با نزدیک شدن جنگ غزه به ماه بیستم، فشار بر حماس از جهات مختلف در حال افزایش است و یکی از مهم‌ترین این فشارها، خشم فزاینده‌ی مردمی است که دیگر تاب تحمل گرسنگی، بی‌خوابی و تهدید دائمی حملات هوایی اسرائیل را ندارند.
اسرائیل اعلام کرده که عملیات نظامی خود در نوار غزه را گسترش داده است؛ امری که ممکن است باعث آوارگی بیشتر فلسطینیان و اشغال مناطق جدیدی شود. با گذشت دو ماه از جلوگیری اسرائیل از ورود کمک‌های بشردوستانه پس از شکست آتش‌بس، خطر گرسنگی روز‌به‌روز بیشتر می‌شود. اکنون طرحی برای توزیع کمک با حمایت آمریکا در دست بررسی است. اسرائیل می‌گوید این طرح مانع از آن خواهد شد که حماس از طریق مصادره غذا و سوخت سود ببرد. در همین حال، حمله هوایی اسرائیل در این هفته محمد سنوار، رهبر ارشد حماس در غزه را هدف قرار داد؛ حمله‌ای که در صورت موفقیت، ضربه‌ای سنگین به این گروه شبه‌نظامی خواهد بود.
اما کمتر کسی انتظار داشت که حماس با بزرگ‌ترین چالش داخلی خود از زمان به‌دست گرفتن قدرت در غزه در سال ۲۰۰۷ مواجه شود: یعنی مردم خودش.
حماس در این سال‌ها با خشونت حکومت کرده، مخالفان را زندانی یا اعدام نموده و دیگران را به سکوت واداشته است. اما مقاومت مردمی به‌ویژه در شمال غزه، فشار را بر این گروه بیشتر کرده است. شهر بیت‌لاهیا اکنون به کانون اعتراض‌های ضدحماس تبدیل شده است؛ اعتراض‌هایی که از ماه مارس آغاز شده‌اند.
پس از آغاز تظاهرات در بیت‌لاهیا، اعتراض‌ها به دیگر نقاط غزه نیز گسترش یافت. جمعیت‌های بزرگی با شعار «حماس برو بیرون» در حالی که جان خود را به خطر می‌انداختند، خواستار پایان جنگ و کناره‌گیری حماس از قدرت شدند. از آن زمان، اعتراض‌هایی کوچک‌تر اما پرشور ادامه یافته‌اند و به نظر می‌رسد دیگر از ترس پیشین نسبت به حماس خبری نیست.
در شبکه‌های اجتماعی، بلاگرهای فلسطینی مقیم مصر، ترکیه، اروپا و آمریکا مردم غزه را به قیام علیه حماس تشویق کرده‌اند و این اعتراض‌ها را به سطح جهانی رسانده‌اند. بنا به گفته‌ی کمیته‌ی حفاظت از روزنامه‌نگاران، این بلاگرها جای خالی‌ای را پر کرده‌اند که در نتیجه‌ی تهدید خبرنگاران از سوی نیروهای مسلح حماس برای خودسانسوری ایجاد شده است.
حمزه المصری، یکی از این فعالان ساکن ترکیه که بیش از ۱.۲ میلیون دنبال‌کننده در شبکه‌های اجتماعی دارد، می‌گوید: «من خودم را صدای این اعتراض‌ها می‌دانم. حماس مردم غزه را به وحشت انداخته است.»
اتفاقات جاری در بیت‌لاهیا و فضای مجازی نشان می‌دهد که حماس درکی از تغییر دیدگاه مردم غزه ندارد. این رویدادها همچنین بیانگر موج بی‌سابقه نافرمانی جمعی علیه این گروه به شمار می‌رود.
مخیمر ابوسعده، استاد علوم سیاسی دانشگاه الازهر غزه که اکنون در قاهره زندگی می‌کند، می‌گوید: «احساس عمومی میان فلسطینیان سراسر غزه، نه فقط بیت‌لاهیا، این است که حماس به زندگی و رنج آنها اهمیتی نمی‌دهد. احساس غالب این است که حماس فقط به بقای خودش فکر می‌کند.»
