در یک دهه گذشته خاورمیانه غرق در کاپتاگون شده است. این ماده مخدر که ترکیبی از آمفتامین و کافئین است، به ویژه در عربستان و امارات محبوب شده و کارگران و مهمانداران برای جلوگیری از خواب آلودگی و گرسنگی از این ماده استفاده می کنند. بیست سال پیش تقریبا هیچکس در خاورمیانه از کاپتاگون استفاده نمی کرد ولی امروزه این ماده در منطقه ارزان تر و دردسترس تر از الکل است. سوریه بیشترین کاپتاگون جهان را تولید می کند، به طوری که تولید این ماده به منبع درامد مهمی برای این کشور تبدیل شده است. پس از تولید، کاپتاگون توسط شبه نظامیان و قاچاقچیان از لبنان و ترکیه به کشورهای عرب خلیج فارس قاچاق می شود. ولی علاوه بر کشورهای خلیج فارس، مردم سوریه، عراق و اردن نیز که کشورهایشان در مسیر انتقال این ماده قرار دارد، از کاپتاگون استفاده می کنند. تجارت این ماده به خشونت در خاورمیانه دامن زده و گروههای شورشی و مسلح را تأمین مالی می کند
دولت های خلیج فارس در تلاش هستند تا جلوی جریان ورود کاپتاگون را به کشورهای خود بگیرند. آنها سعی کرده اند با سوریه برای کاهش تولید مذاکره کنند و دست به اعدام قاچاقچیان و فروشندگان مواد مخدر زده اند؛ ولی این تلاش ها تأثیر چندانی نداشته است. کشورهای عرب برای مبارزه با کاپتاگون باید با واشنگتن همکاری کنند تا اطلاعات بیشتری را در مورد شبکه های مواد مخدر بدست آورند؛ همچنین باید به جای مجازات مصرف کنندگانِ مواد مخدر، درمان آنها را آغاز کنند
کاپتاگون در ابتدای دهه 1960 به عنوان یک دارو برای درمان افسردگی و اختلال خواب استفاده می شد ولی در دهه 1980 اکثر کشورها این دارو را به دلیل اعتیاداور بودن و عوارض جانبی از جمله روان پریشی ممنوع کردند. یک دهه بعد گروههای تبهکار در بلغارستان شروع به ساخت دارویی به همین نام –با ترکیب شیمیایی متفاوتی- کردند. کاپتاگون جدید در اروپا رونق نیافت –در آنجا هروئین، کوکائین، مت آمفتامین و اکستازی به طور گسترده استفاده می شد- ولی در خاورمیانه محبوب شد. قاچاقچیان لبنانی و ترکیه ای در دهه اول قرن جاری –قبل از آنکه سوریه به مقام نخست تولیدکنندگان کاپتاگون تبدیل شود- رو به تولید این ماده آوردند. با وقوع جنگ داخلی سوریه، بخش بزرگی از کشور دچار هرج و مرج شد؛ گروههای تروریستی از جمله داعش و جبهه النصره بخش زیادی از سوریه را به تصرف خود درآوردند و برای اینکه نیاز مالی خود را تأمین کنند، اقدام به تولید و فروش کاپتاگون کردند. همچنین جنگجویان داعش و.. رو به مصرف این ماده آوردند زیرا خواب را از چشمان آنها می ربود و به آنان حس شکست ناپذیری می داد. آنها نام مستعار «کاپیتان شجاع» را روی این ماده مخدر گذاشتند
در نهایت حکومت اسد گروههای اسلامگرا را شکست داد ولی به جای متوقف کردن تولید این ماده، خود خط تولید را در دست گرفت. حکومت به دلیل تحریم و جنگ منزوی و فقیر شده بود و در چنین شرایطی کاپتاگون به منبع مهمی برای کسب درامد و ارزآوری تبدیل گشت. اندیشکده نیولاینز در واشنگتن تخمین می زند که حکومت اسد در سال 2021 حدود 5.7 میلیارد دلار از فروش کاپتاگون درامد داشته است. باتوجه به تولید ناخالص داخلی سوریه که در مجموع 20 میلیارد دلار می باشد، متوجه نقش مهم تولید و فروش کاپتاگون در تأمین مالی حکومت سوریه می شویم
