در چهل سال گذشته، ایران بیش از بسیاری از کشورهای دیگر جهان جراحیهای تغییر جنسیت انجام داده است. به عقیده صاحب نظران، دلیل اصلی این موضوع آن است که دولت، دگرباشان جنسی را تحت فشار قرار میدهد تا عملهای ناخواسته انجام دهند، وگرنه با خطر مجازات اعدام روبهرو میشوند.
اکنون، در حالی که اقتصاد ایران بهخاطر جنگ و تحریم به شدت آسیب دیده، جمهوری اسلامی تلاش میکند از مهارت پزشکانش برای جذب بیماران خارجی استفاده کند. این کشور میخواهد با تبلیغ جراحیهای ارزان همراه با اقامت در هتلهای لوکس و تورهای گردشگری، توریستهای ترنسجندر را از سراسر جهان به ایران بکشاند.
به گفته رسانههای دولتی، دولت ایران هدفگذاری کرده است که از «گردشگری پزشکی» سالانه بیش از ۷ میلیارد دلار درآمد داشته باشد؛ یعنی حدود هفت برابر درآمد سال گذشته. همین هدف باعث شده است شرکتهای زیادی در زمینه گردشگری پزشکی شکل بگیرند که نهتنها عملهای زیبایی مانند عمل بینی یا کاشت مو، بلکه جراحیهای تغییر جنسیت را هم در وبسایتهای انگلیسیزبان تبلیغ میکنند.
فریده نجفی، مدیر دو شرکت گردشگری پزشکی به نامهای «مبناتریپ» و «مدپلتریپ»، میگوید: «ما همه چیز را از ابتدا تا انتها انجام میدهیم تا بهترین خدمات پزشکی را در محیطی بدون استرس فراهم کنیم؛ از رزرو هتل و بیمارستان گرفته تا حملونقل و سایر امور.»
ایران یکی از معدود کشورهای اسلامی است که اجازه میدهد افراد ترنسجندر جراحیهای تأیید جنسیت انجام دهند و حتی برای آن یارانه پرداخت میکند. برای بسیاری از ترنسها — چه ایرانی و چه خارجی — این عملها میتواند نجاتبخش باشد.
قیمت پایین این عملها در ایران باعث شده است بیماران ترنسجندر از کشورهایی مانند آمریکا، استرالیا، بریتانیا و کشورهای اروپایی به ایران بیایند. اما بیشتر بیماران از کشورهای همسایه مانند عراق هستند، جایی که چنین عملهایی کاملاً ممنوع است.
به نوشته یکی از وبسایتهای گردشگری پزشکی ایران به نام «ایرانمدتور»، «در آمریکا هزینه این جراحیها حدود ۴۵ هزار دلار و در تایلند حدود ۳۰ هزار دلار است، اما در ایران هزینه تغییر جنسیت کمتر از ۱۲ هزار دلار است.» حتی برخی شرکتها تبلیغ میکنند که در بیمارستانهای دولتی میتوان این جراحیها را با ۴۵۰۰ دلار انجام داد.
سام، مرد ترنس ۳۲ ساله از کالیفرنیا، اکنون در تهران است تا عمل هیسترکتومی (برداشتن رحم) و متوئیدیوپلاستی (نوعی جراحی ساخت اندام جنسی مردانه) انجام دهد. او گفت: «فکر میکردم پزشکان ایرانی از پزشکان آمریکایی در این زمینه مطمئنتر و بااعتمادبهنفسترند.»
اما سامان ارسطو، مرد ترنس ایرانی و بازیگر، نظر دیگری دارد: «هدف این تورهای پزشکی این است که ایران را بهشت افراد ترنس نشان دهند، در حالی که واقعیت اینطور نیست. به نظر من، همهاش یک نمایش است. وضعیت افراد ترنس در ایران فاجعهبار است.»