او افزود: «در بیت‌لاهیا، مردم ثروت خود را از دست داده‌اند، زمین‌های کشاورزی‌شان را از دست داده‌اند. به همین دلیل با صدای بلند علیه حماس سخن می‌گویند.»
سخنگوی حماس به درخواست برای اظهار نظر در مورد این نارضایتی‌ها پاسخی نداد.
در روزهای اخیر، فشار بر حماس تشدید شده است. صبح روز جمعه، حملات هوایی اسرائیل بیت‌لاهیا و اردوگاه جبالیا را هدف قرار داد و به گفته‌ی وزارت بهداشت غزه که تحت کنترل حماس است، ده‌ها نفر کشته شدند. ارتش اسرائیل در پاسخ به سؤال خبرنگار وال‌استریت ژورنال درباره این حملات اظهار نظری نکرد، اما در بیانیه‌ای اعلام کرد که بیش از ۱۵۰ هدف را در سراسر نوار غزه بمباران کرده که شامل سلول‌های تروریستی و تأسیسات نظامی بوده است. همچنین گفته شد که در راستای گسترش عملیات، نیروهای اسرائیلی در حال حملات و بسیج نیرو در بخش‌هایی از غزه هستند.
یکی از مقام‌های ارشد حماس روز شنبه گفت که دور جدیدی از مذاکرات آتش‌بس میان حماس و اسرائیل در دوحه آغاز شده است. وزیر دفاع اسرائیل، یوآو گالانت، گفت که حماس پس از شروع عملیات جدید اسرائیل، بار دیگر به میز مذاکرات بازگشته است.
این حملات موجب افزایش نارضایتی شده است. احمد المصری، فعال ۲۶ ساله‌ی ساکن بیت‌لاهیا می‌گوید: «مردم خیلی عصبانی‌اند. هیچ جای امنی وجود ندارد. آنچه هم از سوی اشغال‌گر و هم از سوی حماس بر سر ما می‌آید، جنون‌آمیز است. خشم مردم هم متوجه اسرائیل است و هم حماس.»
ساعات قبل از حملات هوایی، حماس بیانیه‌ای منتشر کرد و مدعی شد که آخرین گروگان زنده‌ی آمریکایی (ایدن الکساندر) که در حملات ۷ اکتبر ۲۰۲۳ ربوده شده بود، را به عنوان حسن نیت برای رئیس‌جمهور ترامپ آزاد کرده است. یکی از مقامات حماس گفت که تصور آنها این بود که آزادی او منجر به ورود کمک‌های بشردوستانه و مذاکرات برای آتش‌بس دائم شود.
اما یکی از مقامات آمریکایی گفت که این گروگان بدون هیچ‌گونه شرطی آزاد شده است.
با آنکه بیشتر مناطق درگیر غزه در حال حاضر به دلیل گرسنگی، کمبود دارو، آب آشامیدنی و سرپناه، شاهد فروکش کردن اعتراض‌ها هستند، اما سه هفته پیش، چند صد نفر در بیت‌لاهیا دوباره به خیابان آمدند. به گفته‌ی یکی از فعالان، پس از حملات روز جمعه، بار دیگر فراخوان‌هایی برای برگزاری تظاهرات در روز شنبه منتشر شده است. طبق نظرسنجی‌ای که اوایل ماه جاری توسط «مرکز فلسطینی پژوهش و بررسی سیاست‌ها» منتشر شد، نزدیک به نیمی از مردم غزه از این اعتراض‌ها حمایت می‌کنند.
بیت‌لاهیا که در فاصله‌ی ۴ مایلی شمال شهر غزه و کمتر از ۲ مایل از مرز اسرائیل قرار دارد، نسبت به دیگر مناطق غزه مرفه‌تر است. بسیاری از حدود ۱۰۰هزار ساکن آن کشاورزانی هستند که پیش از جنگ، با اسرائیل روابط اقتصادی داشتند و به‌ویژه توت‌فرنگی‌هایی که به آن «طلای سرخ» می‌گویند و همچنین گل‌ها را به اسرائیل و اروپا صادر می‌کردند.
