ظهور واتیکان شیعه در عراق

از سال 2003 قدرت و نفوذ هیچ شخص و گروهی در عراق به اندازه مقامات مذهبی شیعه تغییر نکرده است. از سال های اولیه اشغال عراق توسط آمریکا، تلاش مراجع شیعه برای استقلال از حکومت آغاز شد و اکنون این تلاش ها به ثمر نشسته است و نتایج آن را می توان در عرصه فراهنگ در عراق دید

از زمان تأسیس عراق، تمام نهادهای فرهنگی این کشور توسط غرب ساخته شد که برای نمونه می توان به موزه ملی عراق و مؤسسه میراث ملی عراق اشاره کرد اما در سال های اخیر شکل جدیدی از نهادهای فرهنگی در حال ظهور است که به غرب وابستگی ندارد و بنیاد آن بر مدیریت اماکن مربوط به شیعیان قرار گرفته است

امروزه مراجع با تکیه بر مدیریت عتبات و موقوفات شیعیان، از قدرت و منابع مالی عظیمی در عراق بهره مند هستند. گسترش سریع زیارتگاهها و املاک تجاری متعلق به اوقاف شیعی، چیزی است که نهادهای مذهبی شیعه از دیرباز بدنبال ان بودند. امروزه نهادهای مذهبی در هتل ها، املاک و مستغلات، بیمارستان های خصوصی، دانشگاهها و کارخانه ها سرمایه گذاری می کنند و در ضمن ان، درامد حاصل از گردشگری مذهبی را نیز در کنترل دارند

بنابراین یک اقتصاد جدید مبتنی بر نهادهای مرتبط با روحانیون شیعه پدید آمده است. با استفاده از درامد حاصل از این سرمایه گذاری ها و موقوفات شیعه، زیارتگاههای موجود در حال گسترش هستند و صدها زیارتگاه جدید در سراسر کشور دارند ساخته می شوند.

گسترش زیارتگاهها و خرید ملک و زمین، به تدریج کل جغرافیای شهر را دگرگون می کند. نجف، کربلا، کاظمین و سامرا نمونه هایی هستند که نشان می دهند که چگونه تولیت حرم و مقامات اوقاف، کل محله ها را تغییر داده اند تا اهداف خود را برای افزایش تعداد زائر محقق کنند

اکنون نهادهای مذهبی شیعه در کنار فعالیت های دینی به فکر گسترش فعالیت های فرهنگی خود هستند. امروزه مدارس و مراکز اموزشی متعددی در زیر مجموعه حوزه علمیه فعالیت می کنند که هزاران طلبه را از عراق و دیگر کشورها در خود جای داده اند

مؤسسات مذهبی شیعه با استقلال مالی که بدست آورده اند، می توانند در عرصه فرهنگ با قدرت ورود پیدا کرده و آینده فرهنگ عراق را شکل دهند. توسعه موزه های عتبات از جمله موزه امام حسین و موزه کفیل در کربلا، از جمله فعالیت های فرهنگی نهادهای مذهبی است. هر دو موزه مجموعه های تاریخی نفیس و قابل توجهی را در خود جای داده اند و همچنین در راستای احیای صنایع دستی در حال انقراض عراق تلاش می کنند

گسترش کتابخانه ها که حاوی نسخه های خطی گرانبهای اسلامی و کتاب هایی کمیاب هستند از دیگر فعالیت های فرهنگی نهادهای مذهبی شیعه است. سیستم های حفاظتی جدیدی در این کتابخانه ها ایجاد شده و کارکنان هر روز در دو شیفت کار می کنند. در هیچ کجای عراق نمی توان نظم و تعهد به کاری را که در نهادهای شیعه وجود دارد، مشاهده کرد. در دولتی که درگیر سهمیه بندی های سیاسی بوده و مشخصه اصلی آن ناکارآمدی است، مرجعیت خود را از نهادهای دولتی جدا کرده و سازماندهی، نظم و برنامه ریزی منحصر به فردی را به نمایش گذاشته است

آینده میراث فرهنگی (غیرمذهبی) عراق به ویژه میراثی که تحت مدیریت وزارت فرهنگ و گردشگری و آثار باستانی است، به دلیل بودجه کم، عدم حمایت دولت و تأثیر پذیرفتن از رقابت های سیاسی نامشخص است. در چنین شرایطی وارد شدن نهادهای مذهبی شیعه به عرصه فرهنگ و فعالیت آنها در زمینه میراث فرهنگی، می تواند به طور کل چشم انداز فرهنگی عراق را تغییر دهد.

کوتاه سخن اینکه فعالیت نهادهای دینی در عراق می تواند به ظهور واتیکان شیعه در این کشور منجر شده و آینده و هویت عراق را دستخوش دگرگونی کند

منبع: شورای آتلانتیک

مترجم: فاطمه رادمهر