در شهرها آغوش بازی برای مهاجران روستایی نیست

وقتی زمین خشک می‌شود چه اتفاقی می‌افتد؟ جهان با مشاهده عراق می‌تواند به پاسخ این سؤال برسد

ابتدا کشاورزان و ماهیگیران سعی می‌کنند بمانند؛ ولی بعد یکی یکی به نقطه شکست می‌رسند و مهاجرت را آغاز می‌کنند. جمعیت شهرها افزایش می‌یابد و با افزایش دما، بر دامنه تنش‌ها نیز افزوده می‌شود.

سازمان ملل، عراق را پنجمین کشور آسیب‌پذیر در برابر تغییرات اقلیمی می‌داند. به گفته برکلی ارت، دما در این کشور طی سه دهه 1.8 درجه افزایش یافته که بسیار بالاتر از میانگین جهانی است و در تابستان‌ها دماسنج‌ مرتبا دمای 50 درجه را نشان می‌دهد. گرما باعث سوختن محصولات کشاورزی و خشک شدن باتلاق‌ها می‌شود؛ درحالیکه سدهای ساخته شده در ایران و ترکیه جریان آب دجله و فرات را تضعیف کرده است.

در جنوب عراق، تغییرات اقلیمی خانواده‌ها را مجبور کرده است دام‌ها و سایر دارایی‌های خود را بفروشند و در پی شغل و دریافت خدمات بهتر، به شهرهایی همچون بصره بروند.

اما مهاجران از سوی ساکنین شهر با استقبال چندانی مواجه نمی‌شوند. هنگامی که از یکی از مغازه‌داران در مورد تازه‌واردان سؤال کردم، با اخم و نارضایتی گفت «با آنها مراوده‌ای نداریم»

مشکلات بصره هشداری برای کل عراق است؛ اینکه با گرم‌تر شدن هوا، شهرها شلوغ‌تر شده و فقدان امکانات شهری، نارضایتی‌ها را تشدید می‌کند.

بصره زمانی نگین شهرهای عراق بود و ابن‌بطوطه سیاح معروف قرن چهارده، ان را مرکز تجاری پررونقی توصیف ‌کرده بود «هیچ مکانی روی زمین از نظر تعداد نخلستان برتر از بصره نیست». پیشتر کانال‌های آب شیرین و پیاده‌روهای زیبای آن با ونیز مقایسه می‌شد.

اما دهه‌ها تحریم و جنگ در کنار فساد زیاد و بی‌توجهی مسئولان، باعث شده است که زیرساخت‌های بصره قادر به تأمین نیازهای دو میلیون شهروند این شهر نباشد؛ چه رسد به تازه‌واردان.

اقتصاد عراق مبتنی بر نفت است و بیشتر این نفت را بصره تأمین می‌کند اما ساکنان آن از این ثروت بهره چندانی ندارند. بخش‌هایی از شهر فاقد چراغ یا جاده آسفالت است. سال 2018 منابع آب آنقدر آلوده بود که به مسمومیت مردم منجر شد.

بر اساس آمارهای رسمی، استان بصره بیش از 3 میلیون نفر جمعیت دارد که در ده سال گذشته، حداقل 20% افزایش یافته و بیشتر این رشد در مناطق شهری بوده است.

تاکنون مقامات شهری هیچ تلاشی برای رسیدگی به سوء مدیریت و کمبود آب که باعث مهاجرت مردم شده است، نکرده‌اند.

برای ساکنان قدیمی شهرها، تازه‌واردان باعث می‌شوند که فشاری اضافی بر زیرساخت‌های متزلزل و ناکافی شهر وارد آید و سیاستمداران هم به جای پذیرفتن ضعف‌ها و شکست‌های خود، مهاجران را مقصر آشفتگی اوضاع می‌دانند.

در سراسر مناطق روستایی جنوب، خانواده‌ها می‌گویند که برای بقای خود مجبور به مهاجرت هستند «با نبود آب شانس زنده‌ماندن نیز از بین می‌رود». در نظرسنجی شورای پناهنگان نروژ در سال گذشته، 40% کشاورزان عراق گفتند که تقریبا کل محصول گندم خود را از دست داده‌اند.