اکنون مردم شاهد نابودی املاک و زمین‌های خود هستند که باعث خشم علیه اسرائیل و حماس شده است.
یوسف رجب، ۳۰ ساله و ساکن این شهر، می‌گوید: «بیت‌لاهیا منبع سبزیجات و میوه‌ی کل نوار غزه بود. ما زمین‌ها و زندگی‌مان را از دست دادیم. چه چیزی برای ما باقی مانده؟»
پس از حملات ۷ اکتبر، اسرائیل خانه‌های زیادی را هدف قرار داد، سپس نیروهای زمینی خود را اعزام کرد و باعث شد ده‌ها هزار نفر آواره شوند.
در اواسط ژانویه، بعد از یک توافق آتش‌بس، مردم به محله‌های ویران‌شده‌ی خود بازگشتند و به گفته‌ی ساکنان و فعالان، شوکه شدند. آنها تلاش کردند زندگی خود را بازسازی کنند، اما در ماه مارس، با شکست مذاکرات تمدید آتش‌بس، جنگ از سر گرفته شد و حملات هوایی مجدد آغاز گشت. پس از چندی، نیروهای حماس و جهاد اسلامی فلسطین وارد محله‌ی احمد المصری شدند و شروع به شلیک راکت‌هایی از لوله‌های فاضلاب به‌سوی اسرائیل کردند.
به گفته‌ی ساکنان، اسرائیل با پخش اعلامیه‌هایی از مردم خواست خانه‌هایشان را تخلیه کنند؛ دستوری که به گفته‌ی فعالان و تحلیلگران، نقطه‌ی انفجار اعتراض‌ها بود.
احمد المصری گفت: «در آن لحظه، مردم واقعاً به ستوه آمده بودند. ما نه جنگ می‌خواستیم و نه حماس را.»
خشم در سراسر شهر، از جمله در میان خانواده‌های بانفوذ و ریش‌سفیدان قبایل، گسترش یافت. آنها با فعالان و ساکنان ملاقات کردند و سپس از طریق فیسبوک مردم را به تظاهرات دعوت کردند. برخی دیگر خانه‌به‌خانه رفتند یا با بلندگو در سطح شهر فراخوان دادند.
رجب گفت: «زمانی که دستور تخلیه آمد، دیوار ترس از حماس شکسته شد.»
در سال‌های گذشته، حماس به‌سرعت اعتراض‌ها را سرکوب می‌کرد. این بار، برخی نیروهای حماس معترضان را تهدید کردند و تلاش کردند مانع تظاهرات شوند، اما چون این گروه در اثر ماه‌ها حملات اسرائیل تضعیف شده، نتوانست مانند گذشته با زور اعتراض‌ها را خاموش کند.
هنگامی که اعتراض‌ها در اواخر مارس آغاز شد، حمزه المصری از ترکیه با برخی از فعالان تماس گرفت تا حمایت خود را ابراز کند.
او که اکنون ۳۷ سال دارد و اهل بیت‌حانون است، در نوجوانی به گروه‌های مسلح پیوست و جذب باورهای مذهبی و شعارهای آزادی فلسطین شد. اما در اواخر دهه‌ی بیست زندگی‌اش سرخورده شد. در سال ۲۰۱۷، نیروهای حماس او را بارها بازداشت کردند و کتک زدند و حتی تا ۸ روز در بازداشت نگه داشتند تا از انتشار پست‌های انتقادی‌اش در فضای مجازی جلوگیری کنند.
او گفت: «به جایی رسیدم که یا باید خودکشی می‌کردم یا از غزه فرار می‌کردم.» و در سال ۲۰۲۱ از غزه گریخت.
