با افزایش فشار آمریکا برای جلوگیری از ورود دلار به ایران، بغداد نیروهای ضد تروریسم را که پیشتر با شبه نظامیان اسلامگرا مقابله می کردند، مأمور کرده است تا از قاچاق ارز به ایران جلوگیری کنند
جلوگیری از قاچاق ارز به ایران یکی از نخستین چالش هایی است که نخست وزیر عراق با آن مواجه است. سودانی ماه اکتبر پس از یک سال فلج سیاسی در عراق به قدرت رسید
آمریکا ماه نوامبر کنترل بر معاملات بین المللی دلار را که توسط بانک های عراق انجام می شود شدیدتر کرد
این اقدام برای جلوگیری از انتقال غیرقانونی دلار به ایران و وارد آوردن فشار بیشتر به تهران در راستای اعمال تحریم های آمریکا بر سر برنامه هسته ای این کشور انجام شده و باعث شده است که تهران برای تأمین دلار با مشکل مواجه شود
عقیل الفتلاوی یکی از نمایندگان شیعه پارلمان در این خصوص گفت: «آمریکا محدودیت های سفت و سختی برای نقل و انتقال دلار گذاشته و سودانی را تحت فشار گذاشته است تا در راستای منافع آمریکا حرکت کند. پیام واشنگتن به دولت عراق این است که اگر علیه ما کار کنید، ممکن است سرنگون شوید»
یک مقام ارشد بانکی در عراق نیز گفت: «پیام آمریکا به مقامات عراقی روشن است؛ قوانین جدید را رعایت کنید در غیر این صورت بانک مرکزی عراق با جریمه مواجه خواهد شد»
سودانی به کمک واشنگتن برای مبارزه با شبه نظامیان داعش نیاز دارد؛ ضمن اینکه می خواهد مطمئن باشد که درامدهای نفتی و منابع مالی کشورش از سوی آمریکا با مشکل مواجه نمی شود. به همین دلیل است که می کوشد تا رضایت واشنگتن را جلب کند
ولی از سوی دیگر او با حمایت شبه نظامیان نزدیک به ایران به قدرت رسیده و نمی تواند ایران را از خود برنجاند و دور کند
نخست ویر عراق با چالشی سخت در ایجاد رابطه ای متوازن بین تهران و واشنگتن مواجه است. از این رو احمد یونس تحلیلگر سیاسی، کار سودانی را همچون راه رفتن بر لبه تیغ می داند
جمهوری اسلامی برای ایجاد ثبات اقتصادی به دلار نیاز دارد؛ تحریم های آمریکا به اقتصاد این کشور به شدت آسیب زده است. ریال ایران از زمان آغاز اعتراضات سراسری پس از مرگ مهسا امینی، حدود 30% از ارزش خود را از دست داده است
ایران برای انجام معاملات بین المللی و پرداخت پول به نیروهای نیابتی اش، به دلار نیاز دارد و سالهاست که نهادهای ایرانی برای تأمین دلار مورد نیاز خود، به شرکت های عراقی و ترکی متوسل می شوند
نمایندگان دو بانک خصوصی عراقی که به طور منظم در جلسات بانک مرکزی شرکت می کنند، به ما گفتند که ایران هر ماه حدود 100 میلیون دلار از تاجران عراقی می گیرد
مقامات امنیتی عراق نیز می گویند شواهد روشنی دارند که نشان می دهد قاچاقچیان به ویژه از اواسط ژانویه، مقادیر زیادی دلار از بازارهای ارز بغداد خریداری کرده و از طریق گذرگاههای مرزی به ایران قاچاق کرده اند
یک سرهنگ پلیس مرزی عراقی که در گذرگاه شلمچه خدمت می کند گفت دهها قاچاقچی دلار را از بازارهای ارز بغداد می خرند و تحت حفاظت شبه نظامیان مسلح به مرز منتقل می کنند
نیروهای امنیتی که روز شنبه به بازار ارز حمله کردند، در بازار کفه –یکی از سه بازار اصلی ارز- هدف تیراندازی افراد مسلح ناشناس قرار گرفتند
بر اساس محدودیت های جدید، بانک های عراقی باید از یک پلتفرم آنلاین برای افشای تراکنش های خود و جزئیات مربوط به فرستنده و ذینفعان استفاده کنند. هر درخواستی که مشکوک باشد آمریکا می تواند اعتراض خود را به دولت نشان داده و جلوی نقل و انتقال ارز را بگیرد
به گفته نبیل المرسومی استاد اقتصاد دانشگاه بصره «سیستم جدید، سرعت معاملات دلار را کاهش داده است؛ از سوی دیگر بانک هایی که از ثبت نام در پلتفرم انلاین خودداری کرده اند، برای خرید دلار به بازار آزاد بغداد روی آورده اند و باعث شده اند که به دلیل پیشی گرفتن تقاضا از عرضه، بازار با کمبود دلار مواجه شود. در همین حال قیمت کالاهای مصرفی افزایش یافته و پول عراق ضربه خورده است؛ این وضعیت احساسات ضد آمریکایی را نیز در میان سیاستمداران عراقی بیشتر کرده است».
