خاورمیانه در سالهای اخیر با بحرانهای شدید سیاسی و اقتصادی روبهرو بوده است. بسیاری از کشورهای این منطقه درگیر جنگ و بیثباتی هستند؛ وضعیتی که در کنار آن، بحران اقلیمی نیز روزبهروز جدیتر میشود.
بر اساس گزارشی از اندیشکده «کارنگی» در سال ۲۰۲۳، کشورهای خاورمیانه جزو آسیبپذیرترین کشورها در برابر تغییرات اقلیمی هستند: گرمای طاقتفرسا، کاهش بارندگی، خشکسالیهای طولانی، طوفانهای شن و سیلهای شدیدتر و همچنین بالا آمدن سطح آب دریاها.
برای مقابله با این بحران، جامعه باید بتواند اطلاعات اقلیمی را دریافت، تحلیل و به آن عمل کند. رسانهها در این میان نقشی اساسی دارند؛ زیرا میتوانند آگاهی عمومی را بالا ببرند و نشان دهند که تغییرات اقلیمی نهتنها یک موضوع محیطزیستی، بلکه مسئلهای امنیتی و اجتماعی است.
با این حال، در دو دهه گذشته پوشش خبری تغییرات اقلیمی در خاورمیانه یکی از پایینترینها در جهان بوده است. بر اساس دادههای دانشگاه کلرادو، رسانههای خاورمیانه در اوت ۲۰۲۵ به طور میانگین تنها یک خبر درباره تغییرات اقلیمی منتشر کردهاند؛ در حالی که رسانههای آمریکای شمالی در همان ماه به طور متوسط ۶۶ خبر تولید کردهاند.
دلیل این کمبود، ضعفهایی است که ریشه در ساختار و سیستم رسانهای دارند. وقتی درگیریهای مسلحانه هر روز شعلهورتر میشود یا مشکلات فوریتر بر افکار عمومی سایه میاندازند، صحبت از تغییرات اقلیمی دشوار میشود.
نمونهی اردن
اردن نمونهای خوب برای درک این شرایط است. این کشور سالها نقش میانجی و ثباتآفرین در خاورمیانه را ایفا کرده، میزبان صدها هزار پناهجو بوده و برای آشتی میان کشورهای منطقه تلاش کرده است. اما تغییرات اقلیمی اکنون خودِ ثبات اردن را تهدید میکند.
«رائد ابوسعود»، وزیر آب و آبیاری اردن، در مه ۲۰۲۵ اعلام کرد: «اردن با یکی از شدیدترین بحرانهای آبی جهان دستوپنجه نرم میکند؛ سرانه آب برای هر فرد تنها ۶۰ متر مکعب در سال است.»
بیکاری، نارضایتی عمومی و فشارهای ناشی از جنگهای منطقهای هم این بحران را بدتر میکند. در چنین شرایطی، اینکه اردن چگونه به چالش اقلیمی واکنش نشان دهد و ثباتش را حفظ کند، برای کل خاورمیانه و حتی اروپا اهمیت دارد. رسانهها میتوانند در این روند نقشی تعیینکننده داشته باشند.
پژوهشهای ما بر پایه بررسی بیش از ۲۵۰۰ خبر چاپی و مصاحبههای گسترده با مردم نشان میدهد که هرچند موضوع اقلیم در رسانههای اردنی بیشتر دیده میشود، اما هنوز موانع زیادی بر سر شکلگیری یک گفتوگوی جدی وجود دارد.
از سال ۲۰۲۳ و آغاز جنگ غزه، تمرکز رسانههای اردنی بهطور طبیعی بر بحران انسانی آن منطقه بوده و مسائل اقلیمی به حاشیه رفته است. علاوه بر این، تعداد خبرنگارانی که به طور تخصصی بر تغییرات اقلیمی کار کنند بسیار اندک است؛ وضعیتی که در بسیاری از کشورهای خاورمیانه نیز دیده میشود.
وقتی هم رسانههای اردنی به تغییرات اقلیمی میپردازند، اغلب آن را در حاشیه مسائل ژئوپلیتیکی مطرح میکنند؛ نه بهعنوان یک بحران مستقل. برای مثال، به دلیل حضور گسترده پناهجویان، رسانهها معمولاً از اردن بهعنوان «قربانی دوم» جنگهای سوریه یا فلسطین یاد میکنند و کمبود منابع طبیعی را نتیجه فشار پناهجویان نشان میدهند.
بیاعتمادی به گفتمان خارجی
بخش مهمی از بحثها و گفتوگوهای مربوط به تغییرات اقلیمی در اردن زیر نفوذ نهادهای خارجی شکل میگیرد؛ مثل دولتهای غربی، مؤسسههای خیریه و سازمانهای تأمین مالی. آنها دورههای آموزشی و برنامههای متعددی در زمینه اقلیم برگزار میکنند که به پیشرفت بحثها کمک میکند. اما اگر این آموزشها بدون درک دقیق شرایط بومی ارائه شوند، میتوانند فاصله ایجاد کنند.
در برخی موارد حتی خبرنگاران اردنی تغییرات اقلیمی را بخشی از «دستور کار تحمیلی غرب» میبینند که هدفش کنترل کشورهای درحالتوسعه است. این نگاه، اعتماد عمومی را کاهش میدهد.
نتیجهگیری
اردن بهدلیل نقش مهمش در خاورمیانه و اروپا، نیازمند سازگاری مؤثر با تغییرات اقلیمی است. در غیر این صورت، ممکن است نتواند نقش تاریخی خود بهعنوان پناهگاهی امن برای آوارگان و عامل ثبات منطقه را ادامه دهد.
رسانهها میتوانند با مطالبهگری از دولت و افزایش آگاهی عمومی، گفتوگو درباره اقلیم را تقویت کنند. پژوهشها نشان دادهاند که میزان نگرانی مردم از تغییرات اقلیمی با حجم پوشش رسانهای رابطه مستقیم دارد و هر زمان که رسانهها به موضوعات دیگر بپردازند، توجه عمومی به اقلیم کاهش مییابد.
پس تنها با پوشش پیوسته، جامع و بومیسازیشده است که میتوان مردم را درگیر این موضوع کرد و مشارکت آنها را در اقدامات اقلیمی افزایش داد؛ حتی در بحبوحه بحرانهای سیاسی و اقتصادی.
نظر شما