افغانستان با داشتن 1000 کیلومتر مرز مشترک با ایران و تاریخچه روابط پرتنش و ناآرام بین ایرانیان و شبه نظامیان سنی همچون طالبان، می تواند در آینده ای نزدیک، به عرصه رقابت ایران و عربستان بدل شود
تفاسیر سخت گیرانه از اسلام، جزئی از تاریخ و هویت عربستان بوده و در این امر با طالبان اشتراک دارد. محمد بن سلمان علیرغم تلاش بسیار برای تغییر عربستان و ارائه چهره ای جدید از این کشور، سال 2017 بخشی از بودجه را به شبه نظامیان مخالف ایران و شیعه در افغانستان و پاکستان اختصاص داد.
یک روحانی ایرانی با اشاره به قتل هشت دیپلمات و یک روزنامه نگار ایرانی در سال 1998 در افغانستان می گوید: «طالبان یک گروه افراطی مذهبی است که با تندروی و قتل -به ویژه قتل شیعیان- بیگانه نمی باشد و دستانش به خون دیپلمات های ما آغشته است»
جواد ظریف اخیرا در خصوص مشکلاتی که ممکن است بدلیل شرایط خاص افغانستان دامنگیر ایران شود، گفت: «اگر ایران خوب بازی نکند و دشمنی طالبان را برانگیزد، آمریکا و برخی از کشورهای عربی خلیج فارس تلاش خواهند کرد تا با تأمین مالی طالبان، این گروه را به سمت تضعیف تهران سوق دهند و از این طریق توجه ایران را از عراق و سایر کشورهای عربی دور کنند. بزرگترین تهدید برای ما تشکیل یک نظام سیاسی ضد ایرانی در افغانستان است»
شاید از دید برخی، مشکلات احتمالی ایران با افغانستانِ تحت کنترل طالبان یا همسایگی با کشوری که درگیر جنگ داخلی است، با مشکلاتی که عربستان با حوثی های یمن دارد شبیه باشد. عربستان قبل از حمله سال 2001 آمریکا به افغانستان، یکی از سه کشوری بود که کنترل طالبان بر افغانستان را به رسمیت شناخت و فکر می کرد از متشنج شدن مرزهای ایران سود می برد. اما این مقایسه صحیح نیست؛ در دو دهه گذشته و به ویژه در چند سال اخیر، چیزهای زیادی تغییر کرده است، ضمن اینکه نه افغانستان یمن است و نه طالبان حوثی ها.
طالبان در هفته های اخیر تلاش کردند تا به همسایگان افغانستان اطمینان دهند که به دنبال همکاری هستند و از شبه نظامیانی که خارج از مرزهای افغانستان فعالیت می کنند، حمایت نمی کنند. ایران ماه گذشته میزبان مذاکرات بین طالبان و دولت افغانستان بود؛ در بیانیه پایانی نشست، طرفین تأکید کردند که تنها راه حل مشکل، راه مسالمت آمیز سیاسی است و «جنگ راه حل نیست»
البته بعد از این نشست، دیدیم که طالبان بر شدت حملات خود در افغانستان افزود.
از نگاه سعودی این نخستین بار نیست که طالبان حرفی می زند و در عمل به گونه ای دیگر رفتار می کند. این گروه پیش از حملات یازده سپتامبر، تأکید داشت که اسامه بن لادن اجازه ندارد از خاک افغانستان برای برنامه ریزی و سازماندهی حملات خود استفاده کند و بعد از حمله نیز از تسلیم وی خودداری نمود.
بنابراین افغانستان می تواند به صحنه رقابت قدرت های خاورمیانه بدل شود و نه فقط ایران و عربستان، که قطر و ترکیه نیز می توانند در این کشور درگیر شوند. البته وقتی از درگیری صحبت می کنیم، بیشتر از رقابت های اقتصادی و فرهنگی سخن می گوییم؛ دو عرصه ای که باعث می شود اتحادها تفاوت چشمگیری با گذشته داشته باشد.
یکی از عوامل مهم در شکل گیری رقابت ها و اتحادهای آینده، نگرش طالبان به گروههای مذهبی و قومی غیرپشتون است. به گفته «اناتول لیون» کارشناس امور اوراسیا «اگر افغانستان به شرایط قبل از یازده سپتامبر بازگردد -به زمانی که در جنگ با شیعیان هزاره و ترک های ازبک بود- در آن صورت ایران و ترکیه در یک جهت قرار خواهند گرفت؛ به ویژه اگر سعودی حمایت خود را از طالبان –به عنوان راهی برای تضعیف ایران- از سر بگیرد. در حالت ایده آل، با اجماع منطقه ای می توان طالبان را تحت فشار قرار داد که به خودمختاری مناطق اقلیت نشین احترام بگذارد»
با توجه به تلاش بن سلمان برای ارائه چهره ای میانه رو از سعودی و اقناع جامعه بین الملل بر اینکه کشورش از اسلام محافظه کار -که الهام بخش گروههایی همچون شبه نظامیان افغان می باشد- مبرا است، حمایت از طالبان به عنوان گروهی که با نقض حقوق زنان شناخته می شود، می تواند دروغ بودن ادعاهای ولیعهد را نشان دهد و روابط عربستان را با آمریکا پیچیده کند.
آمادگی محافظه کاران ایران برای تطبیق خود با شرایط جدید افغانستان و پذیرش طالبان، این امکان را ایجاد کرده است که در آینده ای نزدیک شاهد حمایت هر دو نظام جمهوری اسلامی و پادشاهی سعودی از گروهی با سابقه ضد شیعه باشیم.
سید مهدی جعفری از پناهندگان شیعه افغان در بلژیک می گوید: «هزاره ها ضعیف تر از آن هستند که در این جنگ کسی بخواهد جانب آنها را بگیرد و منافع خود را قربانی این اقلیت کند. ایران پیش از آنکه یک نهاد دینی باشد یک کشور است؛ آنها قبل از آنکه به نفع شیعیان فکر کنند و بر آن اساس تصمیم بگیرند، به کشورشان می اندیشند و دست به انتخاب هایی می زنند که به نفع خودشان باشد.»
مترجم: فاطمه رادمهر
نظر شما