پس از حمله روز شنبه حماس به اسرائیل چند مقام اسرائیلی گفتند که به دخالت ایران در این حملات مشکوک هستند.
مایکل هرتزوگ سفیر اسرائیل در آمریکا شامگاه یکشنبه در مصاحبه با شبکه CBS News گفت که رهبران اسرائیل «به نقش ایران در پشت پرده این حمله» مشکوک هستند «حماس و ایران ارتباط تنگاتنگی دارند و ایران از حماس حمایت مادی و تسلیحاتی می کند. آنها بخشی از ائتلاف مقاومت هستند و مقاومت آنها در برابر موجودیت کشور اسرائیل است». وی افزود: «از نظر من این حمله، یک ائتلاف به رهبری ایران است»
گیلاد اردان سفیر اسرائیل در سازمان ملل نیز پیش از نشست شورای امنیت در نیویورک، روز یکشنبه در سازمان ملل گفت که ابراهیم رئیسی چندین هفته پیش با رهبران حماس دیدار کرد «ما می دانیم که جلساتی در سوریه و لبنان برگزار شده است. براحتی می توان درک کرد که آنها سعی داشتند تروریست های مسلح و نیروهای نیابتی ایران در منطقه را علیه ما هماهنگ کنند. آنها تلاش دارند تا حد امکان با ایران هماهنگ باشند زیرا هدفشان در درازمدت این است که با چتر هسته ای ایران اسرائیل را نابود کنند»
واکنش ایران چه بود؟
تهران دست داشتن در این حملات را رد کرده و در عین حال حمله را دفاع فلسطینیان از خودشان دانسته است. تخمین زده می شود که 700 اسرائیلی کشته و دهها نفر دیگر ربوده شده باشند. بیش از 400 فلسطینی نیز تاکنون کشته شده اند.
رئیسی در بیانیه ای که از تلویزیون پخش شد، ضمن تمجید از تلاش های مقاومت حماس گفت: «ایران از دفاع مشروع ملت فلسطین حمایت می کند».
ایران از شبکه گسترده ای از شبه نظامیان و گروههای مسلح در خاورمیانه از جمله گروههای فلسطینی حمایت می کند زیرا پیوسته بدنبال تحکیم نفوذ خود در لبنان، سوریه، عراق، یمن و غزه است.
مقامات ایران همیشه در سخنرانی ها و مواضع خود علیه اسرائیل بر «محور مقاومت» تأکید می کنند. این عبارت به صراحت به گروههای شبه نظامی اشاره دارد که خود را وقف مقابله با موجودیت اسرائیل کرده اند و در رأس آنها حماس و حزب الله قرار دارند. هر دو شاخه نظامی حماس و حزب الله توسط چند کشور از جمله امریکا و اتحادیه اروپا در لیست گروههای تروریستی قرار گرفته اند.
مقامات ایران به طور منظم با این گروهها دیدار می کنند. ماه اوت حسین امیرعبداللهیان وزیر خارجه ایران با سران حماس، جهاد اسلامی و دیگر گروههای ضد اسرائیلی فعال در لبنان دیدار کرد و بر حمایت بی دریغ ایران از محور مقاومت تأکید نمود.
