برخی خبرنگاری در ایران را همچون «راه رفتن در میدان مین» می دانند، برخی دیگر آن را «حمل بمب ساعتی» تعبیر می کنند و 24 سال پیش هم یک روزنامه نگار ان را به جنگ چریکی تشبیه کرد.
عمر مطبوعات ایران بیش از 186 سال است. از زمان انتشار نخستین روزنامه در کشور در 1 مه 1837 تاکنون صدها روزنامه نگار تحت پیگرد قرار گرفته و زندانی شده اند.
برخی از مشهورترین آنها همچون میرزا جهانگیرخان، شیخ احمد روحی، فرخی یزدی و خسرو گل سرخی در زمان شاهان قاچار و پهلوی کشته شدند.
اما پس از انقلاب اسلامی ایران نیز روزنامه نگاران از تعقیب در امان نماندند. بر اساس گزارش گزارشگران بدون مرز بین سالهای 1979 تا 2009 حداقل 860 روزنامه نگار مورد پیگرد قرار گرفته یا زندانی شدند اما این فشار نتوانسته است مطبوعات را به سکوت وادارد.
اوایل این هفته محمد مهدی اسماعیلی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی از قانون صدور پروانه خبرنگاری برای خبرنگاران فعال خبر داد؛ به این ترتیب نهادی که وظیفه صدور پروانه دارد می تواند پروانه را لغو کند.
احمد بورقانی در یک روز از ماه بهمن 1999 در زیرزمین معاونت مطبوعاتی وزارت ارشاد، استعفای خود را از معاونت مطبوعاتی به عطالله مهاجرانی وزیر وقت ارشاد تقدیم کرد.
بورقانی در سخنرانی استعفای خود در ان روز، شباهت هایی بین عمر کوتاه معاونت خود و فعالیت در یک سازمان چریکی ترسیم کرد. قبل از انقلاب به کسانی که می خواستند به جنبش های چریکی بپیوندند گفته می شد که بعد از شش ماه یا کشته می شوند یا دستگیر.
بورقانی بعد از 16 ماه تصدی این مقام، در اعتراض به تعطیلی مکرر روزنامه های اصلاح طلب، تصمیم مجلس برای تصویب قانونی که رسانه ها را بیش از گذشته محدود می کرد و نیز ناامیدی از حمایت مهاجرانی، از سمت خود استعفا داد.
یک روزنامه نگار کهنه کار ایرانی که بین سال های 1997 تا 2005 سردبیر اجتماعی چند روزنامه اصلاح طلب بود، با یاداوری سخنان بورقانی می گوید واقعیت بسیار بدتر است و این سخنان حق مطلب را ادا نمی کند «در جنگ چریکی مبارزان فرصتی برای انجام حمله و ضد حمله دارند ولی روزنامه نگاران ایران در نوعی جنگ فرسایشی هستند. در این نوع جنگ مرگ فوری وجود ندارد ولی شما تا سرحد مرگ رنج می کشید». وی افزود: «بورقانی یکی از اعضای حلقه داخلی جمهوری اسلامی بود؛ وقتی او از وضعیت خود شاکی است تصور کنید دیگر روزنامه نگاران چه تجاربی را پشت سر گذاشته اند. بسیاری به دلیل ممنوع الکاری و دستگیری های بی پایان شغل خود را تغییر داده یا کشور را ترک کرده اند. کار و زندگی تحت فشار آسان نیست؛ خط قرمزهای مسئولان با هر تحول و آشفتگی سیاسی و اقتصادی یک شب تغییر می کند»
در دو دهه گذشته مهدی افروزمنش روزنامه نگار 45 ساله، ناآرامی های سال های 1999، 2009، 2017 و 2019 را پوشش داده است اما به گفته او هیچگاه فشارها به اندازه سال 2022 و اتفاقات بعد از فوت مهسا امینی زیاد نبود. وی در سرمقاله ای که برای روزنامه هم میهن در 6 فوریه نوشت، روزنامه نگار بودن را بدتر از راه رفتن در میدان مین دانست «زیرا در میدان مین راههایی برای کشف و برچیدن مین ها وجود دارد. آنچه امروزه برای روزنامه نگاران اتفاق می افتد، شبیه به کار گذاشتن بمب ساعتی در جیب آنهاست که هر لحظه ممکن است منفجر شود»
سندیکای روزنامه نگاران استان تهران در ماه مارس گزارش داد که از سپتامبر گذشته بیش از 100 روزنامه نگار در ایران بازداشت شده اند که بسیاری از آنها مانند احسان پیربرناش روزنامه نگار ورزشی به حبس های طولانی مدت محکوم شده اند.
