17 سپتامبر 294 مهاجر که عمدتا مصری بودند، توسط یک سازمان غیردولتی اسپانیایی در دریای مدیترانه نجات یافتند. این گروه از مهاجران شامل 60 کودک بودند که چهار روز در قایق سرگردان بودند
در نیمه اول سال 2022 بیش از 4150 مصری وارد سواحل ایتالیا شدند که تقریبا چهار برابر بیشتر از سال گذشته است. در سال جاری مصری‌ها بزرگ‌ترین ملیت مهاجران ورودی به ایتالیا را تشکیل می‌دهند، به طوری‌که از هر 5 مهاجر یک نفر مصری است
بسیاری از مهاجران از سفر خطرناک دریایی جان سالم به در نمی‌برند. اواخر ماه اوت یک لنج که حامل 27 شهروند مصری بود در سواحل لیبی غرق شد. ماه اوریل نیز در یک حادثه مشابه حداقل 22 مصری غرق شدند
با بدتر شدن اوضاع اقتصادی و سیاسی در مصر، فعالان مدنی انتظار دارند که تعداد بیشتری از مصری‌ها تصمیم به مهاجرت بگیرند و به‌دنبال زندگی بهتر در آنسوی آب‌ها برآیند
سال‌هاست که مصر از بحران اقتصادی رنج می‌برد. سال 2016 این کشور یک وام 12 میلیارد دلاری از صندوق بین‌المللی پول دریافت کرد و در ازای ان ملزم شد که یکسری اقدامات ریاضتی پیاده کند. در پی این اقدا‌م یک سوم از جمعیت 102 میلیونی مصر به فقر کشیده شدند
اقتصاد مصر در فوریه سال جاری و در پی تهاجم روسیه به اکراین بار دیگر ضربه شدیدی خورد. مصر بزرگ‌ترین واردکننده گندم جهان است و بیش از 80% گندم مورد نیاز خود را از روسیه و اکراین وارد می‌کند
این جنگ باعث شد که مشکلات اقتصادی مصر تشدید شده و قیمت نان و روغن سرسام‌آور شود. بلافاصله پس از تهاجم روسیه، قیمت گندم در مصر 50% افزایش یافت و افزایش قیمت، کمبود مواد غذایی و تورم، بسیاری را در تأمین حیاتی‌ترین ماده غذایی کشور دچار مشکل کرد
به گفته محمد کاشف وکیل و فعال حقوق بشر، این واقعیت‌های تلخ اقتصادی در کنار سرکوب سیاسی و فقدان چشم‌اندازی برای آینده، بسیاری از مصری‌ها را وادار به مهاجرت کرده است. مردم منتظر عملی شدن وعده‌های رئیس جمهور بودند اما هیچ اتفاقی نیفتاد؛ بنابراین روز به روز عده بیشتری راه دریا را در پیش می‌گیرند
سال 2016 واژگونی یک قایق حامل صدها مهاجر که بسیاری از آنان مصری بودند، جان بیش از 200 نفر را گرفت. در پی این سانحه دولت مصر تدابیر سختگیرانه‌ای برای جلوگیری از خروج قایق‌ها اتخاذ کرد و اقدامات سختی را علیه قاچاقچیان انسان اعمال نمود. این امر مانع از این شده است که سواحل مصر به نقطه عزیمت مهاجران بدل شود و حالا مهاجران از مسیر‌های دیگری که خطرناک‌تر هستند، سفر دریایی خود را آغاز می‌کنند
لیبی نقطه شروع اکثر تلاش‌ها برای رسیدن به ایتالیا با قایق است؛ درحالی‌که بی‌ثباتی در این کشور و نبود یک دولت مقتدر باعث شده است شاهد استثمارگری از مهاجران و نقض حقوق بشر آنان باشیم. گزارش‌های زیادی از قاچاق انسان، بهره‌کشی جنسی و حتی برداشتن اعضای بدن پناهجویان به گوش می‌رسد
ماه سپتامبر نزدیک به 300 مصری در انباری در شرق لیبی پیدا شدند؛ این درحالی است که هزاران دلار به قاچاقچیان داده بودند تا آنها را به اروپا برسانند. مهاجرانِ رها شده که از 12 تا 50 سال سن داشتند، گفتند که برخی از آنها به مدت شش ماه در انبار بودند و قاچاقچیان با آنها برخورد غیرانسانی داشته و انان را مورد توهین و ضرب و شتم قرار می‌دادند
