در سده‌های گذشته، مستشرقان و نیز برخی مراکز مطالعات اسلامی غربی در پی نسبت سنجی بین اسلام و برخی مبانی و مفاهیم مدرنیته و یا مفاهیم بنیادین دیگر گرایش‌های فلسفی و فکری بوده‌اند. محصول این تلاش، ده‌ها مقاله و کتاب با عناوینی هم‌چون اسلام و مسیحیت، اسلام و مدرنیته، اسلام و توسعه می‌باشد. در سال 2015 در حالی که اعمال خشونت کور از سوی بنیادگرایی اسلامی با رهبری داعش در خاورمیانه و اروپا قربانی می‌گرفت، کتابی با عنوان اسلام و خشونت، اثر اندیشمند و شاعر بلند آوازه سوری، ادونیس توسط انتشارات لوسوی پاریس منتشر گردید.
علي أحمد سعيد إسبر با تلخص ادونیس متولد 1930 در روستایی به‌نام قصابین در سوریه است. کودکی را به حفظ قرآن گذراند و به علت استعداد فراوان در حفظ قصاید بلند و مشکل ادبیات کلاسیک عربی اقبالی بلند یافت. طی بازدید رسمی ریس جمهور وقت سوریه شكري القواتلي، قصیده‌ای خواند و مورد توجه قرار گرفت. وی با مساعده و بورس دولت سوریه به مدرسه ویژه فرانسوی‌ها در طرطوس وارد می‌شود. خیلی سریع مراحل پیشرفت را طی می‌کند و لیسانس فلسفه خود را از دانشگاه دمشق در سال 1954 دریافت می‌دارد. وی دکترای خود را از دانشگاه قدیس یوسف لبنان با عنوان رساله ثابت و متحول چالشی طولانی اخذ می‌نماید. وی در دانشگاه‌ها و مراکز علمی و پژوهشی مختلفی در سوئیس، لبنان، فرانسه، آلمان و آمریکا با سمت پژوهشگر و یا استاد مدعو، تدریس و فعالیت علمی داشته است. در کارنامه خود انبانی از جوایز ریز و درشت ادبی و علمی را ثبت کرده است. وی همچنین نشریات متعددی را نیز در کشورهای مختلف عربی منتشر کرده است. کتاب اسلام و خشونت آخرین اثر اوست که به زبان فرانسه و در نوامبر 2015 به بازار آمده است. به طور باورنکردنی انتشار کتابی پیرامون رابطه اسلام و خشونت با حوادث تروریستی پاریس همزمان شد و مناظرات پیرامون کتاب را شدت بخشید. در این فرصت کوتاه به کتاب اسلام و خشونت ادونیس نگاهی اجمالی خواهیم داشت.
از نگاه ادونیس، اسلام دیگر آن پدیده منزوی فرهنگی اجتماعی نیست که در حاشیه نظام استعماری زیست منفعل دارد بلکه تبدیل به توده‌ای رازآلود گردیده که در مقابل ضربات سهمگین جهانی شدن، حاضر به تمکین نیست لذا تبدیل به چالشی امنیتی برای لیبرالیسم شده است. تنازع معنادهی به جهان در دو سوی آتلانتیک، بین شرق و غرب برای نمایش کلیدهای رستگاری، یکی از وجوه تنازع اسلام و جهانی‌شدن است. این تقابل هر روز امیدهای تعامل بین این دو منظومه معرفتی را کاهش می‌دهد. روئیای آرکون این بود که تاریخ اساطیری مشترک بین شرق و غرب، توان ایجاد فهمی مشترک و ساختن قاعده‌ای برای درک متقابل در آینده را خواهد داشت اما سرعت حوادث در چند سال اخیر نشان داد این رویا در کوتاه مدت به‌دست نخواهد آمد.
اهمیت کتاب ادونیس از این روست که بدون هیچ ملاحظه‌ای به مناظره‌ای سخت ورود کرده و در پی فهم رابطه اسلام و خشونت از خاستگاه فرهنگ نهادینه شده عدم پذیرش دیگری و ادعای تملک مطلق حقیقت می‌باشد. نویسنده سال‌ها مساله مدرنیته در جهان عرب را مورد توجه قرار داده است.
ادونیس بر این باور است که عقل فقهی وجه بارز سنت اسلامی است که در ادامه موسسات رسمی دینی در جهان اسلام با بازسازی این رویکرد اقدام به گروگان گرفتن تاریخ اسلام برای تاکید بر گذشته و ترک نکردن زیست جهان سنت است. این صراحت لهجه به طور طبیعی او را در مقابل دین و نهادهای دینی قرار داد. مساله خشونت و ارتباط ان با متون مقدس و با متون مبنایی موجود در سنت دینی یکی از محورهای پژوهش اوست تا به این سوال پاسخ دهد که خشونت در اسلامی امری عارضی است و یا ذاتی؟ آیا خشونت برای تحقق در عالم خارجی نیازمند متن و یا مبنایی است که آنرا تئوریزه کند ویا علل جامعه شناختی را می‌طلبد تا به مثابه یک پدیده ظهور نماید؟ کتابی که در پی معرفی و بحث پیرامون محتوای ان هستیم در قالب گفت وگوی طولانی نویسنده با پژوهشگر مراکشی خانم حوریه عبدالواحد ارایه شده است و می توان در این اثر بخش عمده نظریات ادونیس پیرامون سنت مدرنیته اسلام خشونت عقب ماندگی روشنفکری و تجدد عربی را ملاحظه نمود. سوال اصلی که اغلب گفت و گوها پیرامون خشونت بر محوریت آن شکل گرفته است، این است که آیا خشونت موجود با متون و نصوص دینی در ارتباط مستقیم است و یا آنکه این خشونت در رابطه با متون نیست بلکه علل و عوامل خارجی این خشونت را سبب شده است. او برای بیان پیوند بین خشونت و اسلام از واژه تبریر به معنای توجیه استفاده می کند یعنی آیا این خشونت متون دینی را بهانه کرده اند و سلفیان و بنیادگرایان بر این باورند که ذاتی دین اسلام خشونت تولید می کند؟ او بیشتر به سمت علل جامعه شناختی و تاریخی تمایل پیدا می کند هر چند اغلب سوالات مربوط به متون را بعد از تحلیل محتوا بی پاسخ روشنی رها می کند. خواندن کتاب ادونیس می تواند نگاه بخش عمده ای از شرقشناسان و جوامع اروپایی به اسلام را روشن سازد.
نظر شما