به مرور شبه نظامیان طرفدار ایران در لبنان و عراق نیز شروع به کسب درامد از این طریق کردند. حزب الله، کتائب حزب الله و عصائب اهل حق، در کار قاچاق کاپتاگون هستند و از آنجا که در دولت های عراق و لبنان نیز حضور دارند، بدون مواجه شدن با مانع و مجازاتی به کار خود ادامه می دهند
اردن، عربستان و امارات سعی کرده اند جلوی تجارت کاپتاگون را بگیرند. به عنوان مثال اردن تاکنون دهها قاچاقچی را کشته و به محل فروشندگان موادمخدر و انبارهای آنها در سوریه حمله هوایی کرده است. عربستان و امارات نیز سالانه میلیون ها قرص را کشف و امحا می کنند. امارات می گوید که تنها در سپتامبر 2023 بیش از یک میلیارد دلار کاپتاگون را توقیف کرده است. عربستان هم تهدید کرده است که اگر اردن نتواند جریان موادمخدر را از سوریه مهار کند، تجارت با اردن را کاهش می دهد. ولی همه این اقدامات نتوانسته است از قاچاق این ماده به کشورهای خلیج فارس بکاهد
بنابراین کشورهای عرب برای جلوگیری از گسترش کاپتاگون، رو به مذاکره با دولت اسد اورده اند. در آغاز جنگ داخلی سوریه در سال 2011 اتحادیه عرب سوریه را اخراج کرد و بسیاری از دولت های عرب روابط خود را با اسد قطع کردند. ولی یک دهه بعد مشخص شد که اسد پیروز جنگ سوریه است؛ پس دولت های عرب شروع به عادی سازی روابط با او کردند و در جریان مذاکرات بر سر عادی سازی، در مورد کاپتاگون نیز گفتگو نمودند. سوریه قول داد که در ازای پیوستن مجدد به اتحادیه عرب در سال 2023 با قاچاق برخورد کند ولی هیچ مدرکی وجود ندارد که نشان دهد سوریه تولید خود را کاهش داده است. تولید کنندگان و قاچاقچیان موادمخدر که با دولت در ارتباط هستند، همچنان بدون هیچ مجازاتی به فعالیت خود ادامه می دهند
کشورهای عرب برای مقابله با کاپتاگون به استراتژی جدیدی نیاز دارند. آنها می توانند سیاست های تنبیهی ناکارآمد خود را در قبال مصرف کنندگان مورد بازبینی قرار دهند و آنها را به سمت درمان هدایت کنند. در همین راستا عربستان برنامه های آموزشی و مراقبت های پزشکی را در دستور کار قرار داده است. این امر به مصرف کنندگان امکان داده تا از تعقیب کیفری مصون بمانند و اعتیاد خود را در 50 بیمارستانِ تعیین شده در سراسر کشور، درمان کنند
نیروهای پلیس در کشورهای خلیج فارس برای دستگیری عوامل اصلی شبکه های قاچاق موادمخدر، به اطلاعات جامعی نیاز دارند ولی سازمان های امنیتی کشورهای خاورمیانه به دلیل بی اعتمادی، در برقراری ارتباط با یکدیگر مشکل دارند. برای مثال اشتراک گذاری اطلاعات با مقامات سوریه دشوار است زیرا قاچاقچیان موادمخدر در این کشور با دولت روابط قوی دارند، حکومت اسد نیز همچنان تحت تحریم امریکا است و گروههای طرفدار ایران بخش هایی از سازمان های اطلاعاتی و مجری قانون در عراق و لبنان را کنترل می کنند. آمریکا باید اردن و عربستان و امارات را تشویق به اشتراک گذاری اطلاعات در مورد شبکه های موادمخدر کند و به سازمان های امنیتی در خاورمیانه کمک کند تا کارامدتر باشند
