درحالی که هنوز روشن نیست چه کسی فخری زاده را ترور نموده، مقامات ایران انگشت اتهام را به سمت اسرائیل نشانه گرفته اند. به گفته «تریتا پارسی» معاون اجرایی اندیشکده کوئینسی در واشنگتن: «تصور کنید که اگر ایران قبل از شروع مذاکره با آمریکا، چنین کاری را علیه اسرائیل یا آمریکا انجام می داد، کاخ سفید چقدر از شروع مذاکره استقبال می کرد و برای آن آمادگی نشان می داد؟» وی افزود که ترور فخری زاده به عنوان یک دانشمند برجسته هسته ای و رئیس سازمان نوآوری و پژوهش وزارت دفاع ایران، موقعیت برد-بردی را برای نخست وزیر اسرائیل فراهم کرده است. اگر دولت ایران پاسخ این حمله را بدهد، نتانیاهو می تواند واشنگتن را به رویارویی نظامی با تهران بکشاند؛ اگر هم ایران خویشتنداری نشان دهد، همچنان نتانیاهو موفق شده است که با ایجاد فضایی تنش آلود و سنگین، دیپلماسی و مذاکره ایران و آمریکا را سخت تر کند. به گفته پارسی «نتانیاهو معتقد است که باید از فرصت باقی مانده برای تضعیف بایدن استفاده کرد؛ لذا از برخی جنبه ها، هدف اصلی از انجام این حمله بایدن بوده است».
تحلیلگران سیاسی نگران هستند که ترامپ در هفته های پایانی ریاست جمهوری اش دست به اقداماتی بزند تا ایران و متحدانش را در خاورمیانه متزلزل کند و دولت بایدن را در موقعیت سختی قرار دهد. تونی بلینکن که نامزد پست وزیر خارجه در دولت بایدن است، در کنفرانسی که ماه اوت برگزار شد، به رهبران امنیتی جهان گفت که امیدوار است آمریکا بتواند به توافق هسته ای جدیدی با ایران دست یابد که محکم تر و طولانی مدت تر از برجام باشد.
به گفته پارسی برای آنکه روابط ایران و آمریکا اصلاح شود «بایدن باید هرچه سریع تر دیپلماسی با ایران را آغاز کند، تحریم ها را بردارد و به برجام بازگردد.» وی افزود که مقامات آمریکا امیدوارند که در رابطه با دیگر مسائل از جمله موشک های بالستیک و سیاست های منطقه ای ایران، با این کشور گفتگو کنند؛ اما ترور روز جمعه، چشم انداز این گفتگو را سخت تر کرده است. «احتمال اینکه ایرانیان وارد مصالحه و تعامل با آمریکا شوند، با انجام این حمله به شدت آسیب دیده است».
نه ترامپ و نه بایدن در مورد ترور فخری زاده اظهارنظر مستقیمی نکردند؛ گرچه ترامپ توئیت «یوسی ملمن» نویسنده اسرائیلی را که گفته بود «مرگ این دانشمند ضربه ای بزرگ به ایران بود» را بازنشر کرد. اما شخصیت های مهم اسبق و فعلی در آمریکا نگرانی هایی خود را بابت این حمله ابراز داشتند؛ از جمله «جان برنان» رئیس سابق سیا که این حمله را عملی جنایتکارانه و غیرمسئولانه خواند و نوشت «برای رهبران ایران، عاقلانه خواهد بود که منتظر بازگشت رهبریِ مسئولانه آمریکا در صحنه جهانی باشند و در برابر اصرار برای واکنش به کسانی که آن ها را مقصر این واقعه می دانند، مقاومت کنند.» «کریس مورفی» سناتور دموکرات نیز گفت که با ترور مقامات خارجی توسط آمریکا یا متحدانمان، کاربرد ترور را به عنوان ابزاری سیاسی، عادی سازی می کنیم.
در میانه ماه نوامبر ترامپ از مشاوران ارشدش خواست که گزینه حمله به تأسیسات اتمی ایران در نطنز را در دوره باقی مانده ریاست جمهوری اش بررسی کنند. پس از آن نیز نیروی هوایی امریکا بمب افکن ب 52 را از پایگاهی در داکوتای شمالی روانه خلیج فارس کرد که آنگونه که فرمانده مرکزی آمریکا می گوید، هدف از این اقدام، بازدارندگی در برابر اقدامات خصمانه ایران و اطمینان دادن به شریکان و متحدان ایالات متحده بود.
به گفته میلر: «در روزهای باقی مانده تا آغاز ریاست جمهوری بایدن، دست و پای ایران در نشان دادن هرگونه اقدام تلافی جویانه بسته است، زیرا ایرانیان نگرانند که مبادا بهانه ای به دست ترامپ برای حمله به نطنز دهند؛ به همین دلیل اسرائیلی ها زمان کنونی را بهترین زمان برای انجام چنین اقداماتی می دانند».
درحالیکه ترور فخری زاده برخی ها را شوکه کرد، نادر هاشمی مدیر مرکز مطالعات خاورمیانه دانشگاه دنور می گوید این اقدام در ادامه روند قبلی است. برنامه دولت ترامپ این است که تا آخرین لحظه برای به زانو در آوردن ایران و تغییر رژیم از طریق اِعمال حداکثری تحریم ها بکوشد. وی قتل فخری زاده را شبیه ترور قاسم سلیمانی دانست که در آن زمان دو کشور را در آستانه جنگ برد. هاشمی افزود که در روزهای پایانی ریاست جمهوری ترامپ، شاهد اقدامات بیشتری از این دست خواهیم بود؛ بدان امید که در نهایت ایران تحریک شده و دست به اقدام تلافی جویانه زند. در این صورت آینده مذاکرات ایران و آمریکا بسیار سخت خواهد شد و این دقیقا هدف انجام دهندگان چنین حملاتی است.