مانند بسیاری از غزه‌ای‌ها، او در ابتدا از حملات ۷ اکتبر حماس به اسرائیل حمایت می کرد و آن را پاسخی دیرهنگام به رفتار سخت‌گیرانه اسرائیل می‌دانست. اما با تداوم جنگ و رنج، نظرش تغییر کرد. طبق نظرسنجی هفته‌ی گذشته، تنها ۳۷٪ از مردم غزه از حملات ۷ اکتبر حمایت می‌کنند در حالی که در مارس ۲۰۲۴، این رقم ۷۱٪ بود.
در روزهایی که هزاران نفر در مقابل بیمارستان اندونزی در بیت‌لاهیا تظاهرات کردند، حمزه المصری با معترضان در تماس بود، از آنها خواست فیلم‌ها و عکس‌ها را برایش بفرستند و آنها را در تلگرام و دیگر پلتفرم‌ها منتشر نمود. بسیاری از بلاگرهای دیگر در سراسر جهان نیز همین کار را کردند و اعتراض‌ها در فضای مجازی پربازدید شد.
او گفت: «واضح بود که بیت‌لاهیا تنها نیست.»
هدف از حمله ۷ اکتبر، جلوگیری از توافق اسرائیل و عربستان بود
طبق اسناد به‌دست‌آمده از یک جلسه سطح بالا در غزه، که ارتش اسرائیل می‌گوید آن را در یک تونل زیرزمینی کشف کرده است، رهبران ارشد گروه اسلام‌گرای فلسطینی حماس، حمله ۷ اکتبر ۲۰۲۳ به اسرائیل را با هدف بر هم زدن مذاکرات صلح میان اسرائیل و عربستان سعودی طراحی کرده بودند.
چند روز پیش از این حمله مرگبار که نزدیک به ۱۲۰۰ نفر را به کام مرگ کشاند، «یحیی سنوار» رهبر حماس در غزه، در جلسه‌ای به اعضای گروه گفته بود که برای متوقف کردن روند عادی‌سازی روابط اسرائیل و عربستان، "اقدامی فوق‌العاده" لازم است. در این جلسه که محتوای صورت‌جلسه‌ی آن در اختیار وال‌استریت ژورنال قرار گرفته، آمده است که سنوار هشدار داده بود پیشرفت این مذاکرات ممکن است جایگاه مسئله فلسطین را در جهان عرب به حاشیه براند.
و به نظر می‌رسد این نقشه، هرچند به بهایی سنگین، مؤثر واقع شده است.
حمله خونین و بی‌سابقه حماس، واکنش شدید نظامی اسرائیل را در پی داشت. به گزارش مقامات بهداشت در غزه، این جنگ تاکنون بیش از ۵۳ هزار کشته فلسطینی برجای گذاشته و این منطقه را به ویرانی کشانده است. این وضعیت، خشم و اعتراض گسترده‌ای را در سراسر جهان عرب و فراتر از آن برانگیخته و روند عادی‌سازی روابط اسرائیل با جهان عرب را - حداقل به‌طور موقت - متوقف کرده است.
واکنش آمریکا و دیدار با سعودی‌ها
رئیس‌جمهور ترامپ، در سفر اخیرش به ریاض، با اذعان به این موضوع، از عربستان خواست روابطش را با اسرائیل برقرار کند اما گفت: «شما در زمان مناسب خودتان این کار را خواهید کرد.»
بر اساس اسناد بدست آمده، در نشست سیاسی حماس که در تاریخ ۲ اکتبر ۲۰۲۳ در غزه برگزار شده بود، سنوار گفته بود: «شکی نیست که توافق عادی‌سازی روابط میان سعودی‌ها و صهیونیست‌ها به‌سرعت در حال پیشرفت است.» او هشدار داده بود که چنین توافقی «دروازه‌ای باز خواهد کرد تا اکثریت کشورهای عربی و اسلامی نیز همین مسیر را دنبال کنند.»