ماه ژانویه دادگاه بدوی، پیربرناش را به اتهام تبلیغ علیه نظام، تشویق مردم به خشونت و توهین به مقدسات به 18 سال زندان محکوم کرد.
چند هفته قبل نیز آریا جعفری روزنامه نگاری که برنده جایزه عکاسی شده بود، به هفت سال زندان، 72 ضربه شلاق و دو سال ممنوعیت خروج از کشور محکوم شد.
فشار دولت برای محدود کردن رسانه ها باعث شده است که ایران در پایین ترین رتبه های شاخص جهانی آزادی مطبوعات قرار بگیرد. ماه می 2023 جایگاه ایران در بین 180 کشور، 177 بود.
بسیاری از روزنامه نگاران به دلیل برخورد قوه قضائیه و توقیف مستمر مطبوعات، از ناامنی شغلی رنج می برند. گاه روزنامه نگاران مجبور هستند با حقوقی کمتر از حداقل دستمزد کار کنند و با این وجود با پرداخت های دیرهنگام روبرو می شوند.
ماه ژانویه زمانی که ابراهیم رئیسی پیش نویس لایحه بودجه سالانه را به مجلس ارائه داد، خبرنگاران متوجه شدند که دولت تصمیم گرفته قانونی را که رسانه ها را از مالیات معاف می کند، حذف کند. روزنامه نگاران به این قانون اعتراض کردند و گفتند قانون جدید باعث مرگ رسانه های مستقلی می شود که همینک نیز به سختی سرپا مانده اند. مجلس در پاسخ به این اعتراضات اعلام کرد که نمایندگان این بخش از قانون بودجه را حذف کرده اند.
در ادامه، روز اول اردیبهشت روزنامه خراسان اعلام کرد که اگهی دهندگان در روزنامه ها و سایت های خبری از مالیات معاف نیستند؛ اقدامی که جریان درامد رسانه ها را به شدت کاهش می دهد. روزنامه خراسان در این خصوص نوشت: «در سال جدید مطبوعات شوک بزرگی را تجربه کردند که بر مشکلات اقتصادی آنها اضافه می کند و بسیاری از رسانه ها را در آستانه تعطیلی قرار می دهد».
دولت سابقه طولانی در افزایش فشار مالی بر رسانه ها دارد. یکی از تاریک ترین لحظات برای مطبوعات مارس 2019 در دوره ریاست جمهوری حسن روحانی بود که دولت یارانه کاغذ را برای روزنامه ها حذف کرد. دو روزنامه برجسته اصلاح طلب اعتماد و شرق به دلیل افزایش قیمت کاغذ وارداتی مجبور شدند تعداد صفحات خود را به نصف کاهش دهند.
همان سال حتی روزنامه های دولتی ایران و همشهری نیز تحت تأثیر فشار اقتصادی قرار گرفتند و 70 روزنامه نگار اتاق خبر و 70 کارگر انتشاراتی را اخراج کردند؛ روزنامه ایران همچنین 23 کارمند خود را اخراج نمود.
برخی فشار مالی وارد شده بر مطبوعات را نوعی سانسور می دانند. به گفته یکی از روزنامه نگاران سابق «سانسور، چهره های مختلفی دارد؛ یکی از انها از طریق ابزار اقتصادی است. دستگیری روزنامه نگاران و بستن روزنامه ها به شهرت مقامات آسیب می زند پس باید دنبال راهی دیگر برای کشتن رسانه ها رفت و چه چیزی بهتر از مشکلات اقتصادی. با این استراتژی هیچکس مقامات را به خاطر بسته شدن رسانه های مستقل مقصر نمی داند».
مترجم: فاطمه رادمهر
نظر شما