به گزارش وزارت کشور بریتانیا، سالانه حدود ۴۰۰۰ نفر در ایران عمل تغییر جنسیت انجام میدهند؛ رقمی که از مجموع آمار بریتانیا و فرانسه هم بیشتر است. بیشتر این بیماران، ایرانیها هستند.
سابقه این عملها در ایران به دهه ۱۳۶۰ بازمیگردد، زمانی که آقای روحالله خمینی، بنیانگذار جمهوری اسلامی، فتوایی صادر کرد مبنی بر اینکه جنسیت جدید افراد ترنس پس از جراحی، از نظر قانونی به رسمیت شناخته می شود.
در نگاه اول، این سیاست در کشوری که تا همین چند سال پیش زنان را به خاطر بیحجابی مجازات میکرد، عجیب به نظر میرسد. اما به گفته فعالان ترنس، این حمایت ظاهری هیچ ارتباطی با دفاع از حقوق واقعی افراد ترنس ندارد و ترنسهایی که نمیخواهند جراحی کنند، مورد خشونت، تهدید، اخاذی یا اجبار به عمل قرار میگیرند.
زهرا سعیدزاده، پژوهشگر مطالعات جنسیت در دانشگاه اوربرو سوئد، میگوید: «در جمهوری اسلامی، اگر بگویی ترنس هستی باید جراحی کنی، چه از مرد به زن، چه از زن به مرد. اگر بگویی من ترنسام ولی نمیخواهم بدنم را تغییر دهم، در واقع قانون را شکستهای و جامعه تو را طرد میکند و حتی ممکن است جانت در خطر باشد.»
با این حال، شرکتهای گردشگری در تبلیغات خود تلاش میکنند ترس بیماران خارجی را از این واقعیت کم کنند. در میان عکسهای پر زرق و برق قبل و بعد از عمل و شعارهایی مثل «احساس شادی و آرامش با هزینهای مناسب»، این شرکتها از «نگاه مترقی ایران نسبت به حقوق ترنسجندرها» سخن میگویند.
خانم نجفی، مدیر تورهای پزشکی، اعتراف میکند که بعضی از بیماران خارجی نگران برخورد مردم یا نیروهای امنیتی هستند، اما میگوید هیچکدام از بیمارانش تاکنون مشکلی امنیتی نداشتهاند.
با این حال، کیفیت این جراحیها در ایران همیشه مطلوب نیست. برخی فعالان این مراکز را «قصابی» نامیدهاند.
ساقی قهرمان، رئیس سازمان دگرباشان ایرانی، میگوید: «هرچند استانداردهای درمان بهتر شده، اما به بهای سنگینی تمام شده است؛ چون بسیاری از دگرباشان مجبور به عملهایی شدند که شبیه آزمایش روی انسان بود.»
گزارش سازمان ملل در سال ۲۰۱۵ درباره جراحیهای تغییر جنسیت در ایران، از مواردی مانند خونریزی شدید، عفونت، زخمهای بزرگ، درد مزمن و ناهنجاری در اندامهای جنسی سخن گفته است.
افزون بر این، برخی شرکتها وعده انجام سریع عملها را میدهند، در حالی که چنین جراحیهایی باید پس از ماهها بررسی و آمادگی انجام شوند. برخی تورها فقط یک هفته اقامت پیشنهاد میکنند.
دکتر شهریار کوهانزاد، اورولوژیست در تهران که حدود ۳۰۰ عمل تغییر جنسیت انجام داده، میگوید: «شرکتها دنبال این هستند که تا جایی که میشود در مدت کوتاه بیمار را عمل کنند، اما این کار ناامن است. بهتجربه من، جراح باید زمان زیادی با بیمار بگذراند تا نتیجه خوب باشد.»
*درج این مقاله به معنی تأیید مطالب مطرح شده نبوده و صرفا به منظور آشنایی خوانندگان با نظرات مختلف صورت گرفته است
نظر شما