در هفته اخیر هرکس در عراق می خواست اقدام به خرید خانه یا ماشین کند، شوکه می شد زیرا یکشنبه گذشته دولت عراق انجام معامله با دلار آمریکا را ممنوع کرده بود
عراقی ها معمولا برای خریدهایی که به پول زیادی نیاز دارد، از دلار استفاده می کنند. آنها بدلیل کاهش ارزش دینار، برای خرید ماشین یا خانه باید چند کیسه اسکناس با خود حمل کنند؛ پس به جای این کار، با یک کیف پول پر از دلار سر قرار می روند
چند دهه است که مردم خاورمیانه اگر درهم، دینار، ریال یا پوند کافی نداشته باشند، از دلار آمریکا به عنوان بهترین ارز استفاده می کنند ولی این امر ممکن است تغییر کند. در چند ماه گذشته مقامات ارشد برخی از کشورهای خاورمیانه اظهاراتی داشته اند که نشان می دهد سلطه دلار در منطقه رو به کمرنگ شدن است
در عراق مقامات آمریکا ورود دلار به این کشور را سخت تر کردند زیرا نگران هستند که این دلارها سر از ایران درآورد. در پی این اقدام، عراق با کمبود دلار مواجه شد و ارزش دینار پایین آمد؛ همچنین این اقدام باعث شد که عراق اعلام کند در تجارت با چین به جای دلار از یوان استفاده خواهد کرد
اوایل سال جاری وزیر دارایی عربستان گفت که کشورش برای فروش نفت، مانعی در استفاده از ارزهای مختلف از جمله یورو و یوان ندارد. امارات متحده نیز اعلام کرد که در تجارت با هند از روپیه استفاده خواهد کرد. سال گذشته مصر اعلام کرد قصد دارد اوراق قرضه را به یوان چین منتشر کند؛ این کشور قبلا اوراق قرضه را به ین ژاپن منتشر کرده بود
همچنین چند کشور خاورمیانه –مصر، عربستان، امارات، الجزایر و بحرین- گفته اند که می خواهند به گروه بریکس بپیوندند. این گروه متشکل از کشورهای برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی است. روسیه پیشتر گفته بود که در نشست آتی این گروه در ماه ژوئن، درباره ایجاد ارز جدیدی برای تجارت فرامرزی بین اعضا بحث و گفتگو خواهند کرد
از سال 2021 امارات در کنار تایلند، هنگ کنگ و چین عضو پروژه ای آزمایشی شده است که در آن بانک تسویه حساب های بین المللی مستقر در سوئیس، به عنوان مجری پروژه، از پرداخت های دیجیتال در تجارت های فرامرزی استفاده می کند و دلار را دور می زند
جایگزینی ارزهای دیگر به جای دلار آمریکا، نگرانی هایی را در محافل آن کشور ایجاد کرده است. این نگرانی را می توان در عناوین خبری روزنامه های آمریکایی دید؛ نیویورک تایمز ماه فوریه مقاله ای با این عنوان منتشر کرد «آیا سلطه دلار در معرض تهدید است؟»، فایننشال تایمز ماه مارس نوشت «آماده ارز چند قطبی شوید» و بلومبرگ اواخر ماه گذشته هشدار داد «دلار زدایی با سرعتی خیره کننده در حال وقوع است»
بلومبرگ در گزارش خود نوشت که دلار آمریکا در حال حاضر حدود 58% از ذخایر خارجی جهان را تشکیل می دهد؛ این درحالی است که سال 2001 میزان این ذخایر 73% و در اواخر دهه 1970، این میزان 85% بود
اما اکثر کارشناسان باور دارند که سرعت دلار زدایی (از جمله در خاورمیانه) بسیار کمتر از آن چیزی است که در مقالات روزنامه ها مورد اشاره قرار گرفته است
