چندی پیش در چچن روسیه کنفرانسی با عنوان «اهل سنت چه کسانی هستند» با حضور ۲۰۰ عالم اهل سنت و در رأس آن شیخ «احمد الطیب» شیخ الازهر برگزار شد. برگزار کنندگان این مراسم در صدد بودند که تعریفی جامع از مذهب اهل سنت ارائه دهند؛ تعریفی که وهابیت و سلفی گری در آن جایی نداشته باشد؛ لذا از هیچیک از مفتیان سلفی و وهابی سعودی و قطری برای شرکت در مراسم دعوت به عمل نیاوردند.
براساس بیانیه پایانی کنفرانس، اهل سنت این چنین تعریف شدند: «اهل سنت در اعتقاد و مذاهب، کلامی، اشعری و ماتریدی و در فقه همان مذاهب چهارگانه حنفی، مالکی، شافعی و حنبلی هستند و شامل اهل تصوفِ پاک از نظر علمی و اخلاقی و تزکیه نفس همچون امام الجنید (جنید بغدادی) و امثالهم نیز می گردند».
همچنین بر این مسأله تأکید شد که وهابیت و سلفیت باعث تفرقه در امت اسلامی و بدنامی اسلام شده است.
اظهاراتی این چنین موجب گشت که مفتیان و علمای وهابی عربستان و چندی دیگر از کشورهای منطقه، خشمگین شوند و نسبت به بیانیه پایانی کنفرانس واکنش نشان دهند. از جمله یاسر برهای نائب رئیس جنبش سلفی‌های مصر که شرکت کنندگان در کنفرانس چچن را به تلاش برای مصادره لقب اهل سنت و جماعت متهم کرد و افزود: تنظیم کنندگان بیانیه پایانی این کنفرانس توجه نداشته اند که چه جوانان زیادی پیرو سلفیه هستند و بیرون راندن آنها از دایره اهل سنت موجب ایجاد دشمنی می شود؛ چرا که آنها اهل سنت را منحصر به اشاعره و ماتریدیه دانسته اند.
عبدالمنعم الشحات سخنگوی رسمی سلفی های مصر نیز صدور چنین بیانیه ای را نشان از این دانست که شرکت کنندگان در این کنفرانس تصور درستی از اهل سنت ندارند. وی در بخش دیگری از سخنان خود از اعتراض علمای مسلمان به مفهوم جهاد مورد استناد سلفی ها انتقاد کرد و هدف مخالفان جهاد را همراهی با روسیه دانست و گفت آنها می خواهند از این طریق با کسانی که در سوریه رو در روی روسیه و پوتین ایستاده اند، مقابله کنند.
اما این کنفرانس تنها با انتقاد عالمان سنی مواجه نشد بلکه در طرف مقابل برخی دیگر حمایت خود را از بیانیه پایانی مراسم اعلام کردند. «احمد کریمه» شیخ برجسته الازهر یکی از این افراد است که دین محمد بن عبدالوهاب را مذهبی جدا از اسلام دانسته و بر این باور است که سلفیان با بدعت گذاری در تمامی زمینه ها موجبات آشفتگی و هرج مرج را در جامعه پدید می آورند.
وی در یک گفت‌وگوی تلفنی با برنامه «انفراد» در شبکه ماهواره ای العاصمه افزود: «سلفی‌ها موجب بسط کفر و الحاد شده اند، آنان در هر حوزه‌ای دست برده و وجهه آن را خراب کرده اند. دینی که آنها ارایه می‌دهند کلا دین جدیدی متعلق به محمد بن عبدالوهاب است، این دین آیین رسالت نبی اکرم نیست».
اما ناظران سیاسی معتقدند که صدور چنین بیانیه ای را آن هم با حضور شیخ الازهر می توان ضربه ای به عربستان تلقی کرد؛ امری که ممکن است به تیرگی روابط مصر و عربستان نیز منجر شود؛ دیدگاهی که با توجه به واکنش های برخی از بزرگان اهل سنت نزدیک به عربستان، چندان غیر محتمل به نظر نمی رسد.