هم مقامات حماس و هم حزب الله چندین بار به حمایت و کمک های ایران از خود اذعان کرده اند. به عنوان مثال محمود الزهار یکی از اعضای ارشد رهبری حماس در دسامبر 2020 گفت که در جریان دیدار با قاسم سلیمانی فرمانده سابق نیروی قدس سپاه، حدود 22 میلیون دلار پول نقد دریافت کرده است. حسن نصرالله رهبر حزب الله نیز بارها گفته است که از ایران حمایت مالی، تسلیحاتی و موشکی دریافت می کند؛ برای نمونه تابستان 2016 گفت: «تا زمانی که ایران پول دارد، ما پول داریم. هیچ قانونی نمی تواند مانع از دریافت این کمک ها شود»
مرکز ویلسون سال 2021 گزارشی منتشر کرد که در آن گفته شده بود حداقل از سال 2006 ایران «تمرکز خود را بر تأمین دانش و تجهیزات لازم برای تولید موشک توسط متحدان منطقه ای و نیروهای نیابتی اش از جمله جناح های فلسطینی گذاشته است»
در این گزارش به سخنان امیرعلی حاجی زاده فرمانده نیروی هوافضای سپاه اشاره شده که می گوید: «به جای آنکه به آنها ماهی بدهیم، ماهی گیری را آموزش می دهیم. به متحدان و دوستانمان یاد دادیم که چگونه قلاب درست کنند و آنها اکنون دارای قابلیت ها و فناوری های موشکی هستند»
ایران مخالف روابط اسرائیل با کشورهای عربی است
حمله حماس همچنین در بحبوحه مذاکرات عادی سازی دیپلماتیک بین عربستان و اسرائیل صورت می گیرد؛ مذاکراتی که ایران با آن مخالف است.
بن سلمان اخیرا در مصاحبه ای اشاره کرد که کشورش به تدریج به سمت عادی سازی روابط با اسرائیل پیش می رود.
توافق ابراهیم در اوت 2020 منجر به عادی سازی روابط بین برخی کشورهای عربی با اسرائیل شد، با این حال ایران به شدت با این رویکرد کشورهای عرب مخالف است.
سوم اکتبر درست چهار روز قبل از حمله حماس به اسرائیل، آقای خامنه ای برقراری روابط با اسرائیل را «تلاشی کاملا بیهوده» توصیف کرد و به کشورهای اسلامی هشدار داد «کشورهایی که دست به قمار عادی سازی رابطه با اسرائیل زنند بازنده خواهند بود».
آمریکا به تلاش برای عادی سازی روابط عربستان و اسرائیل ادامه می دهد
دستیاران ارشد بایدن روز یکشنبه تلاش کردند تا علیرغم حمله حماس به اسرائیل و احتمال شروع جنگی تمام عیار، تعهد خود را به عادی سازی روابط دیپلماتیک بین عربستان و اسرائیل نشان دهند.
در چند برنامه تلویزیونی، انتونی بلینکن وزیر خارجه آمریکا عادی سازی را به عنوان راهی برای ایجاد صلح منطقه ای در مقابل تروریسم معرفی کرد. وی درباره گسترش روابط اسرائیل با کشورهای عربی از جمله عربستان گفت: «این امر چشم انداز کل منطقه را در آینده تغییر می دهد؛ چه کسی با آن مخالف است؟ حماس، حزب الله و ایران. این به خوبی گویای موضوع است».
بلینکن در عین حال هشدار داد که تلاش برای دستیابی به توافق دیپلماتیک بین اسرائیل و عربستان، نتواند جایگزین راه حل دو کشور برای رفع نیاز فلسطینیان شود.
مقامات آمریکا برای چند دهه است که نتوانسته اند در زمینه اجرای راه حل دو کشور پیشرفت کنند و بنابراین هر دو دولت ترامپ و بایدن تلاش دیپلماتیک خود را روی ترویج عادی سازی بین اسرائیل و کشورهای عربی معطوف کردند؛ این درحالی بود که مقامات و نمایندگان فلسطین هیچ نقشی در مذاکرات نداشتند.
نگاه برخی از مقامات آمریکا، اسرائیل و عرب این بوده است که چون فلسطین مسئله ای حل نشدنی است، نیاز به معاهداتی همچون پیمان ابراهیم است تا فلسطینیان منزوی تر از قبل شده و مسئله آنها نزد جامعه جهانی بی اهمیت گردد. جرد کوشنر داماد ترامپ و مشاور کاخ سفید که به امضای توافق ابراهیم کمک کرد، یکی از حامیان این تفکر بود.