برای سنوار و حماس، که خواهان نابودی کامل اسرائیل و ایجاد کشوری فلسطینی در تمام سرزمین‌های بین رود اردن و دریای مدیترانه هستند، این مسئله غیرقابل‌قبول بود. سنوار اعلام کرده بود که زمان اجرای حمله‌ای فرارسیده که دو سال برای آن برنامه‌ریزی شده بود.
او هدف از این حمله را «ایجاد یک تحول راهبردی در معادلات منطقه در خصوص مسئله فلسطین» اعلام کرده بود و انتظار داشت نیروهای دیگر محور مقاومت نیز از آن حمایت کنند.
سند معتبر است؟
حماس هنوز به درخواست برای اظهارنظر درباره اصالت یا محتوای این سند پاسخی نداده است. با این حال، مقاماتی از دستگاه‌های اطلاعاتی کشورهای عربی که با حماس و اسناد آن آشنایی دارند، گفته‌اند سند مذکور معتبر به نظر می‌رسد؛ همان‌گونه که دیگر اسناد ادعایی ارتش اسرائیل که در غزه پیدا شده‌اند، معتبرند.
این اسناد که توسط وال‌استریت ژورنال بررسی شده‌اند، نشان‌دهنده نگرانی فزاینده رهبران حماس از پیشرفت مذاکرات میان اسرائیل و عربستان هستند. در سال ۲۰۲۳، مقامات دو کشور گفته بودند که اختلافات میان آنها در حال کاهش است.
این مجموعه جدید از اسناد، قطعه‌ای دیگر را به پازل وقایع منتهی به ۷ اکتبر ۲۰۲۳ اضافه می‌کند؛ روزی که مرگبارترین روز برای اسرائیلی‌ها از زمان تأسیس این کشور تاکنون بوده است.
نقش ایران و حزب‌الله
بر اساس گزارش‌های پیشین وال استریت ژورنال به نقل از اعضای ارشد حماس و حزب‌الله، جلسه دیگری نیز در همان تاریخ (۲ اکتبر) در بیروت برگزار شده بود که نمایندگانی از حماس و مقامات امنیتی ایران در آن حضور داشتند. به گفته این منابع، ایران با حمله برنامه‌ریزی‌شده موافقت کرده بود.
اما دیگر اعضای حماس و حزب‌الله روایت متفاوتی دارند؛ به گفته آنها جزئیات دقیق حمله – از جمله زمان و ابعاد آن – فقط در اختیار شاخه نظامی حماس در غزه بود و محرمانه نگه داشته شده بود.
با این حال، مقاماتی از چند کشور می‌گویند که ایران از سال ۲۰۲۱ تاکنون، با حماس درباره گزینه‌های حمله گفت‌وگو داشته و به‌صورت مداوم به این گروه تسلیحات، بودجه و آموزش نظامی داده است. حتی در هفته‌های منتهی به ۷ اکتبر نیز آموزش‌های نظامی ارائه شده بود.
اما هم تهران و هم حزب‌الله به‌وضوح به حماس اعلام کرده بودند که نمی‌خواهند وارد یک جنگ تمام‌عیار مستقیم با اسرائیل شوند.
رهبران حماس کشته شده‌اند
بسیاری از افرادی که در طراحی حمله ۷ اکتبر نقش داشتند، حالا دیگر زنده نیستند. سنوار در اکتبر گذشته در غزه کشته شد. بیشتر رهبران ارشد حماس در غزه نیز از بین رفته‌اند، از جمله «مروان عیسی» که در جلسه ۲ اکتبر شرکت داشت.
اسرائیل همچنین رهبران بلندپایه حماس در خارج از کشور را هدف قرار داد، از جمله «اسماعیل هنیه» که همراه با سنوار یکی از چهره‌های اصلی جنبش بود. روز سه‌شنبه، یک حمله هوایی اسرائیل برادر سنوار، محمد، که فرمانده نظامی حماس بود را هدف گرفت. هنوز مشخص نیست که او کشته شده است یا نه.