عراق، آینده جهان را به ما نشان می‌دهد. رسانه‌های اجتماعی مملو از عکس‌هایی است که در آن اجساد گاومیش‌های مرده در باتلاق‌های ترک خورده و خشک جنوب عراق افتاده‌ است. روستای ابوخصیب نیز از این قاعده مستثنی نیست؛ بسیاری از حیوانات در اینجا مرده‌اند و مردم مجبور هستند برای بدست آوردن پول، قایق‌های خود را به خریداران ضایعات بفروشند. عمار جاسم یکی از کشاورزان روستا با لحنی خشمگین می‌گوید: «اینجا اینده‌ای وجود ندارد؛ همه در حال رفتن هستند».

دستیابی به آمار دقیق مهاجرت از روستاها به شهرهای استان بصره دشوار است. بسیاری از تازه‌واردان در خانه‌های موقتی زندگی می‌کنند که در حاشیه شهر واقع شده و به خدمات آب و برق دسترسی ندارد. همچنین به گفته گروه‌های امدادی، این مناطق حاشیه‌ای که مهاجران در ان ساکن هستند، به زیرساخت‌های بهداشتی شهر متصل نیستند و مدرسه‌ای نیز در انجا وجود ندارد.

در نظرسنجی اخیر سازمان بین‌المللی مهاجرت مشخص شد 12% از تازه‌واردانی که در دهه گذشته در بصره ساکن شده‌اند، به خاطر نبود آب و فرصت‌های اقتصادی مجبور به مهاجرت شده‌اند. این رقم در سایر شهرهای جنوبی عراق همچون شطره و عماره از این نیز بیشتر است.

اقداماتی همچون مدیریت آبیاری، ساخت سد هیدرولیک و تصفیه‌خانه برای کاهش بحران آب در منطقه پیشنهاد شده است اما به گفته مقامات، بودجه کافی برای اجرای این پروژه‌ها وجود ندارد. به گفته معاون استاندار بصره: «بحث سد هیدرولیک از سال 2009 مطرح شده است ولی وزارتخانه‌ها جدی و سریع عمل نمی‌کنند».

ارقام بدست آمده توسط اداره محیط‌زیست بصره حاکی از آن است که مشکل آب در این استان تنها در سال 2018، 400 میلیون دلار خسارت به عراق وارد آورده است.

به گفته کاظم عطشان که اداره حلبی‌آبادِ دورالقیاده -که توسط مهاجران در بصره ساخته شده است- را بر عهده دارد: «خانواده‌ها به اینجا می‌آیند، با پلاستیک برای خود سقفی می‌سازند و بعد می‌بینند که شغل و خدماتی در اینجا وجود ندارد»

رائد عوده یکی از همین مهاجران است که هفته قبل به بصره نقل مکان کرده، ولی از آینده خود و خانواده‌اش مطمئن نیست «گرچه سقفی بالای سر خود داریم اما نمی‌دانیم چطور باید زندگی را پس از این اداره کنیم». گذران زندگی خانواده شش نفره او، وابسته به این است که به عنوان کارگر ساختمانی کار کند اما پیشتر در حین کار دچار گرمازدگی شده است.

ساکنان قدیمی شهر نیز نگرانی مشابهی دارند. قصی علی که کارمند شرکت نفت بود، همراه با صدها تن دیگر اخراج شده است و اکنون نمی‌تواند از عهده تأمین مخارج خانواده‌اش برآید. وی به امید بازگشت به شغل خود، هر روز ساعت پنج صبح بیرون از شرکت نفت بصره تظاهرات می‌کند. او می‌گوید: «از مردی که به دخترانش گفته دیگر نمی‌توانند به مدرسه بروند چه انتظاری دارید؛ مردی که حتی نمی‌تواند هزینه عمل پدرش را بپردازد»

از دید او مهاجرت اوضاع را بدتر کرده و ورود آرام مهاجران، چهره شهر را تغییر داده است «طرز فکر آنها با ما متفاوت است. آنها به قوانین احترام نمی‌گذارند؛ نمی‌دانیم چگونه باید با آنها رفتار کنیم»

