اهداف ایران از ساخت کارخانه پهپاد در تاجیکستان چیست؟

17 مه 2022 ایران یک کارخانه هواپیماهای بدون سرنشین را در تاجیکستان افتتاح کرد. این کارخانه رسما نخستین کارخانه تولید پهپاد ایران در خارج از کشور است که قرار است پهپاد چند منظوره ابابیل2 را که قابلیت شناسایی و حمله دارد، تولید و صادر کند. ایران قصد دارد با استفاده از این کارخانه روابط دوجانبه را تقویت کرده، تنش‌های اخیر با تاجیکستان را کاهش دهد، نگرانی‌های امنیتی مشترک در مرز با افغانستان را برطرف کند، با شرکت در بازار رو به رشد صادرات پهپاد، به سود برسد و تلاش‌های اسرائیل برای خرابکاری در برنامه‌ها و تأسیسات پهپادی ایران را با مشکل مواجه کند

یکی از اهداف ساخت این کارخانه تقویت روابط سیاسی و اقتصادی با تاجیکستان است. ایران نخستین کشوری است که استقلال تاجیکستان را از اتحاد جماهیر شوروری در سال 1991 به رسمیت شناخت. روابط دو کشور علیرغم اختلافات و تنش‌های گاه‌وبیگاه بدلیل وابستگی جغرافیایی، فرهنگی و زبانی قوی بوده است. از سال 1991 حضور رسانه‌ها، مراکز فرهنگی و انتشارات ایران در تاجیکستان، به حفظ زبان فارسی کمک کرد و در طول جنگ داخلی تاجیکستان، ایران پایه‌گذار آتش‌بس بین جناح‌های متخاصم شد

ایران در پروژه‌های زیرساختی انرژی تاجیکستان مانند نیروگاه برق‌آبی Sangtuda-2 سرمایه‌گذاری کرده است. این سرمایه‌گذاری‌ها به‌ویژه در دوران ریاست‌جمهوری محمود احمدی‌نژاد صورت گرفت و اکنون با ساخت کارخانه تولید پهپاد، این همکاری‌ها ادامه دارد. ایران می‌خواهد با ساخت این کارخانه روابط تجاری خود را با تاجیکستان تقویت کند. سطح تجارت فیمابین دو کشور بسیار کم است به گونه‌ای که از مجموع صادرات ایران تنها 0.17% به تاجیکستان صورت گرفته و تنها 0.03% از واردات ایران از تاجیکستان انجام می‌شود. 10 فوریه 2022 یعنی تقریبا دو ماه قبل از افتتاح کارخانه، دو کشور موافقت کردند تا تجارت فیمابین را افزایش دهند

این همکاری از سوی دیگر می‌تواند تنش بین دولت دینی ایران و دولت سکولار تاجیکستان را کاهش دهد. در دوران ریاست جمهوری روحانی، ایران در سال 2013 بانک ملی تاجیکستان را متهم به همکاری با بابک زنجانی کرد که به اتهام اختلاس به اعدام محکوم شده بود. سال 2015 دوشنبه اقدام تهران را در دعوت از رهبر اسلام‌گرای مخالف دولت «محی‌الدین کبیری» برای شرکت در کنفرانسی در یکی از حوزه‌های علمیه ایران و دیدار با آقای خامنه‌ای، محکوم کرد. سال 2016 تاجیکستان فعالیت صندوق کمیته امداد امام خمینی را به حالت تعلیق درآورد. با افزایش تنش بین دو کشور، روابط دوشنبه و ریاض تقویت شد و مبادلات مالی بین دو کشور افزایش یافت. اما پس از انکه آمریکا از برجام خارج شد، حکومت ایران در راستای تغییر نگاه خود به شرق، تصمیم گرفت روابط با همسایگان را در اولویت قرار دهد. رئیسی با ساخت این کارخانه می‌تواند روابط دوجانبه را تقویت کرده و از نفوذ عربستان در آن کشور بکاهد

