در تاریخ تشیع دو هجرت مهم اتفاق افتاد که زمینه گسترش این دین را فراهم ساخت. مهم ترین آن هجرت عالمان شیعه از جبل عامل به ایران بود که با رسمیت یافتن مذهب تشیع در ایران توسط شاه اسماعیل صفوی و به دعوت و حمایت پادشاهان این سلسله به وقوع پیوست و ایران شیعه از همان زمان پایه گذاری شد. دومین هجرت، هجرت شیخ احمد قمى از قم به تایلند بود که دوقرن ادامه یافت ومتاسفانه به علت عدم پشتیبانى علمى وادامه ندادن حرکت آن بزرگوار در نیمه راه متوقف شد.
شیخ احمد قمی از جمله علمای متولدقم بود که در قرن دهم هجری به کشور تايلندرفت و در آنجا به تبلیغ اسلام وتشيع پرداخت. وی پس از مدتی توانست شیخ‌الاسلام این کشور شود. مقبره وی در دانشکده تربیت معلم شهر آیوتایا تایلند قرار دارد.شیخ احمد در سال ۹۲۲ هجری (۱۵۴۳ میلادی)، یعنی در دوران حکومت صفويه در شهر قم متولد شد. وی در اولین سال‌های قرن هفدهم میلادی (۱۶۰۵) یعنی زمانی که کشورتايلند از زیر سلطه پانزده ساله برمه‌ای‌ها آزاد شد، به آیوتایا (از شهرهای تایلند) مهاجرت کرد و پس از مدتی توانست به دربار پادشاه سیام راه یابد و به یکی از مقامات عالی‌رتبه سیام تبدیل شود.
شیخ احمد با بانویی جوان از آیوتایا به نام چوری که از خاندان سلطنتی بود ازدواج کرد و از او دارای دو پسر و یک دختر شد. پسر بزرگ وی چوئن نام داشت. از پسر دومش که در سنین نوجوانی درگذشت اطلاع زیادی در دست نیست. دختر او نیز چای نامیده شد. این خانواده پایه‌گذار خاندان‌های بزرگ بوناک و احمد چولای که هنوز در تايلند از خاندانهاى با نفوذ بشمار مى آيند، گرديد. شیخ احمد قمی که از زادگاه خود شهر قم واز منطقه پايين شهر قم كه در آن هنگام مركزيت شهر قم بشمار آمده وخاندان اشعريان قدرت مذهبى وسياسى شهر را به دست داشتند به قصد ترویج عقاید شیعی و همچنین تجارت، راهی این منطقه شده بود با ورود به شهر آیوتایا پایتخت وقت سیام توانست از پادشاه وقت یعنی نارا سوان کبیر اجازه نامه دریافت کند و پس از یک دهه اقامت در آیوتایا، علاوه بر انجام مأموریت اسلامی خود یعنی تبلیغ و ترویج دین اسلام و مذهب شیعه، در فعالیت‌های تجاری و یازرگانی نیز به پیشرفت و شهرت قابل توجهی دست یابد. نسل‌های پس از او نیز توانستند از قرن هفدهم تا عصر حاضر، نام وشهرت او را زنده نگاه داشته وآنان چون نياى خود، شيخ احمد قمى، داراى موقعيت مذهبى وسياسى واجتماعى در تايلند باشند.
شیخ احمد قمی طی شش دوره پادشاهی که طی فاصله ۲۰ ساله از ۱۶۱۰-۱۵۹۰، حکومت می‌کردند، ارتباطات نزدیکی با دربار و پادشاهان وقت داشت. وی در دوران سلطنت شاه «فارا سوام سنگدوم» که با شاه عباس صفوی معاصر بوده، به عنوان مشاور عالی وی و وزیر خزانه داری منصوب و مسئولیت تمامی امور مربوط به تجارت خارجی را بر عهده گرفت. در همین دوره بود که وی به خاطر مساعی خود جهت توسعه بنادر به دستور پادشاه به مقام «پیاشیخ احمدراتتانارج ستی» یا انسان بزرگ که از القاب درباری بود نائل گشت. از این پس وی موظف شد در کنار ساماندهی تجارت خارجی، مشاجرات بین خارجیان را نیز حل و فصل کند. او همچنین اولین کسی بود که در زمان ریاست جامعه مسلمانان سیام به مقام چولا راج مونتری یا شیخ الاسلامی رسید، مقامی که بر اساس آن اجازه یافت تا مذهب شیعه اثنی عشری را به جامعه تایلند معرفی کند.