پول عراق قبل از اعمال محدودیت های جدید نقل و انتقال 1470 دینار به ازای هر دلار بود اما ماه دسامبر ارزش آن به حدود 1620 دینار به ازای هر دلار سید
نخست وزیر عراق پس از کاهش ارزش دینار، رئیس بانک مرکزی را جایگزین کرد. سودانی در تلاش است تا به مردم عراق اطمینان دهد که از دینار و اقتصاد کشور به خوبی محافظت می کند
وی روز شنبه در مراسمی گفت: «ما تصمیمات جسورانه ای را برای تقویت و تثبیت ارزش دینار اتخاذ کرده ایم و به هرکس که بخواهد از بحران پیش آمده سوء استفاده کند، هشدار می دهیم»
اما هادی علی مدیر یک بانک خصوصی در بغداد خوش بین نیست. او می گوید: «پیروی از شرایط جدید آمریکا به این معنی است که ما باید صبر کنیم تا نقل و انتقالاتمان تأیید شود؛ این برای تجارت ما مضر است. تقریبا تمامی نقل و انتقالات دلار در عراق به یک شرکت یا نهاد ایرانی ختم می شود و این بر کسی پوشیده نیست»
مقابله با قاچاق دلار چه پیامدهایی برای عراق دارد؟
به گفته مقامات عراق این کشور به دلیل قوانین جدیدی که آمریکا برای مقابله با قاچاق دلار وضع کرده، با یک بحران مالی مواجه شده است. این بحران که انتظار می رود در هفته های آتی بدتر شود، ناشی از محدودیت هایی است که بر سر مزایده دلار بانک مرکزی ایجاد شده است
دولت عراق برای تبدیل دلارهای حاصل از فروش نفت به دینار، به این مزایده وابسته است. سال گذشته روزانه به طور میانگین 200 میلیون دلار از طریق این مزایده به بانک ها و شرکت های خصوصی فروخته شد؛ ولی این رقم در دو ماه پایانی سال به شدت کاهش یافت و تا اواخر دسامبر به روزانه 56 میلیون دلار رسید
اکنون دولت با کمبود دینار روبرو شده و برای پرداخت حقوق کارمندان بخش های دولتی و سایر تعهدات خود با مشکل مواجه شده است. یک مقام ارشد بانک مرکزی عراق به ما گفت: «مشکلی که اکنون ما در عراق داریم کمبود دینار است نه دلار»
به گفته مقامات عراقی، کشورهای همسایه برای بدست آوردن دلار به شدت به بازارهای ارز در عراق وابسته هستند و اکنون ایران، ترکیه و سوریه همگی تحت تأثیر قرار گرفته اند
این بحران بر اقتصاد عراق تأثیر گسترده ای گذاشته و نرخ برابری دینار در برابر دلار را از 148 دینار در ماه نوامبر به 163 دینار رسانده است. قیمت کالاهای مصرفی نیز افزایش یافته است؛ این هفته قیمت برنج از 1850 دینار در هر کیلو به 2350 دینار رسید. قیمت روغن هم بیش از دوبرابر شده و از 1250 دینار در هر لیتر به 3000 دینار رسیده است
مقامات عراقی هرگونه ارتباط مستقیم بین بحران کنونی و «سرقت قرن» را رد می کنند. در حادثه سرقت قرن، سارقان بین سپتامبر 2021 تا اوت 2022 از طریق یک بانک دولتی حدود 2.5 میلیارد دلار را از سازمان مالیاتی عراق سرقت کردند
البته مقامات عراق تأیید کردند که اقدام آمریکا در وضع محدودیت برای بانک های خصوصی عراق که اقدام به خرید دلار در مزایده بانک مرکزی می کنند، چند هفته پس از افشای جزئیات این سرقت توسط وزارت دارایی عراق صورت گرفت.
