حقوق و آزادی های شیعیان کویت

شیعیان تقریباً در همه جای کویت پراکنده اند. در بسیاری مناطق، تفکیک آنان از اهل سنت دشوار است. تراکم شیعیان در مناطق منصوریه، دعیه، سالمیه، صلیاخات، دسمه، صباح السالم، بنیة القار و شرمه بیشتر است. حدود نیمی از جمعیت کویت، مهاجر و غیر کویتی و بدون تابعیت رسمی اند. نیمی از شیعیان نیز مهاجرند. نگاهی به تاریخ کویت نشان می دهد که بخش قابل توجهی از جمعیت کویت از کشورهای دیگر مهاجرت کرده و تا صد سال قبل جمعیت اصیل کویتی بسیار کم بوده است. عمده آنچه که امروزه شیعیان اصیل کویتی به شمار می روند از عربستان (حساوی ها)، بحرین (بحارنه) و ایران (عجم ها) به آنجا رفته اند.

شهروند کویتی با درآمد سرانه ای بیش از سی هزار دلار در سال از ثروتمندترین مردم دنیا به شمار می رود. اهل سنت بهره بیشتری از ثروت و امکانات داشته و از حمایت ها و تسهیلات وسیع تری برخوردارند اما وضعیت رفاه اقتصادی شیعیان نسبت به سایر شهروندان کویتی قابل قبول و نسبت به دیگر کشورها بسیار مناسب تر است. چهره خشن فقر در کویت، چه در میان شیعیان و اهل سنت و حتی مهاجران، به ندرت دیده می شود.

وضعیت مناسب اقتصادی شیعیان موجب شده، تا علاوه بر آن که پشتیبانی های مالی فعالیت های گوناگون اجتماعی، فرهنگی و دینی آنان در داخل کویت به خوبی انجام شود، مؤسسات خیریه متعددی بتوانند کمک های اقتصادی قابل ملاحظه ای را در سراسر دنیای اسلام به شیعیان برسانند. برخی از این مؤسسات خیریه در کارنامه عملکرد خود، ساخت صدها مسجد، درمانگاه، مدرسه، حوزه و... را به ثبت رسانده اند.

لازم به ذکر است حضور ایرانی ها در چرخه اقتصادی کویت و همکاری با شیعیان چشمگیر بوده و بسیاری از فعالیت های اقتصادی از جمله بازار ارز کویت با محوریت ایرانیان سامان یافته است.

فضای آزاد فرهنگی کویت، این کشور را دروازه فرهنگی خلیج فارس قرار داده است. شاید در بین کشورهای عربی، بعد از لبنان، کویت از آزادترین عرصه های فرهنگی برخوردار باشد. قدر مسلم آن است که وضعیت فرهنگی کویت نسبت به سایر کشورهای حوزه خلیج فارس، متمایز بوده و سطح مباحث و عرصه های فرهنگی در این کشور بالاتر و قوی تر از کشورهای عربی اطراف خود است. مطبوعات رونق دارد و نویسندگان با آزادی قابل توجهی به طرح افکار خود می پردازند. این فضا موجب گشته تا شیعه و اهل سنت در عرصه مذهبی با آزادی نسبی فعالیت بکنند. در این میان، فعالیت گسترده جریان وهابیت و بهره مندی حداکثری آنان از بستر موجود، مشهود و تأثیرگذار بوده است. شیعیان 12 کتاب فروشی و چند کتابخانه محدود دارند که اکثر آنان علاوه بر کتاب، لوح های فشرده و نوار عرضه می کنند.

وجود بیش از 30مسجد، 60 حسینیه رسمی (و ده ها حسینیه غیر رسمی دیگر) و صدها دیوانیه، بستر مناسبی برای فعالیت های فرهنگی و تبلیغی فراهم کرده است و حضور مردم در این اماکن نیز فراوان و گسترده است. دیوانیه، سالنی بزرگ جهت پذیرایی و استقبال از میهمانان است که در منازل بسیاری از کویتی ها وجود دارد. علاقه کویتی ها به شب نشینی و دورهمی از سویی و وجود دیوانیه ها از سوی دیگر، نقش ویژه و متمایزی برای دیوانیه ها رقم زده که در بسیاری از مناسبات کشور کویت، اعم از مناسبات فرهنگی، سیاسی، تبلیغی و اجتماعی، نقش ایفا می کند. در برخی از دیوانیه های شیعیان کویت، به صورت ثابت و مستمر در طول سال، جلسات مذهبی و ذکر مصائب و معارف اهل بیت برگزار می شود. بعضی از دیوانیه ها مخصوص دانشگاهیان است و جایگاه و اهمیت بیشتری دارند.

علاقه جوانان، فارغ التحصیلان دانشگاه ها و زنان به معارف اسلامی و استقبال آنان از برنامه های مختلف فرهنگی تبلیغی، اعم از جلسات مذهبی، سخنرانی ها، دوره های کوتاه مدت و اردوهای فرهنگی، قابل تحسین و تقدیر است.