دانیل مک داول استاد علوم سیاسی دانشگاه سیراکیوز در نیویورک در پاسخ به این سؤال ما که آیا اظهارات رهبران عرب نشانه سقوط دلار در خاورمیانه است، گفت: «حرف زدن آسان است و عمل دشوار. برای کشورهای تولید کننده نفت همچون عربستان چنین اظهاراتی راهی برای جلب توجه آمریکاست»
مک داول این احتمال را رد نمی کند که روزی سلطه دلار کمرنگ شود «همه امپراتوری ها در نهایت فرو می ریزند اما در حال حاضر این صحبت ها بیشتر نمادین است و جنبه سیاسی دارد. هر تغییری کُند خواهد بود»
کارشناسان اتفاق نظر دارند که دو دلیل عمده برای تهدید دولت های خاورمیانه به استفاده از ارزهای دیگر وجود دارد؛ یکی از دلایل به جنگ روسیه در اوکراین مربوط می شود
مک داول فکر می کند که تحریم ها نقش مهمی در شکل گیری این گفتمان دارد. وی در کتاب خود «تحریم های مالی ایالات متحده و واکنش های بین المللی علیه دلار» استدلال می کند که «آمریکا هرچه بیشتر از دلار به عنوان سلاح سیاست خارجی استفاده کند، دشمنانش در فعالیت های اقتصادی بین المللی خود بیشتر به سمت استفاده از سایر ارزها حرکت خواهند کرد»
در حال حضر روسیه با بسیاری از کشورهای خاورمیانه و آسیایی مبادلات مالی دارد. آنها کشورهایی هستند که تصمیم گرفته اند از تحریم های آمریکا و اروپا پیروی نکنند
اگر تحریم ها علیه روسیه تشدید شود و کشورهای طرف معامله با مسکو با تحریم های ثانویه روبرو شوند، در آن صورت کار سختی برای نادیده گرفتن تحریم ها دارند زیرا که همزمان با آمریکا و اتحادیه اروپا نیز مبادلات دارند
به گفته یکی دیگر از تحلیلگران، دلیل دوم دوری کشورهای خاورمیانه از دلار این است که «کشورهای خاورمیانه به ویژه عربستان حس می کنند آمریکا در راستای تحت فشار گذاشتن روسیه و انسداد منابع مالی این کشور، درصدد تغییر قوانین بازار جهانی نفت است؛ اتفاقی که اگر صورت گیرد منافع عربستان نیز تهدید می شود»
ماه مارس شاهزاده عبدالعزیز بن سلمان وزیر انرژی عربستان گفت هر کشوری بخواهد بر صادرات نفت عربستان محدودیت قیمت اعمال کند، سعودی تجارت خود را با آن کشور قطع خواهد کرد. یک روز بعد وزیر انرژی الجزایر نیز این بیانیه را تکرار کرد
ماریا دمرتزیس استاد سیاست اقتصاد دانشگاه فلورانس معتقد است به همین دلیل است که تا زمانی که تحریم ها ادامه داشته باشد، کشورها بدنبال جایگزین کردن ارزهای دیگر به جای دلار خواهند بود. البته این اتفاق دشوار است و یک شبه نمی افتد زیرا برای تسویه حساب، نیاز است تا زیرساخت های لازم فراهم شود. برای مثال اگر هندی هستید و می خواهید چیزی را به شیلی بفروشید، این کار را به دلار انجام می هید زیرا هم راحت تر می توانید آن محصول را به دلار قیمت گذاری کنید؛ هم آمریکا زیرساخت های لازم را برای تسویه حساب به دلار فراهم کرده است
در پی جنگ اوکراین بیش از 70 میلیارد دلار دارایی بانک مرکزی روسیه در فرانسه مسدود شد. مسدود کردن دارایی های بانک مرکزی به عنوان یک سلاح، ضمن آسیب رساندن به سیستم مالی بین المللی، اسباب نگرانی کشورهای خاورمیانه را فراهم ساخته است. برای همین است که این کشورها از ایجاد جهانی چند قطبی استقبال می کنند و به دلار به عنوان تنها ارز مورد استفاده در معاملات فرامرزی نگاه نمی کنند
مترجم: فاطمه رادمهر
نظر شما