واشنگتن علاقه مند به جلوگیری از گسترش کاپتاگون است؛ از این رو در بهار سال 2023 در کنار بریتانیا و اتحادیه اروپا دو پسرعموی اسد- سامر کمال اسد و وسیم بدیع اسد- را به اتهام قاچاق کاپتاگون تحریم نمود. دسامبر 2022 جو بایدن رئیس جمهور امریکا قانونی را برای مبارزه با تولید و قاچاق کاپتاگون توسط اسد امضا کرد. این قانون ایالات متحده را ملزم می کند تا راهبردی را برای انهدام شبکه های قاچاق کاپتاگون و همکاری بین سازمان های امنیتی در خاورمیانه را طراحی و اجرا کند. در همین راستا دولت آمریکا مقامات لبنانی و اردنی را برای مهار قاچاق و تحقیق در مورد جرایم مربوط به موادمخدر در مرزها آموزش داده است. ولی گام مهمتری که واشنگتن باید بردارد، اشتراک گذاری بیشتر اطلاعات با کشورهای عربی و تشویق و کمک مقامات این کشور برای همکاری با یکدیگر است
دولت های منطقه باید با جدیت به مبارزه با موادمخدر برخیزند زیرا این خطر وجود دارد که داروی مخرب تری (مت آمفتامین) جایگزین کاپتاگون شود. با گذشت زمان بازارهای موادمخدر به سمت مواد قوی تر تغییر می کند. از آنجا که مت امفتامین وزن کمتر و قدرت بیشتری نسبت به کاپتاگون دارد، قاچاق آن آسان تر و سودآورتر است. در آسیای جنوب شرقی دولت ها درگیر مبارزه با کاپتاگون بودند، تا اینکه باندهای جنایتکار چینی، منطقه را با مت امفتامینِ تولید شده در میانمار پر کردند و مصرف کنندگان کاپتاگون نیز به سرعت به سمت استفاده از مت امفتامین تغییر جهت دادند. بین سالهای 2016 تا 2019 استفاده از متامفتامین در ویتنام هشت برابر و در تایلند ده برابر افزایش یافت
تبدیل شدن خاورمیانه به بازار تولید و مصرف متامفتامین کار سختی نیست. سوریه می تواند به تولیدکننده بزرگ این ماده بدل شود. این کشور دارای شیمیدان های ماهر و شبکه های قاچاق است؛ بنابراین بدست آوردن مواد شیمیایی مورد نیاز ساخت متامفتامین به اندازه کاپتاگون آسان می باشد. درحال حاضر در ایران و افغانستان نیز متامفتامین تولید می شود؛ البته محصول افغانستان کیفیت پایین تری نسبت به متامفتامین های ساخت مکزیک و آسیای شرقی دارد. درحال حاضر کشورهای حاشیه خلیج فارس کانون فعالیت کارتل های مکزیکی هستند که می کوشند منطقه را با متامفتامین غرق کنند. در بدترین سناریو، کارتل های مکزیکی که با باندهای جنایتکار ترکیه ارتباط دارند، ممکن است با حکومت اسد شریک شوند
تولید و توزیع متامفتامین در حال حاضر در خاورمیانه و کشورهای اطراف در حال افزایش است. برای نمونه ترکیه سال 2022، 78 تن متامفتامین کشف و ضبط کرد که نسبت به سال 2019 دو برابر افزایش داشت. بنابراین کشورهای منطقه باید روی تعطیل کردن آزمایشگاههای متامفتامین و نظارت دقیق محصولات وارداتی تمرکز کنند. در صورت بی توجهی به این مسئله، مشکل موادمخدر در خاورمیانه بدتر خواهد شد زیرا مصرف کنندگان به سمت ماده ای کشنده تر و اعتیادآورتر از کاپتاگون سوق پیدا می کنند
درج این مقاله به معنی تأیید ادعاهای مطرح شده نبوده و صرفا به منظور آشنایی خوانندگان با نظرات مختلف صورت گرفته است
برای مطالعه بیشتر در این زمینه مراجعه کنید به:
عربستان پایتخت موادمخدر خاورمیانه
نظر شما