با حمله حماس به اسرائیل، برخی ناظران به سرعت توجه خود را به محور مسکو-تهران معطوف کردند و برخی حمله حماس را با جنگ روسیه علیه اوکراین مقایسه نمودند. رئیس جمهور اوکراین ولادیمیر زلنسکی حماس را یک سازمان تروریستی خواند که به اسرائیل حمله کرده است و روسیه را کشوری تروریستی دانست که اوکراین را هدف قرار داده است. برخی نیز از احتمال دامن زدن به جنگ حماس و اسرائیل توسط روسیه برای گسترش میدان نبرد خود با غرب صحبت کردند
مسکو مدتهاست که روابط نزدیکی با حماس دارد. حماس در انتخابات پارلمانی فلسطین در سال 2006 پیروز شد و در جریان جنگ داخلی فلسطین، غزه را تصرف کرد. این گروه دارای دو شاخه نظامی و سیاسی است. برخی از کشورها همچون استرالیا و نیوزلند، تنها شاخه نظامی –گردان های عزالدین قسام- را سازمان تروریستی اعلام کرده اند ولی برخی دیگر همچون آمریکا، بین شاخه سیاسی و نظامی تمایزی قائل نشده اند
کرملین هیچیک از شاخه های حماس را تروریستی نمی داند. دیپلمات های روس که بدنبال جایگاهی برای خود در روند صلح خاورمیانه هستند، تلاش کرده اند تا گروه های مختلف فلسطینی از جمله حماس را متحد کنند و اینگونه روند صلح را از سرگرفته، راه حل دو کشور را دنبال کنند
تاکنون هیأت های مختلف حماس چندین بار به مسکو رفته اند و با سرگئی لاوروف وزیر امور خارجه و میخائیل بوگدانوف معاون وزیر امور خارجه که پرونده خاورمیانه در وزارت خارجه را در دست دارد، دیدار کرده اند. روسیه با گروههای مختلف فلسطینی در دوحه و رام الله رایزنی کرده و میزبان گفتگوی بین آنها در مؤسسه شرق شناسی آکادمی علوم روسیه در مسکو بوده است. این گفتگوها نشان داد که حماس را نمی توان دست نشانده روسیه دانست زیرا در یک دور از مذاکرات که فوریه 2019 در مسکو برگزار شد، رهبری این گروه از امضای بیانیه نهایی که با میانجیگری میزبانان روسی تهیه شده بود، خودداری کرد
در طول سالها برخی از تسلیحات ساخت روسیه مانند موشک های ضدتانک و ضدهوایی –به احتمال زیاد از طریق ایران- به غزه راه یافته است اما تاکنون شواهد روشنی مبنی بر حمایت روسیه از حماس در طراحی و اجرای این حمله غافلگیرانه به اسرائیل، یافت نشده است
این بدان معنا نیست که ردپای روسیه را در جنگ اخیر بین اسرائیل و حماس نمی توان دید. از زمان آغاز جنگ اوکراین در فوریه 2022 مسکو همکاری خود را با تهران به طرز چشمگیری تعمیق بخشیده و در ازای پهپادهای جنگی و سایر تجهیزات نظامی ایران، حمایت دفاعی خود را از تهران افزایش داده است (کمک به برنامه های موشکی و فضایی ایران از آن جمله است). ماه گذشته سرگئی شویگو وزیر دفاع روسیه از نمایشگاه تسلیحات تهران بازدید کرد
روسیه که زمانی مشتاقانه برای حل برنامه هسته ای ایران میانجیگری می کرد، اکنون اشتیاق خود را برای احیای برجام از دست داده است. پس از حمله به اوکراین، روسیه نه تنها تلاش برای پیشرفت مذاکرات هسته ای را متوقف کرد، که در برابر حل این مسئله مانع تراشی نمود
در سوریه، روسیه و ایران دلایل مشترکی برای آزار نیروهای آمریکایی که در شمال شرق مستقر هستند، دارند. این نیروها که تعداد آنها به حدود 900 نفر می رسد، برای جلوگیری از ظهور مجدد داعش، حمایت از نیروهای کرد و خنثی کردن جاه طلبی های ایران و روسیه باقی مانده اند. بر اساس اسناد محرمانه ای که اوایل سال جاری به بیرون درز کرد، روسیه، ایران و سوریه یک مرکز هماهنگی ایجاد کرده اند تا تلاش های هماهنگی برای بیرون راندن ارتش آمریکا از سوریه انجام دهند. روسیه مشتاقانه از عادی سازی رابطه ایران و کشورهای عرب حمایت کرده و درحال توانمندسازی این کشور است. گرچه هیچ مدرکی وجود ندارد که نشان دهد تهران مستقیما در طراحی حمله حماس به اسرائیل مشارکت داشته، اما این کشور مدتهاست که از حماس و سایر گروههای نیابتی محور مقاومت حمایت لجستیکی و نظامی می کند