ایران چگونه پاسخ ترور دانشمند هسته ای را خواهد داد؟
آنگونه که دیااکو حسینی محقق ارشد مرکز مطالعات استراتژیک ایران (وابسته به نهاد ریاست جمهوری) می گوید ایران بعید است که در روزهای آتی، به ترور دانشمند هسته ای اش پاسخ نظامی دهد؛ اما این به این معنی نیست که ترور فخری زاده بدون پاسخ می ماند «به عقیده من هم اکنون اولویت ایران ارزیابی همه جنبه های این ترور و تعقیب قانونی آن است. ایران به خوبی می داند که جنبه سیاسی این ترور، هدف مهمتری برای اسرائیل است؛ تل آویو می خواهد تنش ها را پیش از پایان ریاست جمهوری ترامپ افزایش دهد و ایران را به تقابل بزرگتری با آمریکا بکشاند و به این ترتیب اتخاذ راه دیپلماسی را برای بایدن سخت تر کند».
حسینی بر این باور است که اسرائیل دستاوردی از این حمله نخواهد داشت زیرا برنامه هسته ای ایران وابسته به فرد نیست، ساختار محکمی دارد و دانشمندان جوان بسیاری هستند که می توانند جای فخری زاده را پر کنند «نتانیاهو با این ترور اسرائیل را ناامن تر کرده است؛ لیست دانشمندانی که توسط اسرائیل ترور شده اند رفته رفته طولانی تر می شود و سازمان های امنیتی ایران تحت فشار هستند تا جواب حملات را داده و انتقام بگیرند».
تریتا پارسی معاون اجرایی اندیشکده کوئینسی معتقد است که ایران می تواند به ترور فخری زاده پاسخ نظامی دهد «اما بعید است که ایران منافع آمریکا را هدف بگیرد، حتی اگر منافع اسرائیل را مورد حمله قرار دهد به نحوی این کار را انجام خواهد داد که پس از آن بتواند انجام حمله را از طرف خود انکار کند تا از این طریق از تنش های بیشتر جلوگیری نماید». پارسی به سخنان روحانی نیز اشاره کرد که روز گذشته اظهار کرده بود «ایران با دادن پاسخی سریع و بی دقت به دام اسرائیل نمی افتد».
به گفته پارسی «از سوی دیگر عناصری وجود دارد که نشان می دهد انجام این ترورها به این دلیل بوده که ایران پاسخ حملات قبلی را نداده است؛ بنابراین تحرکات و حملات آینده، تنها زمانی متوقف خواهد شد که ایران انتقام این ترور را بگیرد». پارسی می افزاید زمان واکنش ایران بسته به این است که بحث های داخلی چگونه پیش رود و کشورهای غربی و تیم بایدن چگونه به این ترور واکنش نشان دهند «اگر کشورهای خارجی پاسخ قاطعی به این ترور نداده و موضع محکمی نگیرند، احتمال اینکه در داخل، خواهان نشان دادن واکنشی سخت از طرف حکومت شوند بیشتر است»
هم اکنون صحبت از انتقام سخت است که یادآور قول ایران برای گرفتن انتقام قاسم سلیمانی می باشد. در آن زمان ایران به دو پایگاه آمریکا در عراق حمله موشکی کرد که تلفاتی بر جای نگذاشت اما گفته می شود بیش از صد سرباز آمریکا دچار صدمات مغزی خفیف شدند. مقامات ایران گفتند که انتقام اصلی ترور سردار سلیمانی خروج کامل نیروهای آمریکایی از عراق است.
به گفته «عباس اصلانی» محقق ارشد مرکز مطالعات استراتژیک خاورمیانه، ایران انتقام فخری زاده را به همان شکل نخواهد گرفت، زیرا شرایط این دو رویداد فرق دارد؛ هنوز کسی مسئولیت ترور فخری زاده را بر عهده نگرفته است و ایران همچون مورد ترور سلیمانی تحت فشار نیست که هرچه سریع تر جوان این حمله را بدهد و محدودیت زمانی ندارد. بنابراین حرکت ایران می تواند قبل یا بعد از ورود بایدن به کاخ سفید باشد. نکته مهم این است که ایران کدام کشور را هدف قرار خواهد داد؟ اگر هدف اسرائیل باشد، در آن صورت پاسخ ایران می تواند قبل از تحلیف بایدن نیز انجام شود. اما اگر آمریکا را نیز در ترور فخری زاده شریک فرض کند، در آن صورت منافع آمریکا در منطقه در خطر قرار خواهد گرفت.
به عقیده اصلانی پاسخ ایران می تواند از آمریکا و اسرائیل نیز فراتر رفته و به برخی از متحدان منطقه ای این دو کشور از جمله برخی از کشورهای عربی گسترش یابد. اصلانی همچنین گفت که حداقل بخشی از پاسخ ایران ماهیت نظامی خواهد داشت «اما بخشی دیگر از این پاسخ، پیگیری سیاسی موضوع با هدف محکومیت این ترور از جانب کشورها و سازمان های بین المللی است».
به گفته حسین دلیرانی متخصص امور نظامی و امنیتی ایران، شکی نیست که موساد پشت این قضیه بوده است «اما برخلاف تصورِ برخی افراد، انتقام فخری زاده با موشک نیست؛ این انتقام گیری منجر به تشدید جنگ اطلاعاتی شده و ایران را وارد فاز عملیاتی می کند. مطمئنا پاسخ ایران به غرب آسیا محدود نخواهد ماند.»
مترجم: فاطمه رادمهر
messages.comments