دهه‌ها بی‌توجهی دولت در مناطق روستایی به‌ویژه در بخش آموزش، باعث شده است که بسیاری از مهاجران بی‌سواد بمانند. عادات و نگرش آنها معمولا با عادات و رفتار مردم شهرنشین در تضاد است. کشاورزانی که با کار روی زمین بزرگ شده‌اند، حالا باید برای پیدا کردن جای پایی در بازار کار رسمی در شهرها تلاش کنند. این عده اغلب به عنوان کارگر موقت ساختمانی یا راننده کامیون مشغول به کار می‌شوند یا از طریق دست‌فروشی ارتزاق می‌کنند.

به گفته مقامات امنیتی، مناطق حاشیه‌ای که مهاجران در انجا زندگی می‌کنند شاهد نرخ بالاتر جرم و جنایت است. به گفته رئیس دادگاه بصره حدود 60% از پرونده‌های موادمخدر، مربوط به کانکس‌های جدید احداثی در حاشیه شهرها بوده است.

در چنین شرایطی رهبران سیاسی عراق افزایش جرم و جنایت در شهرها و مشکلات دیگر را به گردن مهاجران می‌اندازند. سال 2018 اسعد عبدالامیر عیدانی فرماندار استان بصره، طرحی را گذاشت که به موجب آن از اقامت قانونی افراد در شهر بدون اثبات مالکیت ممانعت به عمل می‌آمد. این طرح باعث محبوبیت او شد و پس از آن نیز در اظهاراتش گفته‌هایی که حاکی از خصومت نسبت به تازه‌واردان بود شنیده شد.

مقامات و سیاستمداران با این حرف‌ها سعی می‌کنند در میان مردم محبوبیت بدست آورند و در عین حال از زیر بار مسئولیت شانه خالی کنند. چند سال پیش تظاهرات بزرگی علیه فساد و بیکاری برگزار شد که به شدت سرکوب گشت. از آن زمان هر تابستان اعتراضات پراکنده‌ای علیه دولت به دلیل عدم ارائه خدمات اولیه به مردم صورت می‌گیرد.

به گفته مها یاسین محقق در زمینه تغییرات اقلیمی: «سیاستمداران محلی از جریان مهاجران برای توجیه ضعف‌های خود استفاده می‌کنند». تابستان 2019 که عملیات دستگیری یک فروشنده موادمخدر به مرگ چند تن انجامید، عیدانی قول داد که هر خانه‌ای را که جنایتکاری خارج از استان در ان پناه گرفته باشد، ویران ‌کند و افزود این کارها را برای مردم بصره انجام می‌دهد.

وی در اظهار نظری تلویزیونی افزود: «همه جنایات در شهر، توسط افرادی انجام می‌شود که مهاجر هستند. باید در مقابل آنها بایستیم»

اما یاسین معتقد است به حاشیه رانده شدن مردم و سکونت آنها در حلبی‌آبادی‌هایی که به هیچ امکاناتی دسترسی ندارند، باعث افزایش نرخ جرم و جنایت شده است «شما با تبعیض این افراد را به سمت ارتکاب جنایت می‌کشید. وقتی آنها در محل‌هایی زندگی کنند که هیچ اشتغال و خدمات مناسبی وجود ندارد، مشکلات اجتماعی نیز پدیدار خواهد شد»

آقای عطشان که اداره دورالقیاده را بر عهده دارد، نگران است موضع مقامات اوضاع را بدتر کند «وقتی مهاجران را مردم درجه دو بدانید، به اندازه تبعیض نژادی تأثیر بد خواهید گذاشت. اینجا همه برای بدست آوردن یک لقمه نان تلاش می‌کنند»

درحالی‌که نور سوزان خورشید بر آسفالت‌های شهر می‌تابید، یک موتورسوار از حلبی‌آبادی که در حاشیه شهر ساخته شده، بیرون آمد و روی کاغذ سفیدی وضعیت خود را اینگونه توصیف کرده بود «رؤیاهایی را که من در این کشور دارم، یک سگ در اروپا زندگی می‌کند»

*منبع: واشنگتن پست

مترجم: فاطمه رادمهر