن سازی و انحصارطلبی، عواملی هستند که مشروعیت و کارآمدی نظام را تضعیف می کنند»

از سوی دیگر شانس پیروزی نامزدان اصلاح طلبی که از سد شورای نگهبان عبور کرده اند، بسیار کم است. دلیل این امر حس سرخوردگی در مردم نسبت به نظام موجود می باشد؛ به نحوی که مردم دیگر به جناح های اصلاح طلب و اصولگرا اعتقادی ندارند

به همین دلیل بود که در انتخابات ریاست جمهوری 2021 و انتخابات پارلمانی 2020 نیز شاهد مشارکت پایین مردم بودیم. در چنین شرایطی تنها بخشی از مردم که به جمهوری اسلامی وابستگی ایدئولوژیک دارند، در انتخابات شرکت خواهند کرد. این امر فرصت بیشتری را برای پیروزی نامزدان نزدیک به هسته قدرت فراهم می کند

چهره های شاخص مجلس خبرگان

ابراهیم رئیسی درحال حاضر علاوه بر ریاست جمهوری، پست معاون اولی مجلس خبرگان را بر عهده دارد و از این حیث از نفوذ زیادی برخوردار است. از دیگر نمایندگان مهم مجلس خبرگان می توان به احمد خاتمی سخنگوی هیأت رئیسه مجلس و یکی از امامان جمعه تهران اشاره کرد

آقای خامنه ای نوامبر 2020 احمد خاتمی را به عضویت شورای نگهبان منصوب کرد. محمدعلی موحدی کرمانی از دیگر روحانیون بانفوذ در مجلس خبرگان فعلی است؛ وی از زمان تشکیل مجلس خبرگان عضو مجلس بوده است. کرمانی از سالهای 1992 تا 2005 به عنوان نماینده رهبر در سپاه فعالیت می کرد

صادق آملی لاریجانی یکی دیگر از نمایندگان تأثیرگذار مجلس خبرگان است. وی ریاست مجمع تشخیص مصلحت را در کارنامه دارد و از سال 2009 تا 2019 ریاست قوه قضائیه را عهده دار بوده است. هاشم حسینی بوشهری معاون دوم جنتی در مجلس خبرگان است. وی برخلاف دیگر نمایندگانی که پیشتر نام بردیم، مناصب مهم سیاسی نداشته ولی در عرصه های فرهنگی و آموزش دینی فعالیت می کرده است

تمام این افراد همسویی زیادی با آقای خامنه ای و دیدگاه هایش در زمینه سیاست داخلی و خارجی دارند. در سخنان همه آنها مواضع ضد آمریکایی و ضد غربی دیده می شود. آنها آمریکا و قدرت های غربی را دشمنانی می دانند که بدنبال تضعیف اقتدار جمهوری اسلامی و تغییر نظام هستند

در بین آنها رئیسی شانس زیادی برای انتخاب شدن به ریاست مجلس خبرگان را دارد. خبرگزاری رویداد 24 نیز در گزارشی گفت که رئیسی احتمالا قدرتمندترین نماینده مجلس خبرگان خواهد شد و ریاست آن را بر عهده خواهد گرفت؛ همین امر او را «قدرتمندترین رئیس جمهور تاریخ ایران» می کند و نفوذ او را بر نهادهای مختلف افزایش می دهد

ولی با ریاست ابراهیم رئیسی بر مجلس خبرگان، شرایط پیچیده تر می شود زیرا وی یکی از نامزدان اصلی مقام رهبری است. اگر آقای خامنه ای و سپاه پاسداران از ریاست او بر مجلس خبرگان حمایت کنند، می تواند چراغ سبزی برای سناریویی بزرگتر باشد که در ان رئیسی در نهایت رهبر بعدی شود

مشارکت عمومی

مشارکت رأی دهندگان برای رهبران ایران مهم است؛ آقای خامنه ای آن را معیاری برای مشروعیت نظام دانسته و دوست دارد این مشارکت بالا را در رسانه ها به نمایش بگذارد. باتوجه به اینکه تظاهرات سال 2022 مشروعیت نظام را به چالش کشید، جمهوری اسلامی در انتخابات جاری نیاز به مشارکت بیشتر رأی دهندگان دارد

سال 2017 زمانی که روحانی برای دومین بار به ریاست جمهوری رسید، آقای خامنه ای در واکنش به حضور رأی دهندگان، تأکید کرد: «این انتخابات مظهر اعتماد عمومی به کشور و نظام جمهوری اسلامی بود. 70% مردم به صحنه آمدند تا از نظام جمهوری اسلامی اعلام حمایت کنند و تأیید و اعتماد خود را نسبت به نظام نشان دهند»

ولی بعدها با وقوع اعتراضات سراسری، فضای سیاسی کشور دستخوش دگرگونی شد. در انتخابات مجلس شورا در سال 2020 تنها 42% واجدین شرایط رأی دادند و میزان مشارکت مردم در انتخابات ریاست جمهوری 2021 تنها 48% بود. به این ترتیب در این دو انتخابات کمترین میزان مشارکت مردمی در طول دوران جمهوری اسلامی رقم خورد. حتی گمانه زنی ها حاکی از این بود که مشارکت واقعی کمتر از ارقام رسمی بوده است

از زمانی که جنبش اصلاحات در سال 1997 پا گرفت، مردم ایران به این جنبش فرصت دادند تا با تکیه بر حمایت مردمی، بر حاکمیت فشار آورده و تغییراتی را در بافت سیاسی و اقتصادی ایران ایجاد کند. بیش از 25 سال است که اصلاح طلبان بر استفاده از صندوق رأی تأکید دارند و معتقدند تنها راه ایجاد تغییرات معنادار همین است؛ ولی مردم در طول سالها نه تنها هیچ تغییر اساسی را مشاهده نکرده اند، که شرایط روز به روز بدتر هم شده است. در نتیجه این امر میزان مشارکت رأی دهندگان به پایین ترین حد خود رسیده است

بر اساس نظرسنجی ماه نوامبر 2023 که توسط آژانس نیمه رسمی نظرسنجی دانشجویان ایران انجام شد، تنها 28% از واجدین شرایط، قصد قطعی خود را برای شرکت در انتخابات اعلام کردند. عباس عبدی فعال سیاسی معتقد است که با نزدیک شدن به روز انتخابات، درصد کسانی که مایل به رأی دادن هستند کاهش می یابد و نرخ مشارکت ممکن است در تهران و سایر شهرهای بزرگ به کمتر از 15% برسد

محمد مهاجری فعال سیاسی نیز می گوید که بر اساس یک نظرسنجی، مشارکت مردم در کل کشور 18% و در تهران و شهرهای بزرگ زیر 10% است. اخیرا نظرسنجی دیگری انجام شد که نشان می داد تنها حدود 30% به رأی دادن فکر می کنند

ولی خبرگزاری فارس سه روز مانده به انتخابات در خبری که در تضاد کامل با نظرسنجی های انجام شده قرار داشت، اعلام کرد که احتمالا 71% مردم به پای صندوق های رأی خواهند رفت؛ لذا این احتمال می رود که جمهوری اسلامی مشارکت مردم را بین 50 تا 60% اعلام کند

منبع: قنطره

مترجم: فاطمه رادمهر