در اقدامی تاریخی که خیال و دیپلماسی را در هم آمیخته، شرکت والت دیزنی اعلام کرده است که نخستین پارک تفریحی خود در خاورمیانه را راه‌اندازی می‌کند: دیزنی‌لند ابوظبی.
این پارک با همکاری شرکت اماراتی میرال در جزیره یاس ساخته خواهد شد. دیزنی‌لند ابوظبی هفتمین مجموعه‌ی جهانی دیزنی، نخستین پارک جدید آن در بیش از پانزده سال گذشته و پیشرفته‌ترین آن از نظر فناوری خواهد بود. این پارک در موقعیتی راهبردی واقع شده است، به‌گونه‌ای که یک‌سوم جمعیت جهان با چهار ساعت پرواز می‌توانند به آن دسترسی داشته باشند؛ از جمله مردم آسیای جنوبی، آفریقا، و خاورمیانه. اما این پروژه فقط یک گسترش تجاری ساده نیست؛ قصه‌ای فراتر از قلعه‌ها، کالسکه‌ها و نمایش‌ها در جریان است.
به گفته‌ی «رابرت آیگر»، مدیرعامل دیزنی: این پارک «در عین حفظ اصالت دیزنی، رنگ و بوی اماراتی خواهد داشت.»
دیزنی‌لند ابوظبی را باید به عنوان یک گام مهم استراتژیک در مسیر قدرت نرم امارات دانست: تلاشی دقیق و هدفمند برای بازسازی تصویر بین‌المللی این کشور از طریق فرهنگ، آموزش و شراکت‌های جهانی، به‌جای استفاده از قدرت سخت و ابزار زور. امارات در تلاش است تا تصویری که از آن به‌عنوان «اسپارت کوچک» (اشاره به نقش نظامی آن در یمن و دیگر کشورها) ساخته شده، کمرنگ کند. همچنین، این پروژه نشان‌دهنده‌ی روابط نزدیک‌تر با ایالات متحده و اعتماد متقابل در میانه‌ی تغییرات ژئوپلیتیکی در منطقه است.
مفهوم «قدرت نرم» که نخستین‌بار توسط دانشمند علوم سیاسی، جوزف نای، مطرح شد، به توانایی یک کشور برای تأثیرگذاری از طریق جذابیت فرهنگی، ارزش‌ها و روایت‌ها، به‌جای استفاده از زور یا پول، اشاره دارد.
امارات از نخستین کشورهای خلیج فارس بود که این تغییر را درک کرد و آن را نهادینه ساخت. در سال ۲۰۱۷، این کشور راهبرد ملی قدرت نرم خود را معرفی کرد که هدف آن ارتقای تصویر جهانی امارات و گسترش نفوذ آن در عرصه‌ی بین‌المللی بود. این راهبرد به شکل جامعی تدوین شد و از موفقیت اقتصادی، میراث فرهنگی، کمک‌های بشردوستانه و تساهل و مدارا، برای ساخت یک برند ملی جذاب بهره می‌گرفت.
شیخ منصور بن زاید در زمان معرفی این راهبرد گفت: «هدف ما این است که جایگاه امارات را در جهان و در دل مردم تثبیت کنیم.» دیزنی‌لند ابوظبی به‌وضوح تجسمی از این راهبرد است.
رهبران امارات زیرساخت‌های فرهنگی را نه فقط برای رونق گردشگری، بلکه به عنوان ستون‌های قدرت نرم ملی در نظر می‌گیرند. میزبانی از پارک دیزنی پیامی روشن می‌فرستد: امارات کشوری امن، مدرن و خانواده‌محور است؛ تا حدی که یکی از مشهورترین برندهای سرگرمی جهان حاضر است در آن سرمایه‌گذاری کند.
ترکیب جادوی دیزنی با فرهنگ محلی اماراتی نشان‌دهنده‌ی هدف راهبردی این کشور برای بومی‌سازی نمادهای فرهنگی غرب و در عین حال، به نمایش گذاشتن میراث بومی خود است. انتخاب جزیره‌ی یاس هم تصادفی نیست، چراکه این جزیره پیش‌تر نیز میزبان پارک‌های بزرگی چون دنیای برادران وارنر، فراری و سی‌ورلد بوده است.
فراتر از نفت: ساختن برندی ملی
در پس قدرت نرم، یک الزام راهبردی بسیار ملموس نهفته است: تنوع‌بخشی به اقتصاد. همانند عربستان سعودی و قطر، امارات نیز با آینده‌ای روبه‌روست که در آن درآمدهای نفتی دیگر نمی‌تواند رشد ملی را تأمین کند. با این حال، امارات زودتر و قاطعانه تر از دیگران برای گذار از اقتصاد نفت‌محور به اقتصاد دانش‌محور و خدمات‌محور اقدام کرده است.
