ایران از سال 2009 بارها شاهد اعتراضات مردمی بوده است ولی شاید بتوان اعتراضات اخیر را جدی ترین جنبش اعتراضی در دوران جمهوری اسلامی دانست. حکومت نتوانسته است در اصلاح مشکلات سیاسی، اجتماعی و اقتصادیِ کشور موفق عمل کند و روز به روز بیشتر قدرت و نفوذ بین المللی خود را از دست می دهد. هرگونه تغییر در داخل ایران به طور مستقیم بر منطقه تأثیر می گذارد؛ ایران به عنوان یک قدرت منطقه ای هنوز نفوذ زیادی در عراق، سوریه و لبنان دارد و هرگونه بی ثباتی سیاسی در داخل، پیامدهای خارجی در این کشورها –به ویژه در عراق- دارد
بی ثباتی بیشتر در ایران ممکن است موقعیت و تأثیرگذاری ایران در عراق را تضعیف کند و برشکل حکومت شیعه محورِ این کشور تأثیر مستقیم بگذارد. از سال 2005 تهران نفوذ زیادی بین نخبگان سیاسی و نیروهای نظامی عراق –حشدشعبی- بدست آورده است. ضعف ایران، نفوذ این کشور بر شیعیان عراقی را تا حد زیادی کاهش می دهد و در پی آن حفظ نفوذ منطقه ای نیز برای تهران دشوار می شود
از جنبه مذهبی افول ایران ممکن است باعث شود مراجع نجف اهمیت بیشتری از مراجع قم بیابند و حوزه نجف جای حوزه قم را بگیرد. پس از اعتراضات اکتبر در عراق در سال 2019 شکاف بین قم و نجف بسیار بیشتر شد. از زمان انقلاب ایران، مراجع قم یکی از ستون های اصلی نظام بوده اند و به همین دلیل مورد بی اعتمادی ایرانیان قرار گرفته اند. اکنون بسیاری از معترضان نه فقط حامیان حکومت که همه روحانیون شیعه اعم از منتقدان خاموش و بی طرف را پایه مشروعیت نظام می دانند. در خمین معترضان به خانه پدری آقای خمینی حمله کردند و ان را به آتش کشیدند؛ در ویدئوهایی که از قم منتشر شد تظاهرکنندگان خشمگین یک حوزه علمیه را آتش زدند و جوانان در خیابان عمامه پرانی می کنند
اما در مواجهه با اعتراضات عراق، درحالی که مراجع نجف از معترضان مسالمت جو و خواسته های آنها مبنی بر اصلاح، پایان دادن به فساد و کنترل دولت بر شبه نظامیان شیعه حمایت کردند، مراجع قم با اعتراضات مخالفت نمودند. حکومت ایران نیز با الحاق شبه نظامیان شیعه به ارتش اعلام مخالفت کرد و کوشید نفوذ خود را بر احزاب متحد خود در عراق گسترش دهد. بنابراین اگر نفوذ مراجع قم کاهش یابد، نفوذ و نقش آفرینی مراجع نجف افزایش پیدا می کند
ورای امور مذهبی، کاهش نفوذ ایران در عراق تأثیر سیاسی قابل توجهی دارد و می تواند به فعال تر شدن سیاستمداران کرد و سنی منجر شود. کردها و سنی ها نقش مهمی در رقابت بین جنبش صدر و چارچوب هماهنگی ایفا کردند. عدم مداخله ایران می تواند مشارکت آنها را در فرآیندهای سیاسی و تصمیم گیری افزایش دهد
از سوی دیگر بی ثباتی در ایران می تواند حکومت ایران را به اتخاذ سیاستی تهاجمی تر در عراق سوق دهد. مقامات ایرانی که بارها تلاش کرده اند مشکلات داخلی خود را به کشورهای دیگر گسترش دهند، این بار نیز در مواجهه با اعتراضات اخیر همین کار را کردند؛ چنانکه شاهد بودیم چندین حمله مستقیم به اقلیم کردستان انجام دادند و ژنرال اسماعیل قاآنی فرمانده نیروی قدس سپاه تهدید کرد که اگر بغداد گروههای مخالف کرد ایرانی در داخل عراق را خلع سلاح نکند، عملیات نظامی زمینی بی سابقه ای علیه عراق انجام می دهد