محمد شیعه سودانی نخست وزیر عراق ماه اکتبر گفت که گمان می رود بیشتر پول های سرقت شده، به خارج از عراق قاچاق شده باشد. ماه نوامبر قاضی حیدر حنون رئیس کمیسیون مبارزه با فساد در عراق اعلام کرد که عراق از دولت های دوست، سازمان های بین المللی و سازمان ملل برای بازیابی پول های دزدیده شده درخواست کمک کرده است
یکی از مشاوران سودانی به ما گفت که فدرال رزرو آمریکا در تلاش برای ردیابی وجوه دزدیده شده، ماه نوامبر بررسی نقل و انتقالات مالی خارجی را اغاز کرده است و این امر باعث تأخیر در حواله ها و کاهش فروش دلار از طریق مزایده شده است. فدرال رزرو همچنین قوانینی را برای بانک های خصوصی شرکت کننده در مزایده گذاشته که باعث شده بسیاری از آنها از مزایده خارج شوند و نرخ ارز غیررسمی افزایش یابد
چارچوب هماهنگی بزرگترین ائتلاف سیاسی حامی دولت اواخر دسامبر جلسه ای در بغداد برگزار کرد تا در مورد افزایش قیمت دلار و بحرانی که در بازارهای عراق ایجاد شده بحث کند
در این نشست که تنها رهبران ارشد ائتلاف، نخست وزیر و رئیس بانک مرکزی عراق شرکت کرده بودند، مصطفی غالب رئیس بانک مرکزی گفت فدرال رزرو به شواهدی جدی مبنی بر قاچاق دلار به کشورهای همسایه دست یافته است
غالب از دوبانک مصری مستقر در دبی نام برد که بیشتر دلارهای خریداری شده در مزایده به آن دو بانک منتقل شده و سپس به عمان و از عمان به ایران رفته است
بانک مرکزی عراق به دستور فدرال رزرو آمریکا معاملات چهار بانک خصوصی عراقی را که بخش عمده این پول را به دو بانک مصری منتقل کرده بودند، متوقف کرده و به سایر بانک ها و مؤسسات مالی دستور داده است که معاملات دلاری با این چهار بانک را متوقف کنند. این چهار بانک علیه بانک مرکزی شکایت کردند اما شکایت آنها توسط دادگاه رد شد
به گفته یکی از مشاوران مالی درگیر در تحقیقات سرقت قرن: «فدرال رزرو به شواهدی دست یافته که نشان می دهد این سرقت با استفاده از ابزارهای دولتی انجام شده و همین امر باعث شده است که آمریکا محدودیت های جدیدی بر بانک مرکزی و بانک های خصوصی در عراق اعمال کند. آمریکایی ها از سال 2014 بدنبال این بودند تا مزایده دلار در بانک مرکزی را محدود و ضابطه مند کنند اما نخست وزیران سابق به بهانه های مختلف از جمله نیاز به خرید برق و سوخت و.. از زیر بار اجرای این طرح شانه خالی می کردند. ولی این بار داستان متفاوت است»
دولت عراق برای پرداخت حقوق کارمندان دولت، بازنشستگان، افرادی که تحت پوشش رفاه اجتماعی هستند، قربانیان تروریسم و دیگران حداقل به هشت تریلیون دینار در ماه نیاز دارد و این مبلغ تا حد زیادی از طریق مزایده ارز تأمین می شود
بیشتر این درآمد حاصل فروش نفت است که از سال 2003 در یکی از حساب های بانکی فدرال رزرو در آمریکا نگهداری می شود
خزانه داری آمریکا سالانه ده میلیارد دلار از محل درآمدهای حاصل از فروش نفت به بانک مرکزی عراق منتقل می کند؛ این مبلغ به صورت نقدی در چهار قسط تحویل می شود. همه دلارها شماره سریال ثبت شده دارند و لذا آسان ردیابی می شوند
بانک مرکزی عراق دلارها را از طریق مزایده ارز خارجی یا کانال های دیگر می فروشد تا برای وزارت دارایی دینار دریافت کند
اکنون کاهش فروش دلار باعث کمبود دینار برای بانک مرکزی شده است. حتی در زمانی که مزایده بدون هیچ محدودیتی انجام می شد 275 میلیون دلاری که دولت روزانه نیاز دارد تأمین نمی گشت و این کسری از طریق ذخایر بانک مرکزی، وام بانکی، چاپ پول و سایر فعالیت های مالی تأمین می شد
مقامات عراقی انتظار دارند پس از راه اندازی پلتفرم جدیدی که برای مزایده ارز توسط بانک مرکزی راه اندازی شده، وضعیت در هفته های آتی بدتر نیز شود. این پلتفرم با هدف ساماندهی عملیات خرید و فروش ارز و کنترل مؤثر بر آن راه اندازی شده و بانک ها را ملزم می کند تا اطلاعات مشتریان خود، درخواست های نقل و انتقال ارز، ذینفعان معامله و سایر جزئیات را افشا کنند
به گفته یکی از مشاوران مالی: «پلتفرم جدید وضعیت را پیچیده تر کرده است. صاحبان واقعی پول نمی خواهند هویت و منبع پول خود را افشا کنند؛ بنابراین انتظار نمی رود که وضعیت مزایده به این زودی بهبود یابد. اگر دولت اقدام قاطعی برای مهار بحران انجام ندهد، وضعیت بدتر می شود. مشکل این است که گزینه های موجود بسیار محدود است و نیاز به زمان دارد»
پارلمان عراق هنوز بودجه سال 2023 را تصویب نکرده اما مبالغ اختصاص یافته برای پرداخت حقوق ودیگر هزینه های دولت که باید به دینار داده شود، حدود 100 تریلیون دینار است. به گفته یکی از مقامات ارشد بانک مرکزی این بانک در حال حاضر حدود 83 تریلیون دینار دارد لذا برای رفع مشکل به راه حل های سریع نیاز است
مترجم: فاطمه رادمهر
نظر شما