در میان مهاجران بازداشتی، 90 کودک حضور داشتند. کودکانِ بدون همراه، یک سوم کل مهاجران مصری به ایتالیا را شامل می‌شوند
برای ورود از مصر به لیبی، باید راه دشواری را در دل کویر پیمود. سازمان‌های مهاجرتی تخمین می‌زنند که ژانویه 2022، 117000 مصری برای مهاجرت به اروپا وارد لیبی شدند
کمیسیون اروپا در واکنش به افزایش شدید مهاجران مصری که به ایتالیا وارد می‌شوند، ماه ژوئن اعلام کرد 80 میلیون یورو به دولت مصر برای تقویت امنیت و نظارت بر مرزهای خود می‌دهد. به گفته کاشف «اروپاییان می‌دانند که در سال‌های آینده شاهد افزایش چشمگیر مهاجران مصری خواهند بود»
مصر از سال 2007 یک توافق دائمی با ایتالیا برای بازپس‌گیری مهاجران دارد. این نوع توافقات بین کشورهای اتحادیه اروپا و کشورهای مبدأ مهاجران رایج است اما فعالان و وکلای حقوق بشر معتقدند که بازگرداندن مهاجران قبل از آنکه انها بتوانند درخواست پناهندگی خود را ارائه دهند، نقض حقوق بشر است
از سال 2017 ایتالیا و اتحادیه اروپا قراردادی مشابه با لیبی بستند تا در ازای کمک مالی و نظامی به گارد ساحلی لیبی، این کشور مانع از ورود مهاجران به اروپا شود. بستن چنین قردادهایی با کشورهایی همچون لیبی که متهم به نقض حقوق بشر علیه مهاجران هستند، این کشورها را تشویق می‌کند تا اقدامات خطرناک‌تر و تهاجمی‌تری برای جلوگیری از ورود مهاجران به سواحل اروپا انجام دهند و این سفر را برای مهاجران مرگبارتر کنند؛ درحالی‌که تاریخ نشان داده است اقدامات سختگیرانهتر و خشونت‌بارتر برای دور نگه داشتن پناهجویان از اروپا، کارساز نیست
به گفته کاشف: «سیاست‌های سختگیرانهتر علیه پناهجویان به ندرت به عنوان عامل بازدارنده عمل می‌کند و مانع از تلاش مردم برای رسیدن به یک زندگی بهتر می‌شود؛ چنانکه می‌بینیم حتی چرخه سوء استفاده، بازداشت، شکنجه، تجاوز جنسی، برده‌داری و خطر مرگ در دریا نیز باعث توقف مردم نشده است»
در چنین شرایطی اخیرا ایتالیا شاهد نخستین دولت راست افراطی خود پس از جنگ جهانی دوم بود. در کارزار انتخاباتی، مهاجرت غیرقانونی از موضوعات اصلی مورد بحث نخست‌وزیر جدید جورجیا ملونی بود. ملونی سازمان‌های غیردولتی فعال در زمینه جستجو و نجات پناهجویان را به قاچاق متهم کرده و پیشنهاد داده است که مهاجران تا زمان رسیدگی به درخواست‌شان، در کشور ثالثی نگهداری شوند. همچنین انتظار می‌رود که در طول دوران دولت او شاهد افزایش تبعیض و بیگانه‌هراسی باشیم
اما حتی چشم‌انداز بدتر شدن وضعیت مهاجران در دولت جدید ایتالیا، مانع از تلاش مردم مصر برای مهاجرت نخواهد شد. به گفته کاشف: «تصمیم به انجام سفری که بسیار خطرناک است و فرد را اغلب در معرض شکنجه و استثمار قرار می‌دهد، به دلایل پیچیده‌ای گرفته می‌شود. بسیاری فکر می‌کنند تنها راهی که پیش روی‌شان باقی مانده، گام گذاشتن در راه چنین سفری است»
فرار مغزهای تونس
انصاف بوغدیری از شرکت در جشن ملی اوموگاندا در رواندا خوشحال است. در این جشن شهروندان برای تمیز کردن خیابان‌ها و تبلیغ لزوم توجه به فضاهای عمومی دورهم جمع می‌شوند.