جنگ جدید خاورمیانه به نفع پوتین است؛ مسکو امیدوار است جنگ اسرائیل بتواند توجه و منابع غرب را از اوکراین منحرف کند. روسیه با کناره گیری از طرح غلات دریای سیاه (که صادرات غلات اوکراین را در زمان جنگ تضمین می کرد) در ماه ژوئیه باعث ایجاد اختلال در عرضه جهانی غلات شد و نگرانی ها را در سراسر جهان و به ویژه قاره آفریقا افزایش داد. مسکو همچنین با تهدید بر لغو معاهده منع آزمایش هسته ای، بر ترس کشورها دامن می زند
بی ثباتی در خاورمیانه، احتمالا توجه کشورهای غربی را از جناح شرقی ناتو منحرف کرده و محدودیت هایی را برای تهیه تسلیحات و مهمات مورد نیاز اوکراین پیش روی این کشورها قرار می دهد. اگر عادی سازی روابط اسرائیل و عربستان –که واشنگتن در ماههای اخیر به شکل خستگی ناپذیری برای تحقق آن تلاش کرده- قربانی جنگ اخیر اسرائیل و حماس شود، مسکو یک پیروزی دیگر بدست خواهد آورد. روسیه توافق ابراهیم و دیپلماسی منطقه ای برای عادی سازی با اسرائیل را، پروژه ای آمریکایی می داند که باعث به حاشیه رانده شدن مسکو می شود
درحالی که روسیه می تواند از افزایش خشونت ها بین اسرائیل و حماس سود ببرد ولی از سوی دیگر اسرائیل تاکنون به اوکراین تسلیحات نداده و نشان داده است که تمایلی به دشمنی با روسیه ندارد. پوتین مایل است این موضع اسرائیل حفظ شود. در یک سال و نیم گذشته به ویژه در دوران نخست وزیری یایر لاپید، روابط روسیه و اسرائیل قوی باقی مانده است؛ دو کشور با هم تجارت دارند، فعالیت نیروی هوایی خود را در سوریه هماهنگ می کنند و یهودیان روس تبار حلقه محکمی در روابط دو کشور هستند. در چنین شرایطی کمک و تشویق مستقیم حماس توسط روسیه، می تواند تمام این روابط و همکاری ها را از بین ببرد
روسیه ممکن است از توجه غرب بر خاورمیانه و از بین رفتن روابط اعراب و اسرائیل سود ببرد ولی نمی خواهد شاهد جنگ تمام عیار ایران و اسرائیل باشد. درگیری گسترده نه تنها لبنان، که سوریه را نیز در برمی گیرد و سوریه جایی است که مسکو پایگاه های هوایی و دریایی دارد و بسیاری از طرح های خود را در شرق مدیترانه و آفریقا از آنجا پی ریزی و دنبال می کند. باتوجه به اینکه بیشتر ارتش و امکانات روسیه معطوف به اوکراین شده است، این کشور امکان لازم برای درگیر شدن در یک آتش سوزی بزرگ در خاورمیانه را ندارد
مهمتر از همه اینکه روسیه علیرغم همسویی فزاینده با ایران، برای روابط خود با اعراب و اسرائیل ارزش قائل است. مسکو مایل است خود را به عنوان میانجی صلح نشان دهد. از زمان جنگ حماس و اسرائیل، روسیه به طور فعال با مقامات عرب در ارتباط بوده و پیش نویس قطعنامه ای را درباره جنگ به شورای امنیت سازمان ملل ارائه کرده است. متن پیش نویس با حمایت فلسطین و چند کشور عرب و غیرعرب همراه شد
پوتین نزدیک به ده روز طول کشید تا برای ابراز همدردی با نتانیاهو بابت حمله حماس به او تماس بگیرد. روسیه از اطلاق واژه تروریسم به اقدام حماس خودداری کرده و در پوشش رسانه ای از جنگ، از فلسطین جانبداری کرده است. مسکو با تأکید بر رنج غیرنظامیان فلسطینی و پرهیز از اتخاذ رویه ای مشابه با واشنگتن در حمایت بین چون و چرا از اسرائیل، کوشیده تا قلوب مردم در سراسر خاورمیانه و جنوب جهان را بدست آورد
اما علیرغم حمایت از فلسطین، روسیه خواهان جدایی از اسرائیل نیست. دیپلماسی روسیه در دوران پوتین همیشه مبتنی بر ایجاد توازن بین بازیگران متخاصم در خاورمیانه بوده است زیرا این امر دستاوردهای مسکو را به حداکثر می رساند. وجود جنگ های کوچک به جای یک جنگ بزرگ منطقه ای و روابط با تمام طرف ها، بهترین حالت برای روسیه است
اما پوتین کسی نیست که مسیر آینده را تعیین کند. آمریکا یک ناو هواپیمابر به شرق مدیترانه فرستاده و قول حمایت کامل از اسرائیل را داده است. اگر درگیری ها تشدید شود و گسترش یابد، واشنگتن در سمت اسرائیل قرار می گیرد و روسیه بیشتر به سمت ایران خواهد رفت
مترجم: فاطمه رادمهر
نظر شما