اسناد دیگر: بی‌اعتمادی به عربستان
یکی دیگر از اسناد داخلی حماس که ارتش اسرائیل ادعا کرده آن را یافته است، گزارشی مربوط به سپتامبر ۲۰۲۳ است که در آن پیشنهاد شده بود تنش‌ها در کرانه باختری و اورشلیم (بیت‌المقدس) تشدید شود تا روند عادی‌سازی روابط اسرائیل و عربستان دشوارتر گردد.
در این گزارش، وعده‌های عربستان برای حمایت از فلسطینیان، "ضعیف و محدود" توصیف شده و گفته شده که هدف عربستان، بی‌اثر کردن حماس و جلوگیری از مقاومت در برابر عادی‌سازی است.
روابط عربستان با حماس، از زمان تصرف نوار غزه توسط این گروه و بیرون راندن رقیبشان فتح، همواره سرد و پرتنش بوده است.
در یک گزارش محرمانه دیگر که در اوت ۲۰۲۲ توسط رهبری نظامی حماس نوشته شده بود، آمده است: «لازم است جنبش خود را بازتعریف کند تا از موجودیت مسئله فلسطین در برابر موج گسترده عادی‌سازی در کشورهای عربی که هدف اصلی آن، محو مسئله فلسطین است، محافظت نماید.»
در پاسخ به این تهدید، حماس همکاری خود با حزب‌الله و دیگر گروه‌های فلسطینی را افزایش داده بود.
اهمیت توافق با عربستان
عادی‌سازی روابط میان اسرائیل و عربستان، مهم‌ترین تحول در جایگاه سیاسی اسرائیل در خاورمیانه از زمان امضای توافق‌نامه‌های صلح با اردن و مصر محسوب می‌شود. اسرائیل همچنین در سال ۲۰۲۰ با امارات متحده عربی و بحرین روابط رسمی برقرار کرد؛ توافق‌هایی که با عنوان پیمان ابراهیم شناخته می‌شود.
اما توافق با ریاض، همواره "جایزه نهایی" برای اسرائیل محسوب می‌شده و هدف مهمی برای آمریکا است که تلاش دارد ائتلافی منطقه‌ای برای مهار ایران تشکیل دهد.
ولی بهای سنگین جنگ در غزه، محاسبات سیاسی ولیعهد عربستان، محمد بن سلمان را تغییر داده است. او در ماه‌های گذشته به برخی از مقامات خارجی گفته که تنها در صورتی می‌تواند روند عادی‌سازی را ادامه دهد که اسرائیل دو شرط را بپذیرد: پایان دادن به جنگ در غزه و آغاز روندی دیپلماتیک که به تشکیل دولت فلسطینی منجر شود.
اما حمله ۷ اکتبر، افکار عمومی در اسرائیل را به‌شدت تحت تأثیر قرار داده و احتمال تشکیل دولت فلسطینی را تا سال‌ها به حاشیه رانده است. اکنون، این ایده برای اکثر جناح‌های سیاسی اسرائیل کاملاً مردود است.
آگهی شغلی عجیب حماس
در میان دیگر اسنادی که ارتش اسرائیل مدعی کشف آنها شده، یک آگهی استخدام مربوط به اکتبر ۲۰۲۲ نیز وجود دارد. این آگهی برای استخدام فردی بود که مأموریت داشت تلاش‌های دیپلماتیک جهت مقابله با روند عادی‌سازی را هدایت کند. مشخص نیست این آگهی کجا منتشر شده یا حقوق این موقعیت شغلی چه میزان بوده است.
در این آگهی که توسط "دپارتمان همکاری‌های عربی و اسلامی حماس" منتشر شده، از فارغ‌التحصیلان دانشگاهی ماهر در مذاکره و ارتباطات دعوت به همکاری شده بود. یکی از وظایف شغلی ذکر شده: «تبلیغ برنامه‌های جنبش برای مقابله با عادی‌سازی»، از جمله ترغیب نهادهای مردمی عربی برای تحریم آن‌هایی بوده است که از روابط عادی با اسرائیل حمایت می‌کنند.
نظر شما