ساخت سومین مسجد بزرگ دنیا در کشور بحران زده الجزایر

این پروژه در واقع طرحی برای جاودانگی و صد البته پروژه ای به شدت جاه طلبانه است. این مسجد ۳۷۴۰۰۰ متر مربعی از نظر ارتفاع ۲۶۵ متری مناره ها مقام اول را در جهان دارد. صحن مسجد با گنجایش ۳۵ هزار نمازگزار یک سالن پر از ستون است که مرتفع ترین نقطه آن ۴۵ متر از زمین ارتفاع دارد و با یک گنبد عظیم پوشانده شده است. آرشیتکت این مسجد نیز یک مهندس معمار مشهور آلمانی به نام «یورگن انگل» است که سومین مسجد بزرگ جهان پس از مساجد شهرهای مقدس مکه و مدینه را در الجزایر می سازد.

مهندس انگل آلمانی در واقع یکی از رویاهای آن رئیس جمهور ۷۹ ساله یعنی عبدالعزیز بوتفلیقه را به واقعیت بدل می کند، همان رییس جمهوری که از ۱۷ سال پیش بر سر کار است و به بیماری مهلکی مبتلا است که هر آینه می تواند دفتر زندگی او را برای همیشه ببندد. این پرسش اما بیش از هر پرسش دیگری مطرح است که در کشوری مانند الجزایر با آن نرخ بیکاری وحشتناک و کاهش مرگبار قیمت نفت و مشکلات ارزی، ساخت یک مسجد یک میلیاردی چه توجیهی دارد؟ آیا واقعا می توان از این مسجد بی نظیر برای کارهای عقب افتاده ای مانند ساخت یک جامعه مدنی قدرتمند و برقراری گفتگو با اسلام گرایان رادیکال استفاده کرد.

الجزایر یا همان بزرگترین و پهناورترین کشور آفریقا که مساحت آن هفت برابر بیشتر از آلمان است، در گذشته هایی نه چندان دور صلح و آرامش اجتماعی را به مدد درآمدهای حاصل از فروش گاز و نفت برقرار می کرد اما این روزها دولت این کشور در آستانه ورشکستگی قرار گرفته و چه بسا در آینده ای نزدیک دومین کشوری باشد که در سال های اخیر دچار فروپاشی می شود و چه بسا قربانی بعدی گروه هایی مانند القاعده و داعش در شمال آفریقا نیز همین کشور باشد. درآمدهای الجزایر از سال ۲۰۱۴ روز به روز کاهش یافته و از آن زمان تا به امروز از ۵۸ میلیارد دلار به ۲۲ میلیارد دلار رسیده است. ذخایر ارزی این کشور نیز تنها تا سه سال می تواند بودجه الجزایر را تامین کند، همان بودجه ای که اکنون نزدیک به سیزده درصد کسری نشان می دهد.

تروریست های مدعی اسلام گرایی را نمی توان به طور کامل از بین برد. به نوشته روزنامه فرانسوی لوفیگارو ظاهرا این نوع از تروریسم به نوعی یکی از ویژگی های بومی سرزمین های مغرب است. فیگارو عقیده دارد که جامعه الجزایر در آستانه یک جنگ داخلی قرار دارد و رژیم این کشور برای فرار از مرگ دست و پا می زند. آیا بدین ترتیب تاریخ تکرار می شود؟ نظامیان الجزایر در سال ۱۹۹۲ با انجام یک کودتا پس از پیروزی جبهه نجات اسلامی در انتخابات پارلمانی همه قدرت را در اختیار گرفتند و پی آمد فوری این کودتا یک ورشکستگی کامل اقتصادی بود. و بدین ترتیب الجزایر در جنگی خونین درغلطید که ده سال به درازا کشید و نزدیک به ۱۲۰ هزار نفر را به کام مرگ فرستاد.

و اکنون با توجه به تشابه بحران امروزی با گذشته های نه چندان دور الجزایر، ساخت این مسجد گران قیمت کمی عجیب به نظر می رسد.البته طرح اولیه این مسجد به روزگار خوش الجزایر بازمی گردد. یعنی همان دورانی که خزانه دولت پر از پول بود و دولت با انگیزه آن روزها یک برنامه سنگین۱۵۰ میلیارد یورویی سرمایه گذاری داشت و ساخت این مسجد نیز در واقع جزئی از همین برنامه به شمار می رفت. از سوی دیگر رقابت های همیشگی در میان اعراب نیز منجر به این شد که الجزایری ها در ژانویه ۲۰۰۸ یورگن انگل را در فرانکفورت پیدا کرده و با او قرارداد ببندند و در سال ۲۰۱۱ کلنگ مسجد زده و کارهای ساختمانی آن در آغاز سال ۲۰۱۲ شروع شود. یورگن انگل می گوید:«بی تردید امروزه باید ارزیابی تازه ای از موقعیت داشته باشیم زیرا وضعیت الجزایر کاملا به گونه دیگری است».