از نظر منتقدان مشکل اصلی همین نگاه است. وجود انبوه غیرنظامیان غزه که حامی حماس هستند و حمله حماس به اسرائیل را مورد تشویق قرار دادند، نشان دهنده میزان دشمنی و احساسات شدید ضد اسرائیلی در بین فلسطینیان است؛ خصومتی که مقامات آمریکا، اسرائیل و عرب سالها سعی کردند از ان چشم پوشی کنند و مذاکرات عادی سازی را پیش ببرند.
به گفته نادر هاشمی استاد سیاست خاورمیانه در دانشگاه جورج تاون: «قبل از حمله حماس، این نگاه در بین دستگاه سیاست خارجی آمریکا، اسرائیل و رهبران عرب وجود داشت که مسئله فلسطین دیگر در خاورمیانه اهمیت ندارد»
هاشمی افزود: «این درحالی است که توده های عرب و مسلمانان دیدگاه متفاوتی داشتند ولی در واشنگتن چه کسی به این توده ها اهمیت می دهد؟ حالا با رویداد اخیر تمام مفروضات پیشین آمریکا از خاورمیانه تغییر کرده و مسئله فلسطین در صدر دستور کار منطقه ای و جهانی قرار گرفته است. من فکر می کنم هدف حمله حماس همین بود»
در ماههای اخیر بایدن و دستیاران ارشد او تلاش کرده اند تا با بن سلمان و نتانیاهو بر سر یک معاهده سه جانبه تا پایان سال به توافق برسند. جنگ جدید این جدول زمانی را از بین برد؛ با این حال مقامات آمریکایی در تماس های خود با مقامات سعودی و اسرائیلی، ابراز امیدواری کرده اند که گفتگوها ادامه یابد.
آنها همچنین واکنش عربستان را به دقت زیرنظر دارند و درحال بررسی این احتمال هستند که آیا اگر ارتش اسرائیل بسیاری از غیرنظامیان فلسطینی را در حمله به غزه بکشد و خشم جهان عرب را برانگیزد، ممکن است بن سلمان موضع خود را در قبال اسرائیل تغییر دهد؟
روز شنبه پس از حمله حماس وزارت خارجه عربستان بیانیه ای منتشر کرد و در ان، حمله حماس به اسرائیل را به صراحت محکوم نکرد، بلکه در عوض اسرائیل را مقصر دانست و گفت که دولت سعودی بارها در مورد خطر انفجار وضعیت هشدار داده است. در بیانیه همچنین حمله حماس را نتیجه تداوم اشغالگری، محرومیت مردم فلسطین از حقوق مشروعشان و تکرار تحریک سیستماتیک علیه مقدسات مسلمانان دانسته است.
به گفته افراد مطلع، این بیانیه، بایدن و چندتن از دستیاران ارشدش را غافلگیر کرد و نمایندگان کنگره و سنا را که حامی مذاکرات عادی سازی هستند خشمگین نمود.
لیندسی گراهام سناتور جمهوری خواه ایالت کارولینای جنوبی در مصاحبه ای گفت که روز شنبه با یک مقام ارشد سعودی صحبت کرده و به او گفته است: «اگر می خواهید با آمریکا یک رابطه عادی داشته باشید، باید بدانید که این بیانیه عادی نبود؛ شما نباید همپای ایران و حزب الله، فلسطینیان را تشویق کنید»
گراهام افزود که یک مقام اسرائیلی روز یکشنبه به او گفته است اسرائیل می خواهد روند عادی سازی را ادامه دهد زیرا این راهی برای تضعیف ایران به عنوان حامی اصلی حماس و حزب الله است.
روشن نیست که آیا حماس این حمله را برای تضعیف مذاکرات انجام داده است یا خیر؛ گرچه حماس، حزب الله و ایران همگی مخالف عادی سازی روابط با اسرائیل هستند ولی یکی از فرماندهان نظامی حماس در بیانیه خود هیچ اشاره ای به مذاکرات عادی سازی نکرد.
