به گفته تحلیلگران حمله محدود اسرائیل به ایران و واکنش ملایم ایران به این حمله، نشان می دهد که هر دو طرف –به ویژه تهران- دنبال تنش زدایی هستند
در هفته های گذشته تنش بین دو کشور به شدت بالا رفته بود و این نگرانی وجود داشت که دشمنی بین تهران و تل آویو به جنگی همه جانبه بدل شود
حمله اسرائیل به کنسولگری ایران در دمشق در 1 آوریل که باعث کشته شدن هفت تن از نیروهای سپاه شد، خشم ایران را برانگیخت و متحدان غربی اسرائیل را نگران کرد
ایران با پرتاب صدها پهپاد و موشک، به حمله اسرائیل واکنش نشان داد؛ البته تقریبا همگی این پهپادها و موشک ها توسط اسرائیل و متحدانش سرنگون شدند. در آخرین تحول بامداد جمعه اسرائیل دست به انتقام جویی زد
رسانه های دولتی ایران از وقوع انفجارهایی در استان اصفهان خبر دادند؛ مقامات ایران گفتند که حمله توسط پهپادهایی کوچک انجام شده است
برخی از تأسیسات هسته ای ایران در استان اصفهان قرار دارد ولی هیچ نشانه ای وجود نداشت که حمله اسرائیل علیه سایت هسته ای صورت گرفته است
آژانس بین المللی انرژی اتمی اعلام کرد هیچ آسیبی به سایت های اتمی ایران وارد نشده است
در همین حال گزارش های تلویزیون دولتی ایران به نحوی بود که ظاهرا قصد داشت تأثیر این حملات را کوچک نشان دهد. خبرنگاران تأکید می کردند که زندگی روزمره در اصفهان به روال عادی ادامه دارد
خبرگزاری تسنیم نوشت: «آرامش در اصفهان حکمفرماست؛ مردم حمله اسرائیل را به سخره گرفته اند»
به گفته جولین بارنز مدیر برنامه خاورمیانه شورای روابط خارجی اروپا: «به نظر می رسد که هر دو کشور بدنبال خروج از چرخه فعلی تنش هستند. اسرائیل در واکنش به حمله تهران، دست به حمله ای محدود زده و تهران نیز به سرعت این واقعه را کم اهمیت جلوه داده است تا مجبور به پاسخگویی نباشد. درحال حاضر هیچ یک از طرفین خواهان جنگ نیستند»
اما بارنز هشدار داد که خطر رویارویی گسترده همچنان وجود دارد؛ تنش در مرز لبنان و اسرائیل همچنان بالا است و این خطر وجود دارد که اسرائیل به رفح یورش برد
علیرغم حمله گسترده ایران به اسرائیل، رهگیری پهپادها و موشک های این کشور باعث شد که خسارت کمی به یک پایگاه نظامی در اسرائیل وارد شود و حالا نیز گزارش های تأیید نشده حاکی است که یک تأسیسات نظامی غیرهسته ای در اصفهان هدف حمله اسرائیل بوده است
حسن عابدی مدیر مرکز مطالعات و تحقیقات جهان عرب در ژنو می گوید: «انچه باید مورد توجه قرار گیرد، شباهت بین دو حمله است. هر دو کشور با محدودیت هایی مواجه هستند و علاقه ای به ادامه تنش ندارند»
ولی وی هشدار داد که خطر همچنان وجود دارد زیرا ایران از حزب الله و حماس حمایت می کند. «پیش بینی رفتار ایران بسیار دشوار است؛ ایرانیان همیشه می توانند از طریق متحدان خود در منطقه پاسخ دهند و الزامی به پاسخ گویی مستقیم ندارند»
سرگئی لاوروف وزیر امور خارجه روسیه نیز پس از تماس با هر دو طرف گفت: «به اسرائیل اعلام کرده ایم که ایران خواهان تشدید تنش نیست»