گسترش بخش‌های گردشگری و تفریحی، بخشی کلیدی از این چشم‌انداز است. این حوزه‌ها درآمد ارزی جذب می‌کنند، اشتغال ایجاد می‌کنند، و به تقویت بخش‌های غیرنفتی کمک می‌کنند. امارات، گردشگری و اقتصاد خلاق را دو رکن اصلی برای آینده‌ای پایدار می‌داند و دیزنی‌لند در هر دو حوزه می‌گنجد.
این پروژه‌ها همچنین بُعدی داخلی دارند. پروژه‌هایی چون دیزنی‌لند ابزاری برای مشروعیت‌بخشی به نظام سیاسی هستند: خانواده‌ی حاکم، رفاه، غرور ملی و اعتبار جهانی را برای مردم به ارمغان می‌آورد، و در ازای آن، مردم به‌طور ضمنی به نظام حکومتی غیرانتخابی رضایت می‌دهند.
از این منظر، دیزنی‌لند نه‌فقط یک دارایی اقتصادی، بلکه ابزاری برای حکمرانی به‌شمار می‌رود.
ساختن قطب فرهنگی: از لوور تا دیزنی‌لند
در دهه‌ی گذشته، امارات بیابانی بایر را به قطب هنر، گفت‌وگو و نوآوری در جهان تبدیل کرده است. دیزنی‌لند ابوظبی تازه‌ترین حلقه از زنجیره‌ای از پروژه‌های نمادین و بزرگی است که جایگاه امارات را به‌عنوان قطب فرهنگی جهانی تثبیت می‌کند.
افتتاح لوور ابوظبی در سال ۲۰۱۷ -نخستین شعبه‌ی لوور خارج از فرانسه- نقطه‌ی عطفی در دیپلماسی فرهنگی امارات بود که با حمایت مالی امارات و توافقی تاریخی با فرانسه ممکن شد. در نزدیکی آن، پروژه‌ی موزه‌ی گوگنهایم ابوظبی در حال ساخت است که قرار است بزرگ‌ترین موزه از نوع خود باشد و جایگاه جزیره‌ی سعدیات را به‌عنوان قطب گردشگری هنری جهان تقویت کند.
امارات همچنین خود را به‌عنوان محل تلاقی ادیان و فرهنگ‌ها معرفی کرده است. در سال ۲۰۱۹ و در چارچوب «سال تساهل»، ابوظبی میزبان پاپ فرانسیس شد. سال ۲۰۲۳ «خانه‌ی ابراهیمی» افتتاح شد که مجموعه‌ای شامل مسجد، کلیسا و کنیسه بود. نمایشگاه جهانی دوبی (اکسپو ۲۰۲۰) نیز که بیش از ۲۴ میلیون بازدیدکننده داشت و ۱۹۲ کشور را با شعار «اتصال ذهن‌ها، خلق آینده» گرد هم آورد، تصویر امارات را به‌عنوان نقطه‌ی تلاقی تمدن‌ها تقویت کرد.
این پروژه‌ها بُعدی دیپلماتیک نیز دارند. میزبانی از نهادهای معتبر جهانی، روابط دوجانبه را تقویت می‌کند و هم‌سویی راهبردی کشورها را به نمایش می‌گذارد. حمایت دولت فرانسه از لوور ابوظبی و حضور آمریکا از طریق دانشگاه NYU ابوظبی، تأییدی است بر چشم‌انداز فرهنگی امارات و قابلیت آن برای ایفای نقش شریک قابل‌اعتماد.
روابط آمریکا و امارات: اعتماد و نظارت
حضور دیزنی‌لند در ابوظبی حامل پیام نمادینی برای روابط آمریکا و امارات است. طی دهه‌ها، امارات یکی از نزدیک‌ترین شرکای واشنگتن در منطقه بوده و میزبان نیروهای آمریکایی و سرمایه‌گذاری‌های عمده‌ی آمریکا بوده است.
با این حال، روابط دو کشور گاهی با تنش‌هایی همراه بوده است. در سال ۲۰۲۱، دولت بایدن فروش ۲۳ میلیارد دلاری تسلیحات به امارات -شامل جنگنده‌های F35- را به‌دلیل نگرانی از نقش امارات در یمن و روابط نزدیکش با چین، به ویژه در زمینه‌ی فناوری 5G شرکت هواوی، متوقف کرد. در واکنش، مقام‌های اماراتی بررسی گزینه‌های دفاعی جایگزین از جمله همکاری با چین را در دستور کار قرار دادند
با این وجود، دو کشور برای بازسازی اعتماد تلاش کرده‌اند. در سپتامبر ۲۰۲۴، بایدن امارات را به‌عنوان «شریک بزرگ دفاعی» معرفی کرد، عنوانی که پیش از آن تنها به هند داده شده بود. این گام، نشانه‌ای از تجدید هم‌سویی راهبردی و زمینه‌سازی برای همکاری‌های نزدیک‌تر در حوزه‌های فناوری پیشرفته و امنیتی بود.