دفتر شیخ الاسلام که به نحوی وزیر امورمسلمانان به حساب می‌آید و تاقبل از شیخ احمد وجود نداشت در زمان ریاست وی افتتاح شد. شاه سنگدوم مقام شیخ الاسلامی را به او تفویض کرد. این دفتر هنوز به کار خودادامه مى دهد.
گسترش تشیع در تایلند
بر اساس اسناد مکتوب از جمله نوشته‌های ابن محمد ابراهیم، به دلیل حضور شیخ احمد، اکثریت مسلمانان آیوتایا را شیعیان تشکیل می‌دادند اگرچه جمعیت سنی هم به احتمال قوی که اغلب از اهالی مالزی و اندونزی بودند وجود داشته است. رابطه مسلمانان شیعه و بودائیها بر اساس احترام و بردباری بناشده بود. جالب است بدانیم که تا سال ۱۹۴۵ خانواده سلطنتی تنها حکم شیخ الاسلامی را برای شیعیان که از نوادگان شیخ احمد بودند تفویض می‌کردند. لذا تنها چهار نفر شیخ الاسلام اخیر سنی وما قبل از آن (سیزده نفر) شیعه بوده‌اند.
وی در این دوره مسئولیت مدیریت امور گمرگی و تجارت، امور خارجه، بندر، وحل وفصل اختلافات و دعاوی خارجیان مقیم آیوتایا را متقبل شد. محل کار و زندگی شیخ احمد در محله گایی از نقاط معروف آیوتویا بود
حمایت از پادشاه تایلند
از حوادث مهم دیگر که موجب افزایش احترام شیخ احمد گردید مداخله وی در جریان حمله جمعی از اتباع ناراضی خارجی به قصر پادشاه و تصرف آن بود. در این مقطع شیخ احمد از طریق عوامل خود مردم را از این امر مطلع کرد و با کمک آنان به غائله خاتمه داد. بعد ازاین اقدام خطرناک بود که وی توسط شاه به مقام چائوفیا یا انسان شجاع رسید.
آخرین ارتقاء مقام شیخ احمد درزمان شاه پراساتترنگ بود. در این زمان شیخ احمد در سن هشتاد و هفت سالگی به عنوان مشاور افتخاری شاه درامورداخلی برگزیده شد. او یک سال بعد یعنی درسال ۱۶۳۱ میلادی و در اوالیل سلطنت نارای در سن هشتاد و هشت سالگی دیده از جهان فروبست.
از این پس تمامی کسانی که به این مسئولیتها نائل شدند از نوادگان شیخ احمد قمی بودند واین مقام تا هشتمین نسل از نوادگان وی یعنی تا زمان رامای پنجم در سال ۱۸۷۵ ادامه داشت.
با ورود شیخ احمد به آیودیا و تشکیل تاسیسات اسلامی، در این ناحیه برای نخستین بار اسلام بصورت جدی رایج شد. مذهب شیعه،خط عربی و زبان فارسی به دلیل نفوذ وی و پیروانش در این کشور گسترش یافت. به طوری که مسلمانان تایلندی واژه نماز رابه همین شکل فارسی می‌شناسند، و کسانی که عربی می‌دانند واژه صلاه را به کار می‌برند.
فرزندان شيخ احمد قمى تا نسل سوم ، همچنان پيرو مذهب شيعه بوده ودر اين ميان آمد وشدى به مسقط الراس نياى خود شيخ احمد ، يعنى ايران وقم داشتند. در اين هنگام نواده شيخ احمد از جايگاه ويژه مذهبى واجتماعى برخوردار بوده وعنوان وزير شهرى در دربار سلطان تايلند را داشت.
پس از گذشت زمان وكم رنگ شدن ريشه هاى مذهبى در اين خاندان كه بدون ترديد، فاصله گرفتن آنان از ايران ونداشتن اطلاعات دینی ونيز نبودن شخصيتى با آگاهيهاى مذهبى از عوامل ان بود، از نسل چهارم متاسفانه رو به مذهب بودايي گزارده وجايگاه شيعى وشيخ الاسلامى خود را از دست دادند، در دربار سلطان ومسائل سياسى واجتماعى، فرو رفتند و به تدریج ديگر مسندها وجايگاه حساس اجتماعى ومذهبى خود را نیز واگذار نمودند و دربار نيز ديگر ان ديدگاه پيشين را به اين خاندان نداشت. «جای» اولین نسل از خاندان شیخ احمد قمی بود که به مذهب بودا گروید. ماجرای تغییر مذهب وی بدینگونه است که پادشاه به دنبال رهائی از یک بیماری و برای ابراز تشکر و سپاس از بودا در یکی از معابد، مراسم مذهبی بزرگی برپای داشت واز تمامی دولتمردان و اعضای دربار سلطنتی به استثنای جای برای شرکت در آن دعوت کرد. جای از این امر به شدت ناراحت شد و در ملاقاتی با پادشاه دلیل این امر را جویا شد. پادشاه علت عدم دعوت از وی را ملیت ایرانی و مذهب او عنوان کرد و گفت تا زمانی که وی ایرانی و شیعه باشد نمی‌تواند در مراسم مذهبی دربار شرکت کند.