این استاد ۶۱ ساله معماری که فارغ التحصیل کالج برجسته و معتبر آمریکا یعنی دانشگاه MIT  در کمبریج است هر زمان که صحبت از ساخت این پروژه عظیم در کنار خلیج الجزیره می شود، شور و شعف خاصی از خود نشان می دهد. او برای طرح اولیه خود از «سبک سالن های معلق و ستون دار شمال آفریقا» تاثیر گرفت. مسجد شهر کوردوبا نیز شباهت زیادی با آن چه که در ذهن انگل می گذشت داشت. در آن مسجد ستون های موازی حرف اول را می زد. اما انگل برای مسجد الجزایر ستون های موسوم به «فلورال» را درنظر گرفت، ستون هایی که در بیننده این حس را ایجاد می کند که گویی هر لحظه ستون از درون زمین می روید و رشد می کند.

پایان ساخت این مسجد برای ژوئن امسال در نظر گرفته شده بود اما انگل بعید می داند که این پروژه در ماه ژوئن پایان گیرد. انگل در حال حاضر احتمال می دهد که مسجد الجزایر در آغاز سال ۲۰۱۸ آماده شود. از انگل می پرسیم که آیا از همکاری با شرکت معظم ساختمانی و دولتی چین در پروژه مسجد الجزایر رضایت دارد یا نه. و او در جواب به این مساله اشاره می کند که اجرای چنین پروژه ای در الجزایر با این نرخ بالای بیکاری در میان جوانان غالبا باید به کمک کارگران الجزایری انجام شود اما این شرکت چینی ۱۲۰۰ کارگر از چین با خود آورد و شانسی برای الجزایری ها باقی نگذاشت.

یورگن فریدمان همکار انگل و مدیر امور قراردادهای این پروژه اما نظر دیگری در این مورد دارد: «الجزایر صنایع ساختمانی پیشرفته ای ندارد. مشکل جامعه الجزایر این است که مردم این کشور غالبا به درآمدهای نفتی عادت کرده اند و از تخصص بی بهره اند». فریدمان عقیده دارد که مردم همان فروش آسان و راحت نفت و گاز و درآمدهای آن را بیشتر دوست دارند: «به همین خاطر تاثیر کاهش قیمت نفت بر جامعه الجزایر به شدت منفی است». در دفتر مهندسی انگل تنها سی درصد از کارکنان را شهروندان الجزایری تشکیل می دهند.

به این ترتیب می توان گفت که پروژه حیثیتی و عظیم پرزیدنت بوتفلیقه که از آن با عنوان «اهرام بوتفلیقه» نیز یاد می شود، نه به دست مسلمانان بلکه به دست مسیحیان ساخته می شود. اما آیا ساخت این مسجد به دست مسیحیان نشانه ای از نوعی مدارای مذهبی نیست؟ انگل می گوید: «این مساله اصولا هیچ ارتباطی به مذهب ندارد. بوتفلیقه می خواهد فرم و محتوایی امروزی از یک مسجد نشان دهد و از خود یادگاری ماندگار بر جای بگذارد».

فریدمان نیز ضمن تایید نظر همکار خود اضافه می کند: «این سازه در واقع بنایی دولتی علیه اسلام رادیکال است. به عبارت بهتر این مسجد فراخوانی است برای قرائتی میانه رو از باورها و آموزه های اسلامی». انگل نیز تردیدی ندارد که این مسجد مکانی برای تبادلات فرهنگی میان روشنفکران خواهد بود.

آیا واقعا این اهداف در این ابعاد دست یافتنی است؟ آیا مسجد اعظم الجزایر می تواند به کانون اندیشمندان مستقل اسلامی و به چراغی فرا راه آزادی بدل شود؟ یورگن انگل بدون آن که دچار توهم شود اظهار امیدواری می کند: «معماری هرگز دموکراسی به ارمغان نمی آورد. معماری تنها می تواند ظرف و مکانی را عرضه و پیشنهاد بدهد که زندگی دموکراتیک در آن امکان پذیر باشد. معماری همیشه نوعی پیشنهاد است. ساختمان سازی و هنر هم پیشنهاد است. این که چه چیزی از این ظرف بیرون می آید به فردی بستگی دارد که این پیشنهاد را قبول کرده است». فریدمان نیز عقیده دارد: «ما مکانی را می سازیم که افراد در آن احساس راحتی کنند. و امیدواریم که در این مکان بسیار فراتر از آن چه که امروز تصور می کنیم، گفت وگو شکل گیرد».

منبع: دی ولت

ترجمه: محمدعلی فیروزآبادی- شفقنا