بوغدیری اخیرا برای کار از تونس به کیگالی پایتخت رواندا مهاجرت کرده است. وی به ما گفت: «این جشن از سنت مردم رواندا سرچشمه می‌گیرد؛ سنتی که مردم کشورشان را تمیز نگه می‌دارند و از طریق کار داوطلبانه حس باهم بودن ایجاد می‌کنند. این امر باعث ترویج نظم، قدردانی از پاکیزگی و اراده و کار جمعی برای ساختن کشور می‌شود»
بوغدیری که مدرک کارشناسی ارشد در رشته حقوق دارد، دو دهه در تونس برای رسانه‌های فرانسوی زبان و تلویزیون کار می‌کرد. با ورود به کیگالی او در بخش مطبوعاتی اداره کشاورزان پان آفریقایی مشغول به کار شد و پس از اتمام دوره آزمایشی سه ماهه، قراردادی دو ساله بست
جویای کار در رواندا
بوغدیری یکی از هزاران تونسی است که به دلیل بی‌ثباتی اقتصادی و سیاسی کشور، تصمیم به ترک تونس گرفتند تا به جای اروپا و کشورهای خلیج فارس، در جای دیگری از آفریقا برای خود زندگی بهتری بسازند. بازار کار تونس قادر به جذب بسیاری از فارغ‌التحصیلان دانشگاهی نیست و حدود 226000 نفر از آنها بیکار هستند
یک مؤسسه تحقیقاتی حامی کسب‌وکار در تونس در مطالعه‌‌ای که اخیرا انجام داد دریافت که حدود 70% از فارغ‌التحصیلان دانشگاهی مورد مطالعه به مهاجرت فکر می‌کنند.
بوغدیری می‌گوید که هرگز به مهاجرت به اروپا فکر نکرده است «مهاجرت به اروپا شرایط زیادی دارد که یکی داشتن قرارداد کار است. بدون چنین کاغذ بازی‌هایی شما با مشکلات زیادی روبرو می‌شوید»
بوغدیری قبل از مهاجرت، چیزهای زیادی در مورد رواندا نمی‌دانست اما اکنون اطلاعات زیادی بدست آورده است «این مردم همبستگی زیادی باهم دارند. انها جنگ داخلی و نسل‌کشی را تحمل کرده‌اند و اکنون در حال بازسازی کشور خود هستند. رواندا کشور تمیزی است و زیرساخت‌های خوبی به‌ویژه در حوزه دیجیتال دارد»
اقتصادهای درحال توسعه آفریقا
حدود 1.7 میلیون تونسی کشور خود را برای یافتن کار در خارج از کشور ترک کرده‌اند. حدود 80% آنها در اروپا زندگی می‌کنند اما اکنون جوامعی از مهاجران تونسی درحال شکل‌گیری در نقاط دیگری از جهان از جمله در چین، ژاپن، سنگاپور، تایوان و هند است
تاکنون امار قابل اطمینانی از تعداد تونسی‌هایی که برای یافتن کار به کشورهای جنوب صحرای آفریقا مهاجرت کرده‌اند، وجود ندارد ولی روز به روز بر جذابیت جنوب آفریقا برای جویندگان کار اضافه می‌شود. بخش زیادی از این جذابیت به لطف حمایت‌های مالی و طرح‌های سرمایه‌گذاری اتحادیه اروپا است
به گفته رمضان بن‌عمر عضو مجمع حقوق اجتماعی و اقتصادی تونس، جوانان تونسی جویای کار دیگر تمایلی به مهاجرت به اروپا ندارند «اکنون تقاضای زیادی هم از سوی دانشگاهیان و هم از سوی صاحبان حرفه و کارگران، برای کار در کشورهای آفریقایی وجود دارد»
یکی از این نمونه‌ها انیس بلدی جوان تونسی است که در پایتخت گابن شغل پردرآمدی پیدا کرده و برای یک شرکت خرده فروشی کار می‌کند. بلدی سال 2018 تصمیم به مهاجرت به گابن گرفت و همسر و دو فرزندش را در تونس تنها گذاشت «تصمیم سختی بود و خانواده‌ام غافلگیر شدند. ابتدا قصد مهاجرت به فرانسه را داشتم اما مهاجرت به اروپا راحت نبود». وی افزود زندگی در گابن در ابتدا سخت بود اما با گذشت زمان اوضاع بهتر شد «اکنون از نظر مالی وضعیت بهتری نسبت به زمانی که در تونس بودم دارم»
رشد کشورهای آفریقایی
به گفته بن‌عمر چندین کشور غرب آفریقا در حال حاضر رشد اقتصادی بسیار خوبی دارند. وی انتظار دارد که این اقتصادها در دهه آینده به رشد و توسعه خود ادامه دهند؛ به‌ویژه که پروژه راه ابریشم چین در کشورهای آفریقایی در حال تکمیل است و با تکمیل ان، شهرهای کلیدی شمال و جنوب آفریقا به هم متصل می‌شود
شرکت‌های تونسی متعددی در حال افتتاح دفاتر و شعبه‌های متعدد در جنوب افریقا هستند و شهروندان تونسی بیشتری را تشویق به مهاجرت به این کشورها می‌کنند. بازار آفریقا در حال رونق است و تاجران تونسی ضمن اینکه از این فرصت به نفع خود استفاده می‌کنند، شانس خوبی را نیز برای کار در اختیار هموطنان‌شان قرار می‌دهند
مترجم: فاطمه رادمهر
نظر شما