در چنین زمینه‌ای، گسترش فعالیت‌های دیزنی در امارات تنها یک سرمایه‌گذاری تجاری به شمار نمی‌رود. این برند برجسته‌ی آمریکایی، با اتکا به ثبات و سودآوری همکاری با امارات، آینده‌ی خود را بر پایه‌ی این شراکت استوار کرده است. این اقدام در چارچوب قدرت نرم معنا پیدا می‌کند؛ تلاشی برای تقویت پیوندهای فرهنگی و معرفی تصویری آمریکایی‌شده از خلیج فارس به نسل جدید بازدیدکنندگان. در نهایت، این حرکت یادآور آن است که اتحادهای ماندگار، تنها بر پایه‌ی منافع مشترک شکل نمی‌گیرند، بلکه بر تجربیات مشترک نیز استوارند
رقابت جلوه و جذبه
پروژه‌ی دیزنی‌لند در امارات، بخشی از رقابت گسترده‌تر میان پادشاهی‌های ثروتمند خلیج فارس -امارات، عربستان سعودی و قطر- برای کسب قدرت نرم است.
قطر از رسانه‌هایی مانند الجزیره و دیپلماسی ورزشی، از جمله میزبانی جام جهانی ۲۰۲۲، بهره می‌برد تا تصویر جهانی نوینی از خود بسازد. عربستان با پروژه‌ی نئوم، خود را به‌عنوان دیزنی‌لند آینده معرفی می‌کند و با شعار چشم‌انداز ۲۰۳۰ در حال بازتعریف هویت فرهنگی و گردشگری خود است.
اما آنچه امارات را متمایز می‌سازد، نهادینه‌سازی زودهنگام و منسجم راهبرد قدرت نرم است. راهبرد رسانه‌ای قطر غالباً با روایت‌های سیاسی مناقشه‌برانگیز همراه است و پیوندهایی با جنبش‌های افراطی از جمله اخوان‌المسلمین و حماس دارد. عربستان نیز هنوز در مراحل اولیه‌ی اصلاحات خود است. اما امارات روایتی آرام، جهانی و قابل‌پذیرش از قدرت نرم خود ارائه داده است که مبتنی بر مفاهیمی همچون تساهل و گفت‌وگوی بین فرهنگی است؛ ارزش ها و مفاهیمی که برای مخاطبان جهانی قابل درک تر و قابل صدورتر است. مهم‌تر آنکه، امارات نه تنها بدنبال جلب توجه است که می کوشد تصویر شریکی قابل‌اعتماد در بلندمدت را ارائه دهد؛ ویژگی‌ای که در منطقه‌ای بی‌ثبات بسیار ارزشمند است.
نتایج نیز گویای این واقعیت‌اند: بر اساس شاخص قدرت نرم برند فایننس در سال ۲۰۲۵، امارات رتبه‌ی دهم جهانی را دارد؛ جلوتر از عربستان، قطر و حتی قدرت‌هایی چون روسیه و کره‌جنوبی. این رقابت صرفاً یک نبرد منطقه‌ای نیست، بلکه بخشی از روند گسترده‌تری در بازتعریف چهره‌ی خلیج فارس است؛ جایی که قدرت نرم، نه ابزاری تجملی، که ضرورتی راهبردی برای پایداری ژئوپولیتیکی در دوران پسا‌نفت به شمار می‌آید.
خطرات و واقعیت‌ها
البته همه چیز رؤیایی نیست. پارک‌های تفریحی در خلیج فارس در گذشته عملکرد اقتصادی ضعیفی داشته اند، و حضور دیزنی‌لند نمی‌تواند نگرانی‌های مطرح‌شده را درباره‌ی شرایط کاری، به‌ویژه برای کارگران مهاجر که ۸۸ درصد جمعیت کشور را تشکیل می‌دهند، از بین ببرد. برخی منتقدان ممکن است دیزنی را به سفیدنمایی این واقعیت‌ها متهم کنند، همان‌گونه که در مورد فعالیت‌هایش در چین مطرح بوده است.
اما قدرت نرم نیاز به بی‌نقص بودن ندارد، نیاز به جذابیت دارد و اندک کشورهایی مانند امارات این نکته را به‌خوبی درک کرده‌اند.
اینکه آیا این راهبرد بتواند پایان خوشی ژئوپولیتیکی رقم بزند، هنوز معلوم نیست. اما یک چیز روشن است: در منطقه‌ای که بیشتر با قدرت سخت تعریف شده، ابوظبی تصمیم گرفته است از طریق دیده‌شدن، اعتبار و خیال‌پردازی به رقابت بپردازد. و چه کسی بهتر از میکی‌ماوس می‌تواند حامل این پیام باشد؟
مترجم: فاطمه رادمهر
نظر شما