‎علاقه مردم موجب شده تا به صورت خودجوش، بسیاری از برنامه های فرهنگی در مساجد، حسینیه ها و دیوانیه ها سامان یابد و هزینه برنامه ها را داوطلبانه و با رغبت پرداخت کنند. با وجود چنین زمینه مناسب و بستر آماده ای، به اندازه کافی مبلغان و روحانیون کارآمد در کویت حضور ندارد. از نظر نیروهای فرهنگی و تبلیغی، کویت از کاستی ملموسی رنج می برد. بسیاری از مساجد، فاقد روحانی ثابت و مستقر است و نماز جماعت منظم در بسیاری از مساجد برگزار نمی شود. برنامه خیلی از حسینیه ها منظم نیست. گردهمایی مردم در دیوانیه ها در موارد بسیاری منحصر به صحبت های معمولی و بدون برنامه و وقت گذرانی می شود. شاهد این امر آن است که حضور تبلیغی برخی از شخصیت ها و مبلغان معروف، با اقبال فوق العاده اقشار مختلف مواجه و لوح های فشرده سخنرانی های آنها دست به دست تبادل می شود. معروف است که یک مبلغ و خطیب کافی است یک بار به کویت برود تا آن جا را همه سال در برنامه خود بگنجاند. حضور همه ساله شخصیت هایی همچون شهید حکیم و مرحوم علامه سيد محمد بحر العلوم ونيز مرحوم آصفی وبه گونه اى مهمتر مرحوم وائلى، خاطرات شیرینی را در اذهان کویتی ها ایجاد کرده است. ساماندهی تبلیغ در کویت و برنامه ریزی برای حضور مبلغان و علمای شیعه در کویت می تواند تأثیر به سزایی بر شیعیان آن دیار بر جای گذارد.

وضعیت سیاسی و اجتماعی شیعیان کویت از چند جهت نسبت به سال های قبل بهتر شده و از شاخص های قابل قبولی بهره مند است. از سویی، پس از اشغال کویت، نقش مثبت و مؤثر شیعیان در دفاع و حمایت از کشور و دولت کویت، جایگاه آنان را بهبود بخشیده و دیدگاه دولت را نسبت به آنان مثبت ساخته است. اکنون شیعیان کویت دو وزیر، پنج کرسی نمایندگی مجلس (از 54 کرسی) و چند منصب حکومتی دیگر را در دست دارند و روابطشان با حکومت خوب است. عملکرد حکومت کویت در سال های اخیر به نحوی بوده که تقریباً هیچ مخالف و معارض سیاسی، اعم از شیعه و سنی، در خارج کشور نداشته و همه گروه ها را زیر چتر سیاسی داخل کشور گرد آورده است. یکی از عوامل مهم جلب همه گروه ها توسط دولت، وجودی آزادی سیاسی در کویت است که در سطح کشورهای منطقه بی نظیر بوده و مجال را برای حضور و فعالیت جریان های مختلف سیاسی فراهم کرده است. مردم از طریق روزنامه ها و برنامه های شبکه های تلویزیونی، می توانند شاهد انتقادهای سیاسی در سطوح مختلف باشند. با این حال، دولت به نظارت فراوان آشکار و پنهان خود برای حفظ مصالح سیاسی خودش ادامه می دهد. به عنوان مثال، دولت کویت به شدت با هرگونه درگیری مذهبی میان شیعیان و سنی ها و اقدام های افراطی و تند علیه یکدیگر برخورد کرده، همواره آنها را در سطحی از تعادل نگه داشته و اجازه نداده است مباحث اختلافی و اعتقادی به اختلاف فاحش سیاسی و تنش در اوضاع داخلی منجر شود.

عرصه های دانشگاهی از عرصه های مهم حضور و ظهور شیعیان است. شیعیان در دانشگاه کویت، چه به عنوان مسؤولان بخش های مختلف دانشگاهی، چه در سطح استادان و چه در فضای دانشجویی، حضور خوب و قابل قبولی دارند (لازم به یادآوری است که دانشگاه کویت، دانشگاه ملی به شمار می رود و با شعبات مختلف خود بیش از 90 درصد فعالیت دانشگاهی کویت را در بر می گیرد). دانشجویان شیعی با آزادی وارد دانشگاه شده، بدون حسیاسیت جدی درس خود را می خوانند و در تشکل های دانشجویی حضور جدی و مؤثر دارند و فعالیت های خوبی دارند. غیر از دانشکده الهیات دانشگاه کویت، که تعالیم اسلامی را از منظر اهل سنت و غلبه فقه مالکی آموزش می دهد و کمابیش متأثر از جریان های وهابی کویت است، در بقیه دانشکده ها و بخش های دانشگاه نمی توان تفکیک خاصی بین شیعیان و اهل سنت قائل شد.

استادان و دانشجویان شیعی با وجود انتساب به جریان ها و گروه های مختلف شیعی، انسجام قابل قبولی دارند و فعالیت های فرهنگی خوبی تنظیم و اجرا می کنند.