حمله اسرائیل کوچک تر از حد انتظار بود، واکنش ایران هم همینطور
به گفته تحلیلگران، دامنه محدود حملات اسرائیل به ایران و پاسخ آرام مقامات ایرانی، احتمال تشدید درگیری بین دو کشور را کاهش داده است
در روزهای اخیر این نگرانی وجود داشت که پاسخ انتقام جویانه اسرائیل در قبال حمله ایران، می تواند واکنشی تهاجمی تر از سوی ایران را در پی داشته باشد و رویارویی بین دو کشور را به جنگی گسترده تبدیل کند. رهبران دیگر کشورها به اسرائیل توصیه می کردند که دفاع موفق خود را در برابر موشک ها و پهپادهای ایرانی، یک پیروزی تلقی کند و دست از اقدام تلافی جویانه بردارد
اما حمله اسرائیل به ایران که در ساعات آغازین روز جمعه رخ داد، کوچک تر از حدانتظار بود و آسیب چندانی وارد نکرد. این امر به مقامات ایران و خبرگزاری های دولتی این کشور امکان داد تا این حمله را بی اهمیت جلوه دهند
مقامات ایران گفتند که هیچ هواپیمای دشمن در حریم هوایی ایران شناسایی نشده است و حمله به پایگاه نظامی در اصفهان، توسط پهپادهای کوچکی که احتمالا از داخل خاک ایران به پرواز درامده، انجام شده است. چنین حمله ای سابقه داشت و پیشتر (اوایل سال گذشته) اسرائیل از روش های مشابهی در حمله به تأسیسات نظامی در اصفهان استفاده کرده بود
با طلوع آفتاب رسانه های دولتی ایران از بازگشت سریع وضعیت به حالت عادی خبر دادند و تصاویری از خیابان های آرام شهر را منتشر کردند. فرودگاهها پس از یک تعطیلی کوتاه مدت بازگشایی شدند و مقامات ایران گفتند که این حمله هیچ آسیبی برجای نگذاشته است
تحلیلگران همچنان هشدار می دهند که وضعیت هر لحظه ممکن است تغییر کند و تنش ها افزایش یابد ولی فعلا واکنش اولیه ایران حاکی از این است که رهبران این کشور -علیرغم اینکه در روزهای اخیر هشدار داده بودند هرگونه حمله اسرائیل را با قدرت و سرعت پاسخ می دهند- برای پاسخ به اسرائیل عجله ندارند
سیما شاین رئیس سابق تحقیقات موساد می گوید: «نحوه ای که مقامات ایران خبر حمله را به مردم خود ارائه دادند و باز نگه داشتن آسمان این کشور، این امکان را به انها می دهد که تنش زدایی در پیش گرفته و از دادن پاسخ به اسرائیل خودداری کنند. ولی باتوجه به اشتباهاتی که ما در ارزیابی های خود داشته ایم، در این خصوص نیز نمی توانیم با قطعیت سخن بگوییم»
یکی از این اشتباهات محاسباتی وقتی بود که اسرائیل 1 آوریل به کنسولگری ایران در دمشق حمله کرد و هفت مقام ایرانی از جمله سه فرمانده ارشد سپاه را کشت. اسرائیل سالها حملات مشابهی را علیه منافع جمهوری اسلامی در سوریه و ایران انجام داده بود، بدون اینکه پاسخ مستقیمی از سوی ایران دریافت کند. ولی ابعاد حمله به کنسولگری به نحوی بود که معادلات ایران را تغییر داد. رهبران ایران هشدار داده اند که دیگر حملات اسرائیل به منافع این کشور را در هیچ گوشه از منطقه تحمل نمی کنند.
