قبل از سقوط رژیم عراق، این کشور مسیر ترانزیت مواد مخدر ایران و پاکستان به عربستان، کویت و سایر کشورهای حوزه خلیج فارس بود. اما از سال 2003 قاچاقچیان خرده‌پا، خود در عراق مواد تولید می‌کنند و به همین دلیل به طور مداوم تحت تعقیب نیروهای امنیتی قرار می‌گیرند. از آن سو قاچاقچیان بزرگ‌تر بدلیل ارتباط با احزاب سیاسی و شبه‌نظامیان مسلح، آزادی عمل دارند و تحت پیگرد قرار نمی‌گیرند. شبه‌نظامیان از گذرگاه مرزی شلمچه در بصره برای قاچاق مواد مخدر استفاده می‌کنند.
مقامات امنیتی و بهداشتی از این می‌گویند که تولید و قاچاق فزاینده موادی همچون کاپتاگون و کریستال‌مت (مت‌آمفتامین)، وضعیت خطرناکی در کشور ایجاد کرده است و مقامات هم به دلیل کمبود امکانات، نمی‌توانند این شرایط را مدیریت کنند. به گفته سرهنگ زیاد القیسی سخنگوی بخش مبارزه با موادمخدر وزارت کشور، پدیده روبه رشد مصرف و قاچاق مواد مخدر به «مشکلی برای کشور تبدیل شده که حل آن نیازمند همکاری همه احزاب و گروه‌ها و همچنین جامعه بین‌المللی است»
به دلیل ضعف دولت عراق، شبه‌نظامیان کنترل حوزه‌های امنیتی را در دست دارند و در عین حال خود به شکل فعالی در تجارت مواد مخدر مشارکت کرده و از قاچاقچیان محافظت می‌نمایند.
روند رو به رشد اعتیاد
طبق گزارش دفتر مبارزه با موادمخدر و جرایم سازمان ملل متحد، درحال حاضر کریستال‌مت گسترده‌ترین و خطرناک‌ترین ماده مخدر در عراق است. این دفتر در گزارش فوریه 2021 خود هشدار داد که کریستال‌مت که قبلا از ایران قاچاق می‌شد، اکنون به شکل مخفیانه در داخل خود عراق تولید می‌شود و این امر عمدتا در استان‌های جنوبی و مرزی بصره و میسان رخ می‌دهد.
کریستال محرکی است که قبل از جنگ جهانی اول در آلمان تولید شد. در طول جنگ جهانی دوم، ژاپن از این ماده برای بیدار نگه داشتن سربازان خود برای ساعت‌های طولانی استفاده می‌کرد. اضافه کردن مت‌آمفتامین عوارض این ماده را بسیار شدیدتر کرده است و باعث از بین رفتن سیستم ایمنی شده، می‌تواند منجر به مرگ در اثر نارسایی قلبی، نارسایی کلیه یا کاهش وزن شود. مشکلات ناشی از مصرف موادمخدر و قاچاق آن در عراق امر جدیدی است؛ به‌ویژه که دولت و جوامع عراقی برای مقابله با این تهدید، آمادگی کافی ندارند.
گسترش مواد مخدر در عراق منجر به آسیب‌های اجتماعی و جرایم بی‌سابقه‌ای در کشور شده است. به عنوان مثال پنج سال اعتیاد به کریستال‌مت باعث شد که علیِ 25 ساله، رو به آزار و اذیت مادر و حمله لفظی و فیزیکی به او بیاورد. این درحالی بود که مادر به خاطر حس مادرانه و ترس از بی‌آبروییِ پسرش، به کسی چیزی نمی‌گفت. وی از تجربیات خود به ما چنین می‌گوید: «علی جوانی ایده‌آل بود که همه اقوام و همکارانم به او حسادت می‌کردند. ناگهان وارد این تونل تاریک شد و زندگی ما را ویران کرد. به خاطر اعتیاد دچار اختلال شخصیت پارانوئید شد؛ به من شک داشت که زمانی که پدرش در خانه نیست، مردانی را به خانه می‌آورم».