مشارکت مردم در امور اجتماعی و سیاسی کویت به واسطه برگزاری انتخابات، نوع مناسبات سیاسی این کشور را از کشورهای عربی حوزه خلیج فارس متمایز می سازد. برخلاف بسیاری از کشورهای عربی، در کویت مجلس نمایندگان با انتخابات و رأی مردم شکل می گیرد و زنان نیز می توانند در آن شرکت کنند. در شرایط فعلی، زنان مشارکت قابل قبولی در مسئولیت های حکومتی، مطبوعات و رسانه ها و دانشگاه دارند. فعالیت های اجتماعی و فرهنگی زنان شیعی نیز خوب است. تعدادی از زنان شیعه در حوزه های علمیه مشغول تحصیل اند و در برخی حسینیه ها و دیوانیه ها در امور دینی فعالیت می کنند.

‎فعالیت حوزه های علمیه کویت بسیار کمتر از حد انتظار و نیاز و محدود به یک حوزه علمیه فعال (با حضور 30 طلبه تمام وقت و چند دوره اعداد المبلغین با 4 یا 5 ساعت کلاس در هفته) و برخی دوره های فرهنگی کوتاه مدت یک یا دو هفته ای می شود. برخی شخصیت های حوزوی هم به صورت پراکنده به فعالیت های موردی در این زمینه می پردازند. بدیهی است این حجم از فعالیت به هیچ وجه نمی تواند پاسخگوی نیاز جامعه امروز و فردای شیعیان بوده و عدم توجه و ساماندهی و هدایت امر می تواند نتایج ناگواری را به همراه داشته باشد. در سال های اخیر، حضور طلاب کویتی در کشورهای دیگر، مثل ایران و عراق، کمرنگ تر از قبل شده است وبدون ترديد كاهش انديشمندان روحانى كويت در اين كشور مى تواند تأثير سوئى را بر آينده شيعيان اين كشور داشته باشد.

‎احقاقی ها (شیخیه) از جمله گروه های مطرح شیعی کویت اند. این گروه، از خانواده احقاقی های شیخیه آذربایجان که یکی از 3 فرقه مهم شیخیه است به شمار می روند و منتسب به میرزا موسی احقاقی هستند.

مرکز احقاقی ها فعلاً در کویت و ریاست آن با میرزا حسن احقاقی است. شیخیه کویت دارای پشتوانه اقتصادی گسترده، نفوذ در میان شیعیان و دولتمردان و برخوردار از حمایت دولت است و در زمینه حسینیه ها و کمک به ایتام فعالیت زیادی دارند. احقاقی ها، مشرب اخباری گری دارند و قائل به رابطه ویژه ای میان امام غائب و برخی ارکان و شیوخ خود هستند. سیر و سلوک زاهدانه و اذکار و اوراد و اعتقادات خاص، آنان را از دیگران متمایز ساخته است. مریدپروری، رواج اعتقاد به مکاشفات و رؤیاها و خواب ها و دوری از سیاست و درون گرایی، از ویژگی های آنان است.

شیعیان و اهل سنت کویت، جدا از برخی رفتارهای موردی از سوی برخی جریان های افراطی تکفیری، تعامل خوبی با یکدیگر دارند و با آزادی به ترویج دیدگاه ها و عقاید خود مشغول اند. بسیاری از اهل سنت در مساجد یا حسینیه های شیعیان حضور می یابند و در مناسبت های مختلف، به ویژه در عزاداری های امام حسین(ع)، شرکت می کنند. در صحنه فعالیت های اجتماعی ـ سیاسی هم همکاری های خوبی بین جریان های شیعه و سنی وجود داشته است.

‎با این حال، در کویت برخی بدنبال آن هستند که اختلاف ها و تنش های مذهبی را تشدید کنند. اما سياست عقلانى و زيركانه سردمدران خاندان حكومتى و در راس آنان امير كويت، كه با وجود فشارهاى خاص سیاسى در منطقه به ويژه از سوى عربستان، همچنان در پی حفظ استقلال فكرى و اداره كشور خود هستند موجب شده است زمینه زندگى آرام ومسالمت آميزشهروندان با هر عقيده ای بوجود آید و این کشور در ميان منطقه نا آرام خاورمیانه، از آرامشى قابل قبول برخوردار باشد. اين آرامش وهمزيستى مسالمت آميز مردم بومى كشور كويت و مهاجرين كه به مقيمين موسومند و از گروههاى گوناگون با آراء وافكار متفاوت وحتى مذاهب مختلف تشكيل گرديده اند را مى توان از بدو ورود به اين منطقه وكشور ملاحظه كرده وحس نمود، تا آنجا كه تو گويي در پنج يا شش دهه پيش زندگى كرده ويا به آن دوران باز گشته اى، اين نعمتى است كه بايد شهروندان كويتى قدر آن را دانسته وسردمدران آن نيز به اين سياست وعقلانيت ادامه دهند.

هادی انصاری/خبر آنلاین