14 آوریل ایران با بیش از 300 موشک و پهپاد به اسرائیل حمله کرد که گرچه خسارت اندکی به بار آورد ولی وسعت حمله اسرائیل را شوکه کرد. به گفته خانم شاین «ممکن است ایران به حمله امروز اسرائیل پاسخ ندهد ولی این احتمال وجود دارد که در قبال حملات آتی اسرائیل نسبت به منافع ایران در سوریه و دیگر نقاط خاورمیانه، خاموش نماند و واکنش قاطع نشان دهد. نکته اینجاست که ما نمی دانیم دقیقا خط قرمز ایران چیست؟ افراد رده بالا؟ سفارت خانه ها؟ و یا تمام منافع و اهداف مربوط به ایران در سوریه؟»
حمله ای محدود با پیامی بزرگ
بامداد روز جمعه اسرائیل به تأسیسات نظامی ایران در اصفهان حمله محدودی انجام داد که ظاهرا خسارت کمی برجای گذاشته است. ایران کوشید این حمله را کم اهمیت جلوه دهد و مقامات آمریکایی ابراز امیدواری کردند که واکنش ملایم ایران تلاشی از سوی سپاه برای جلوگیری از آغاز دور تازه ای از تنش باشد
ولی بسیاری از تحلیلگران و سیاستگذاران معتقدند هستند که روابط بین ایران و اسرائیل در وضعیت متفاوتی نسبت به قبل قرار گرفته و تابو علیه حملات مستقیم به قلمرو یکدیگر از بین رفته است. آنها ابراز نگرانی می کنند که اگر دور تازه ای از درگیری آغاز شود –برای نمونه اسرائیل بار دیگر به افسران نظامی ایران حمله کند یا تنش ها بر سر پیشرفت برنامه هسته ای ایران افزایش یابد- ممکن است هر دو طرف احساس آزادی بیشتری در شلیک مستقیم به یکدیگر کنند
در این چند روز نتانیاهو تحت فشار شدیدی قرار داشت. بایدن از او می خواست که اسقاط موفقیت آمیز پهپادها و موشک های ایران را یک برد بداند و تندروها در داخل اسرائیل از او می خواستند که برای ایجاد بازدارندگی، به حمله ایران به شدت واکنش نشان دهد
مقامات آمریکایی می گویند که به سرعت متوجه شدند نمی توانند نتانیاهو را از دادن پاسخ منصرف کنند؛ بنابراین از او خواستند که به نوعی واکنش نشان دهد تا حداقل خسارت را در پی داشته باشد و بیشتر بتوان آن را ارسال پیام به ایران دانست تا حمله. اسرائیل به این درخواست پاسخ مثبت داد ولی همین پاسخ حداقلی نیز تأثیرات مهمی دارد؛ برای مثال می تواند موجب شود که ایران تمام تأسیسات هسته ای خود را به اعماق زمین منتقل کند، گسترش آن را سرعت بخشد و تمام فعالیت های خود را از دید بازرسان هسته ای پنهان کند. همچنین می تواند خطر رویارویی ایران و غرب را بر سر برنامه هسته ای این کشور شتاب ببخشد
ایران بخش بزرگی از پدافند هوایی خود را در اطراف سایت های کلیدی مانند تأسیسات هسته ای اصفهان قرار داده است. اسرائیل با حمله اخیر خود، آسیب پذیری تأسیسات اصفهان و قدرت خود در نفوذ به پدافند هوایی این شهر را نشان داد
به گفته دانا استرول عضو مؤسسه واشنگتن «درحالی که هیچ دولتی رسما مسئولیت حمله به پایگاه نظامی اصفهان را بر عهده نگرفته ولی پیام حمله روشن است: تلاش ایران برای تغییر نظم منطقه ای، با سکوت و انفعال مواجه نمی شود و حمله به یک کشور با پهپاد و موشک، با پاسخ همراه خواهد بود»
استرول افزود: «با این حال واکنش اسرائیل دقیق و محدود بود؛ اسرائیل می خواست این پیام را برساند که پدافند هوایی ایران قابل نفوذ است و تهران نمی تواند از پایگاه های نظامی خود در برابر حملات خارجی محافظت کند. اگر رهبران ایران به این درک برسند که تشدید بیشتر تنش می تواند حملات مرگبارتر و پرهزینه تری را در ایران بدنبال داشته باشد و پذیرش این خطر نمی ارزد، آنوقت ممکن است چرخه تنش به پایان برسد»
ولی نصر کارشناس مسائل ایران و رئیس سابق دانشکده مطالعات بین الملل در دانشگاه جان هاپکینز معتقد است تحولات اخیر می تواند ایران را برای توسعه تسلیحات خود مصمم تر کند و ممکن است فشارهای داخلی برای دستیابی به سلاح هسته ای برای ایجاد بازدارندگی افزایش یابد
تا به اینجا ایران جلوی دسترسی برخی از بازرسان آژانس بین المللی انرژی اتمی را به تأسیسات خود گرفته، اورانیوم را با خلوص 60% غنی سازی کرده و تنها چند هفته با ساخت بمب فاصله دارد. همچنین در اوج درگیری با اسرائیل در اواخر هفته گذشته، برخی از فرماندهان سپاه علنا از تجدیدنظر ایران در موضع رسمی خود –مبنی بر اینکه هرگز بدنبال ساخت سلاح هسته ای نیستند- صحبت کردند
مترجم: فاطمه رادمهر
نظر شما