از این پس جای برای حضور بیشتر در کنار شاه طی یک مراسم رسمی در معبد بودائیان مذهب بودا را پذیرفت و به تابعیت سیام درامد. شاه نیز دستور داد تا نام وی نیز درلیست درباریان ثبت گردد.
این امر موجب گردید که اولین انشعاب مذهبی در میان نوادگان شیخ احمد قمی پدیدار گردد. انشعابی که تازمان حاضر ادامه دارد.
اما جای چهار فرزند داشت. بزرگترین فرزند وی دختری بود به نام کیائو که وی به کیش بودائی در آمد اما یکی از پسران وی بنام «شی ین» بردین اسلام ماند و بعد‌ها رهبر جامعه مسلمانان سیام و آخرین شیخ الاسلامی دوره تاریخ آیوتایا گردید. وی در زمان سلطنت شاه «سومجد» به عنوان رهبر جامعه مسلمانان انتخاب گردید. پسران شی ین راه پدر را دنبال کردند و تا چندین نسل، منصب شیخ الاسلامی را ادامه دادند. دانشگاه تربیت معلم شهر آیوتایا پایتخت سابق تایلند دارای بنائی است که در آن از عناصر معماری ایرانی اسلامی استفاده شده وقدمت آن به اواسط دهه ۱۹۹۰ می‌رسد. این بنا که مقبره شيخ احمد قمى مهاجر ایرانی است دارای گنبد تذهیب شده‌ای است که یاداور بناهای تاریخی ایران می‌باشد. از تابلوئی که در کناراین مقبره وجود دارد می‌توان دریافت که مقبره متعلق به شیخ احمد اهل قم ملقب به «شخصیت فوق العاده» یا «چاوپرایا» می باشد. .در اين جا بايد اذعان داشت كه متاسفانه اين حركت هاى سرنوشت ساز وتاريخى واين گونه هجرت هاى تغيير دهنده كه در تاريخ اجتماعى ومذهبى جامعه تأثير گزار بوده وتأثير آن مى تواند در طول تاريخ همواره ادامه يافته ورو به تكامل گزارد، متاسفانه با عدم پيگيرى مرزداران وسردمداران مذهبى، کمرنگ و بی تأثیر شده است، در این مورد نیز بتدريج تمامى ويا بخش مهمى از فعاليت وتأثير گزارى حركت هاى علمى ومذهبى وگسترش آن در جامع اى بودايي وتشكيل جامعه شيعه وهسته مركزى آن يعنى شيخ الاسلامى كه بيش از دو قرن در آن ادامه يافت، به علت بى توجهى نه تنها تضعيف گردید بلكه تقريبا سازمان تشكيلاتى آن از ميان رفت.گناه اين اشتباه وبى توجهى را بايد بر گردن چه نهاد ومرجعيتى قرار دهد؟
آيا اين گناه دولتمردان ما بوده است يا حوزه هاى علميه وسردمداران وبزرگان دينى ومذهبى ما؟ مهاجرت مرحوم محقق كركى از جبل عامل كه به اشاره شاه اسماعيل صفوى و فرزندش شاه طهماسب در قرن دهم هجرى صورت گرفت با هجرت مرحوم شيخ احمد قمى تقريبا هم دوران وهم زمان بوده است ليك افسوس وهزاران افسوس، كه هجرت شيخ احمد همچون هجرت محقق كركى از سوى دولت شيعه وهسته هاى قدرت شيعى در ايران پشتيبانى نگرديد.اگر ما به رسالت حقيقى اسلام كه در بيان وزبان وسخنان امامان اثنى عشرى خلاصه گرديده است، تمركز كرده وتنها پيام آنها را به جهان ديروز مى رسانديم ، بى شك جهان اسلام وغرب وديگر جوامع مردمى جهان امروز چنين نبود واز روى جهل آغوش خود را به روى طالبانها وداعشيان وديگر گروههاى اسلام نماى افراطى نمى گشود.
*هادی انصاری/خبرآنلاین
نظر شما