از نظر نظامی این کارخانه همکاری‌های دفاعی بین ایران و تاجیکستان را به خصوص در مرز با افغانستان تسهیل می‌کند. حکومت طالبان و حضور سایر گروههای افراطی همچون القاعده و دولت اسلامی خراسان، مایه نگرانی هر دو کشور است؛ ضمن اینکه دو کشور با مشکل قاچاق موادمخدر از افغانستان نیز مواجه هستند. استفاده از پهپاد توسط ایران برای اهداف نظامی در خاک افغانستان، بی‌سابقه نیست؛ در طول جنگ داخلی افغانستان در دهه نود، ایران از هواپیماهای بدون سرنشین برای مأموریت‌های شناسایی در افغانستان استفاده می‌کرد. بعد از وقوع جنگ اکراین، پایگاه نظامی روسیه در تاجیکستان که کار حمایت از ارتش آن کشور را بر عهده دارد، با کمبود نیروی انسانی و تجهیزات از جمله پهپاد مواجه شده است. ظاهرا این کمبود، وزارت دفاع تاجیکستان را بر آن داشت تا با همتای ایرانی خود برای ساخت کارخانه هواپیماهای بدون سرنشین در دوشنبه قرارداد ببندد

از دیگر اهداف ایران، گسترش صادرات پهپاد به تاجیکستان و سایر کشورها است. محمد باقری رئیس ستاد کل نیروهای مسلح ایران در مراسم تحلیف خود اظهار داشت: «ما در موقعیتی هستیم که جدای از تأمین نیاز داخلی، می‌توانیم به کشورهای متفق و دوست، تجهیزات نظامی صادر نماییم و به افزایش صلح و امنیت پایدار کمک کنیم». از اکتبر 2020 که تحریم تسلیحاتی آمریکا علیه ایران منقضی شد و رئیسی به ریاست جمهوری رسید، جمهوری اسلامی بدنبال فروش پهپاد به کشورهای مختلف است. یک ماه پس از پایان تحریم تسلیحاتی، ایران فناوری پهپاد مهاجر6 را به ونزوئلا منتقل کرد و یک سال بعد در جریان سخنرانی تلویزیونی نیکولاس مادورو رئیس جمهور ونزوئلا، این پهپاد مشاهده شد. اواخر سال 2001 ایران اقدام مشابهی را در مورد پهپاد مهاجر2 با ونزوئلا انجام داد. در طول ماه اول ریاست جمهوری رئیسی، ایران پهپاد مهاجر6 را برای استفاده از جنگ تیگرای به اتیوپی تحویل داد

ایران در حال حاضر در مقایسه با ترکیه سهم کمتری در بازار جهانی هواپیماهای بدون سرنشین نظامی دارد. ترکیه در این بازار رتبه هفتم را دارد و از آوریل 2022، با صادرات پهپاد بایراکتار و سایر هواپیماهای بدون سرنشین به چند کشور، 2.2 میلیارد دلار درآمد داشته است. یکی از انگیزه‌های ایران از ساخت کارخانه در تاجیکستان را می‌توان رقابت با ترکیه در بازار کشورهای آسیای میانه دانست. آوریل 2022 چند هفته قبل از افتتاح این کارخانه، ترکیه اقدام به فروش بایراکتار2 به تاجیکستان کرد. این فروش نگرانی‌هایی را در قرقیزستان ایجاد نمود؛ قرقیزستان که خود سال گذشته اقدام به خرید بایراکتار2 کرده بود، با تاجیکستان اختلافات مرزی دارد

صرف نظر از مزایای ژئوپلیتیکی و اقتصادیِ کارخانه پهپادی ایران، این خطر وجود دارد که این کارخانه هدف اسرائیل قرار گیرد. تل‌آویو مشکوک به انجام خرابکاری در کارخانه‌ها و تأسیسات نظامی و هسته‌ای ایران از جمله تأسیسات پهپادی است. طبق گزارش‌ها در ماه فوریه صدها هواپیمای بدون سرنشین که در یک پایگاه هوایی بیرون شهر کرمانشاه نگهداری می‌شدند، با حمله شش پهپاد نابود شدند. 4 فوریه و 8 مارس دو انفجار در یک کارخانه هواپیماهای بدون سرنشین در شمال غرب شهر تبریز به وقوع پیوست. 25 می یک هواپیمای بدون سرنشین انتحاری در مجتمع نظامی پارچین در 37 مایلی جنوب شرقی تهران منفجر شد. هیچکس مسئولیت انجام این حملات را نپذیرفت اما نشانه‌ها گویای دست داشتن اسرائیل در این حملات است. با این تفاصیل هنوز مشخص نیست که آیا اسرائیل با توجه به اینکه از آوریل 1992 با دوشنبه روباط دیپلماتیک دارد، به حاکمیت ملی تاجیکستان احترام می‌گذارد و از وجود چنین کارخانه‌ای چشم‌پوشی می‌کند، یا بدون توجه به پیامدهای دیپلماتیک اقدام خود، دست به حمله می‌زند

*منبع: مؤسسه خاورمیانه

مترجم: فاطمه رادمهر