عبدالباری عطوان، نویسنده معروف عربی و سردبیر رأی الیوم درمورد این نشست می‌نویسد: عربستان این روزها نمی‌داند که از چه سمتی و از طرف چه کسی ضربه می‌خورد، از سوریه، از یمن، از عراق، از لیبی یا از ایران؟ اما یکی دیگر نیز تازه از راه رسیده است؛ از چچن، روسیه و مصر (کنفرانس گروزنی). در رهبریت عربستان برای اهل سنت تشکیک و وهابیت از دایره اهل سنت خارج شده است که مسأله بسیار خطرناکی برای عربستان در همه ابعاد محسوب می‌شود. حضور هیأت بلندپایه مذهبی الازهر در کنفرانس چچن، مطمئنا بدون استقبال و یا خواسته عبدالفتاح السیسی نبوده است و این یعنی یک هماهنگی بین روسیه و مصر برای کنار زدن عربستان از رهبریت اهل سنت و جایگزینی الازهر همچون گذشته وجود دارد.
محمد آل شیخ از مفتی‌های سعودی خواهان تجدید نظر مقامات کشورش در رابطه با مصر شد و محمد السعیدی مدرّس فقه و علوم در دانشگاه ام القری در این زمینه مدعی شد که نشانه های متعددی وجود دارد که هدف از برگزاری این کنفرانس نوعی توطئه علیه جهان اسلام و به ویژه عربستان سعودی است و هدفی جز بازگرداندن تفکر مسلمانان به خرافه پرستی و سیطرۀ اموات بر زندگی و عبادت های مردم ندارد.
اما مهم‌ترین واکنش را باید از آن دکتر قرضاوی رهبر معنوی اخوان المسلمین دانست. او که اکنون رئیس تشکیلاتی با عنوان کبار علماءالمسلمین است، در سایت شخصی خود بیانیه‌ای را منتشر نمود که در سایت‌های حامی سلفی‌ها و عربستان، بازتاب گسترده‌ای یافت. او در مطلع بیانیه خود آورده است: کنفرانسی را شاهد بودیم که توسط جمهوری چچن از اقمار کنفدراسیون روسیه حمایت می‌شد، در حالی که موشک‌ها و هواپیماهای روسی مشغول بمباران و کشتار هم‌کیشان ما در سوریه هستند. این جمله او در واقع، برای تحریک احساسات ضد روسی است تا با یکسان جلوه دادن چچن و روسیه، عامل کشتار مسلمانان در سوریه را همان برگزارکننده کنفرانس معرفی کند.
در گام بعدی، قرضاوی با تردیدافکنی در هدف اعلام شده کنفرانس، اضافه می‌کند که این بیانیه در حالی منتشر می‌شود که شرکت کنندگان داعیه وحدت و یکپارچه کردن اهل سنت را دارند اما بخش عظیمی از اهل سنت را در بیانیه نادیده می‌انگارند و بدون ذکر اهل حدیث، سلفی‌ها و وهابی‌ها را از اهل سنت استثنا می‌کنند. او این نحوه برخورد را ناقض هدف می‌داند و اهل حدیث را بخش جدانشدنی اهل سنت معرفی می‌کند.
وی هر چه در نگارش بیانیه پیش می‌رود، لحن خود را خشن‌تر می‌کند و گویی عنان قلم را از کف می‌دهد. او طلبکارانه شرکت‌کنندگان در کنفرانس را خطاب قرار می‌دهد و می‌گوید: شما که خود را به عنوان اهل سنت معرفی می‌کنید، چرا در قبال جنایت‌های ایران و حزب الله و نصیری‌ها در سوریه، یمن و عراق ساکت و خاموش هستید و چرا در مقابل ارسال خیل عظیم مبلغان شیعه به آفریقا، مهر مرگ بر لب‌های خود زده‌اید. چرا کشتار مسلمانان توسط بمب‌های روسی را محکوم نمی‌کنید؟
با افزایش حملات، برخی به این نکته اشاره کردند که در بیانیه پایانی نام حنابله به عنوان بخشی از اهل سنت، ذکر شده است و سلفی‌ها نیز خود را حنبلی می‌دانند، الازهر نیز برای شفاف‌سازی، اقدام به انتشار بیانیه ای نمود و طی آن تأکید کرد که امام اکبر، دکتر احمد الطیب، همواره بر اتحاد و وحدت کلمه مسلمین تأکید داشته است و در سخنرانی افتتاحیه خود بر این مهم مصر بوده است. برخی دیگر از اعضای الازهر نیز با بیان این مطلب که روی برخی عبارت‌های بیانیه نهایی ملاحظاتی داشته‌اند و اساساً در این خصوص با آنها مشورت نشده، سعی در آرام کردن اوضاع داشتند. اما تمام این توضیحات تاکنون راه به جایی نبرده و نتوانسته است از خشم عالمان سلفی و پیروان آنان بکاهد.
*تحریریه نبأ
نظر شما