ایران با متحدانی که در پارلمان عراق، ریاست جمهوری و دادگاه عالی فدرال دارد، می تواند بغداد را به انجام اقداماتی علیه آمریکا سوق دهد؛ تلاش هایی که پیشتر برای خروج مستشاران آمریکایی از عراق وجود داشت را احیا کند و نهادهای دموکراتیک عراق را تضعیف نماید. تهران همراستا با این اقدامات، به اتهام زنی به واشنگتن مبنی بر حمایت آمریکا از اعتراضات کنونی و نقض حاکمیت ایران ادامه خواهد داد و حتی ممکن است به نیروهای نیابتی خود دستور دهد که منافع و پایگاههای نظامی آمریکا در عراق را هدف قرار دهند و عراق را به میدان جنگ نیابتی ایران و آمریکا تبدیل کنند
اقدامات ایران برای تثبیت سلطه خود در عراق باعث خواهد شد که دولت عراق سیاست پیشین خود مبنی بر ایجاد موازنه در روابط عراق با کشورهای منطقه را کنار بگذارد. چنانکه هم اکنون می بینیم محمد شیعه سودانی نخست وزیر جدید عراق تغییرات قابل توجهی در این سیاست ها ایجاد کرده و با لغو تمام تصمیماتی که دولت کاظمی از اکتبر 2021 گرفته بود، سعی نموده است که عراق را به جهان عرب نزدیک تر کند و حاکمیت عراق را تقویت نماید
اقلیم کردستان پایگاهی جدید برای جنبش اعتراضی ایران؟
ناآرامی های ایران، روابط ایران و اقلیم کردستان را که از زمان همه پرسی استقلال کردستان در سال 2017 رو به وخامت گذاشته بود بدتر کرده است. از سال 2017 به ویژه پس از ترور قاسم سلیمانی در سال 2020 ایران بیم این را داشته است که اقلیم کردستان به پایگاهی برای آمریکا بدل شود؛ در نتیجه این نگرانی، ایران کردستان عراق را به میدان جنگ تبدیل کرده و هر از چند گاه به گروههای مخالف حمله می کند
پس از شروع تظاهرات سراسری در ایران، حمله به اقلیم کردستان تشدید شده است. در همین راستا سپاه ایران پایگاههای گروههای مخالف کرد ایرانی در عراق را بمباران نمود و چند زن و کودک را کشت. بیش از 10500 کرد ایرانی در اقلیم کردستان به عنوان پناهنده ثبت شده اند و تعداد بسیار بیشتری بدون ثبت نام در آنجا زندگی می کنند. ایران کردها را به تحریک و تداوم اعتراضات متهم می کند و مقامات نظامی اعلام کرده اند که تاکنون 100 نفر را به اتهام ارتباط با اپوزیسیون کرد دستگیر نموده اند. بدون شک حملات ایران به اقلیم کردستان ادامه می یابد و حتی این احتمال وجود دارد که ایران با دستاویز قرار دادن اعتراضات، مناطقی از کردستان عراق را اشغال کند و در انجا پایگاههای نظامی ایجاد نماید؛ همان کاری که ترکیه در سالهای اخیر در اقلیم کردستان و شمال سوریه انجام داده است
در نهایت اینکه ایران می تواند از شبه نظامیان عراقی به عنوان یک کارت دیگر علیه اقلیم کردستان استفاده کند یا از دولت عراق بخواهد که جای نیروهای کرد در مرز اقلیم کردستان و ایران را بگیرد و امنیت را در این مرز برقرار کند. اگر دولت عراق در این دام بیفتد، روابط بین اقلیم کردستان و عراق پرتنش تر خواهد شد و نتایج فاجعه باری برای عراق خواهد داشت
مترجم: فاطمه رادمهر
نظر شما