ایران در کمربند خشک جهان واقع شده است. میانگین بارندگی در آن تنها 250 میلی‌لیتر در سال است و این کشور جزء خشک‌ترین کشورهای جهان به حساب می‌آید. علیرغم اینکه ایران 165 میلیون هکتار زمین دارد، اما 50 میلیون آن قابل کشت است و تنها 18 میلیون هکتار آن برای کشاورزی مورد استفاده قرار می‌گیرد
خشکسالی و سایر پیامدهای تغییرات اقلیمی، کشاورزی ایران را تحت تأثیر قرار داده و گهگاه منجر به بروز ناآرامی می‌شود. علاوه بر تغییرات اقلیمی، افزایش جمعیت، توسعه ناپایدار اجتماعی-اقتصادی و سوء مدیریت نیز بر مشکلات کشاورزی ایران افزوده است
در مواجهه با این وضعیت که روز به روز هم بدتر می‌شود، مقامات ایران رو به کشاورزی فراسرزمینی آورده‌اند تا از این طریق علاوه بر اینکه به آب و خاک کشور زمان بیشتری برای احیا شدن بدهند، امنیت غذایی را نیز تأمین کنند
ماه جاری ایران اعلام کرد که ونزوئلا (متحد ایران در آمریکای لاتین) یک میلیون هکتار زمین برای کشاورزی به ایران پیشنهاد داده است و گفته می‌شود که روسیه نیز پیشنهاد اعطای 100 هزار هکتار زمین به ایران کرده است
ایده کشاورزی فرا سرزمینی بیش از دو دهه پیش در ایران مطرح شد اما از سال 2016 بود که مقامات به عنوان بخشی از استراتژی خود جهت تأمین منابع غذایی برای جمعیت 85 میلیونی کشور، اقدامات جدی را در این زمینه آغاز کردند
تهران که بین سال‌های 2004 تا 2017 خودکفایی در تولید محصولات استراتژیک همچون گندم را جشن گرفت و حتی بخشی از گندم مازاد خود را در سال 2017 صادر کرد، اکنون برای جبران گندم خود، نیاز به خرید هشت میلیون تن در فصل جاری دارد
ایران محصولات کشاورزی زیادی تولید می‌کند که وزن آن به حدود 133 میلیون تن در سال می‌رسد اما واردکننده مقادیر زیادی محصول کشاورزی نیز هست؛ به طوری که سال گذشته بیش از 28 میلیون تن محصول کشاورزی (عمدتا گندم و ذرت) وارد کرد
نگرانی جهانی بابت امنیت غذا، ایران را نیز در بر می‌گیرد و این کشور از افزایش قیمت مواد غذایی –که بخشی از آن بدلیل همه‌گیری کرونا و بخشی دیگر ناشی از جنگ روسیه با اکراین است- نگرانی دارد
دولت ایران موظف است که در سال مالی 2022-2023 واردات محصولات کشاورزی و دامی را از شرکت‌های ایرانی فعال در کشت فراسرزمینی، در اولویت قرار دهد
محسن شاطرزاده رئیس برنامه کشاورزی فراسرزمینی ماه ژانویه گفت: «دولت اولویت خود را واردات محصولات کشاورزیِ تولید شده در طرح کشت فراسرزمینی قرار داده است»
دولت همچنین برنامه‌هایی را برای کمک به شرکت‌ها از طریق اعطای وام و ارز یارانه‌ای در نظر گرفته است. به گفته شاطرزاده «هفت شرکت بزرگ برای بهره‌مندی از این مزایای ویژه مورد تأیید ما قرار گرفته‌اند. به هرکدام از آنها بین 50 هزار تا یک میلیون هکتار زمین در یک کشور خارجی داده می‌شود»
شرکت جهاد سبز –که در تهران مستقر است- چند سالی است که در تعدادی از کشورها از جمله قزاقستان، اکراین، غنا و آذربایجان در زمینه کشت فراسرزمینی فعالیت دارد. چندین شرکت خصوصی نیز در گرجستان، اکراین، تاجیکستان و برخی از کشورهای آفریقایی شروع به کار کرده‌اند که البته تعداد آنها کم است
در میانه کمبود محصولات کشاورزی، تقاضای جهانی برای کود نیز افزایش یافته است. ایران به عنوان یکی از تولیدکنندگان بزرگ اوره در جهان با هفت میلیون تند کود نیتروژن، و نیز به عنوان تولیدکننده ماشین‌آلات و تجهیزات کشاورزی، بدنبال استفاده از این ظرفیت‌های خود است
ویلمار کاسترو وزیر کشاورزی ونزوئلا ماه گذشته گفت که دانش و فناوری پیشرفته ایران در زمینه تولید کود، آفت‌کش‌های بیولوژیکی و پروبیوتیک‌های دام و طیور می‌تواند برای کشورش مفید باشد
اما علیرغم تلاش ایران برای استفاده از این فرصت‌ها، برخی از کارشناسان معتقدند کشت فراسرزمینی بدلیل بی‌ثباتی سیاسی و اقتصادی کشورهای میزبان مانند ونزوئلا راه‌حل مناسبی برای ایران نیست
مسعود دانشمند رئیس اسبق خانه اقتصاد ایران ماه جاری گفت: سرمایه‌گذاری ایرانیان در تولید محصولاتی همچون ذرت و سویا در ونزوئلا بدلیل فاصله زیاد بین دو کشور و هزینه زیاد حمل‌ونقل، از نظر اقتصادی به صرفه نیست
محمد اکبری مشاور اسبق وزیر کشاورزی ایران دیدگاه بدبینانه‌تری دارد. او به میدل ایست آی گفت که بدلیل روابط بد ایران با جامعه جهانی کاملا با طرح کشاورزی فراسرزمینی مخالف است «ما بدلیل روابط سیاسی خود بسیار آسیب‌پذیر هستیم و این بی‌ثباتی ممکن است منجر به وارد شدن خسارات بسیاری به کشاورزان و سرمایه‌گذاران شود»
علیرغم اینکه دولت می‌گوید کشت فراسرزمینی را در اولویت خود قرار داده است اما هنوز باید کارهای زیادی انجام دهد. دولت تاکنون تنها مقرراتی را در مورد ذرت، سویا، جو، و دانه‌های روغنی تصویب کرده است. به عبارت دیگر کشاورزانی که بر روی تولید سایر محصولات کشاورزی در خارج سرمایه‌گذاری می‌کنند، مشمول این طرح قرار نمی‌گیرند
از دیگر چالش‌های کشت فراسرزمینی وجود مافیای واردات در کشورهایی همچون برزیل است. این مشکلی است که محسن شاطرزاده رئیس برنامه کشاورزی فراسرزمینی، در سال 2020 یعنی قبل از تصدی سمت فعلی‌اش از وجود آن شکایت داشت
وی سال 2020 به خبرگزاری ایانا گفت: «تا زمانی که واردات محصولات کشاورزی ادامه دارد، تولیدکنندگان قادر به فعالیت نیستند. مافیای واردات از برزیل آنقدر قوی است که اجازه تولید نمی‌دهد»
به نظر می‌رسد که ایران نفع زیادی برای پیگیری برنامه کشت فراسرزمینی دارد و با این کار می‌تواند تحریم‌های آمریکا را دور زده، اقتصاد بیمار خود را احیا کند و منابع غذایی مورد نیاز کشور را تأمین نماید. اما واقعیت‌های موجود نشان می‌دهد که برای تحقق این هدف، چالش‌های بزرگی پیش روی تهران قرار دارد
مترجم: فاطمه رادمهر
نظر شما