در موردی دیگر در بصره، مردی به نام سلام دو سال پس از شروع استفاده از کریستال‌مت به خواهر 15 ساله خود تجاوز کرد. خواهر به دلیل آداب و رسوم قبیله‌ای در بصره، قادر به گفتن تجربه خود با کسی نبود؛ زیرا می‌ترسید که کشته شود. حالا نزدیک به یک سال است که شهد دوست او می‌کوشد تا وی را از فکر خودکشی بیرون آورد. به گفته شهد: «او هر روز به خودکشی فکر می‌کند و من ساعت‌های زیادی وقت می‌گذارم تا وی را از این فکر منصرف کنم. او فکر می‌کند که اگر خود را نکشد، بستگانش بعد از باخبر شدن از ماجرا وی را خواهند کشت»
قاچاق و مصرف کریستال‌مت تنها به مردان جوان محدود نمی‌شود؛ زنان جوان نیز برای فرار از فشارهای روزمره زندگی، مشکلات عاطفی و آزارهای خانوادگی، رو به مصرف این ماده آورده‌اند. این زنان همچنین به ابزاری برای قاچاق تبدیل شده‌اند زیرا توسط نیروهای امنیتی کمتر مورد شک و بازرسی قرار می‌گیرند. نور 22 ساله ساکن بغداد، مصرف کریستال‌مت را راهی برای فرار از آسیب‌های عاطفی خود می‌بیند. یکی از دوستانش او را به سمت مصرف مواد برای فرار از مشکلاتش راهنمایی کرد. به گفته نور: «مصرف مواد جایگزین من برای خودکشی بود اما نمی‌دانستم با این کار در راه مرگ تدریجی قدم گذاشته‌ام». اعتیاد جوانیِ او را گرفت، 15 کیلو وزن کم کرد و ترک تحصیل نمود.
انس کریم رئیس سازمان مبارزه با مواد مخدر عراق می‌گوید که بیش از 40% مردم مواد مصرف می‌کنند. گروه سنی مصرف کنندگان بین 15 تا 35 سال است؛ اما اکثر افرادی که در مراکز ترک اعتیاد بستری شده‌اند، بین 17 تا 25 سال هستند. به گفته کریم ترس از مجازات قانونی و انگ‌های اجتماعی، مانع از این می‌شود که افرادی که با اعتیاد دست‌وپنجه نرم می‌کنند، به دنبال درمان باشند. وی همچنین در مورد شیوع کافه‌هایی هشدار داد که در آن بدون اینکه مشتری بداند، قلیان با موادمخدر پر می‌شود.
تلاش برای مقابله
واکنش اولیه دولت در قبال قاچاقچیان، زندان یا اعدام انها بوده است. افرادی هم که خارج از باندهای قاچاق بوده و اقدام به استفاده، نگهداری یا حمل مواد کنند، به حبس تا سه سال و 5 تا 10 میلیون دینار جزای نقدی محکوم می‌شوند. عراق برای قربانیان مواد، مؤسسات توانبخشی ندارد و با معتادان همچون جنایتکاران رفتار می‌کند. بنابراین دستگیری‌های گسترده‌ای جریان دارد و این درحالی است که هیچ راهکاری برای حل مشکل اعتیاد در دست بررسی نیست.
مبارزه مؤثر با موادمخدر در عراق، نیازمند تلاش‌های هماهنگ مراکز بهداشتی، آموزشی و نهادهای قانونی است. سازمان‌های دولتی باید استراتژی جامعی اتخاذ کنند که در ان تمام طیف‌ها و بازیگران کلیدی حضور داشته باشند. رسانه‌های عراقی باید بیشتر به این موضوع بپردازند، تا آگاهی عمومی در مورد مشکل اعتیاد و علل ریشه‌ای آن افزایش یابد.
همچنین با توجه به افزایش مصرف مواد، در حوزه آموزش و پرورش باید سرمایه‌گذاری‌های بیشتری صورت گیرد. در هر فرمانداری باید مراکز درمانی تخصصی و مراکز روان درمانی احداث گردد. بر اساس قوانین عراق، مراکز روان درمانی تنها می‌توانند توسط پزشکان و نه روان درمانگران اداره شوند که این خود چالش اعتیاد را تشدید می‌کند.
برای کاهش مصرف و قاچاق موادمخدر نباید تنها به تنبیه و مجازات اکتفا کرد، بلکه دولت باید همزمان به وضعیت وخیم اقتصادی و بیکاری به عنوان دو عامل سوق یافتن جوانان عراقی به سمت موادمخدر رسیدگی کند.
مترجم: فاطمه رادمهر
نظر شما