بلینکن روز یکشنبه در گفتگو با CNN گفت: «ما هنوز شواهدی ندیده ایم که نشان دهد ایران این حمله را هدایت کرده یا پشت ان بوده است ولی مطمئنا رابطه ای عمیق و بلندمدت بین ایران و شبه نظامیان فلسطینی وجود دارد»
به گفته یک مقام وزارت خارجه، بلینکن روز شنبه در تماس با همتای سعودی خود گفت که عربستان باید به صراحت این حمله را محکوم کند ولی عربستان در واکنش به این تماس، هیچ انتقادی از حماس نکرد و صرفا گفت که غیرنظامیان نباید هدف قرار گیرند و بر لزوم احترام همه طرفها به قوانین بین المللی بشردوستانه تأکید نمود.
به نظر می رسد که مقامات سعودی قبل از ادامه تلاش ها برای عادی سازی، منتظر نشسته اند تا ببینند سیر تحولات چگونه خواهد بود. دنیس راس مشاور سابق رئیس جمهوران آمریکا در سیاست خاورمیانه ،در مصاحبه ای گفت که بعد از حمله حماس با یک مقام سعودی صحبت کرده است «درحال حاضر همه چیز به حالت تعلیق درامده است»
وی افزود: «دو متغیر اساسی وجود دارد: نخست تعداد تلفات و جو مربوط به آن و دوم نابودی کامل حماس توسط اسرائیل. در چند هفته اینده تمرکز اسرائیل روی مقابله با حماس در غزه خواهد بود و نتایج این مقابله تعیین می کند که آیا سعودی ها می خواهند به مذاکره ادامه دهند یا خیر»
به گفته مارتین ایندیک سفیر سابق آمریکا در اسرائیل «واکنش نظامی اسرائیل، نزدیکی بن سلمان به اسرائیل را سخت و پیچیده می کند. تصاویری که در روزهای آینده از حمله اسرائیل به غزه منتشر خواهد شد، خشم جهان عرب را بیشتر می کند و کنترل این موضوع برای بن سلمان بسیار سخت خواهد بود»
گرچه بن سلمان ماه گذشته در مصاحبه با فاکس نیوز گفت که مسئله فلسطین مهم است و باید حل شود ولی در گفتگو با مقامات آمریکایی از جمله بلینکن و سالیوان، این مسئله را در اولویت قرار نداده است. برخی از کارشناسان مشکل مذاکرات عادی سازی و توافق ابراهیم را همین می دانند.
سارا ویتسون مدیر گروه دفاع از دموکراسی برای جهان عرب می گوید: «سالیوان و بلینکن توافقنامه های عادی سازی را فرمولی جادویی برای برقراری ثبات در منطقه می دانند؛ درحالی که تنها چیزی که این توافقنامه ها تضمین می کنند، اتحاد بین دیکتاتورهای منطقه و دولت آپارتایدی اسرائیل است و تضمین امنیتی بی سابقه ای که آمریکا به آنان می دهد»
در عربستان برخی از تحلیلگران نسبت به اینکه دولت راستگرای نتانیاهو امتیازات کافی به فلسطینیان بدهد و رضایت رهبران سعودی را جلب کند تردید، داشتند؛ حالا با شروع جنگ این تردید بیشتر هم شده است.
به گفته عبدالعزیز الغشیان محقق سعودی که سیاست خارجی عربستان را در قبال اسرائیل مطالعه می کند «تازمانی که مسئله فلسطین حل نشده باقی بماند، هرگونه توافق عادی سازی، به دشمنی اعراب با اسرائیل پایان نمی دهد. ادغام اسرائیل در منطقه هرگز بدون حل مسئله فلسطین اتفاق نمیفتد و جنگ های همیشگی بین دو طرف ادامه خواهد یافت»
مترجم: فاطمه رادمهر
نظر شما