نگرانی ایران از آشتی عربستان و ترکیه

به نظر می‌رسد که روابط ترکیه و عربستان پس از سفر دو روزه اردوغان به ریاض در 28 آوریل گرم‌تر شده‌است.

تحلیلگران و رسانه‌ها، عوامل اقتصادی را دلیل اصلی این آشتی می‌دانند اما سیاست‌های منطقه‌ای ایران و آمریکا نیز در تلاش دو کشور برای آشتی نقش دارد.

ایران مخالف گرم شدن رابطه عربستان و ترکیه است. از منظر ایران آشتی این دو قدرت منطقه‌ای می‌تواند تأثیر منفی بر نفوذ تهران به‌ویژه در سوریه، عراق و یمن بگذارد. همچنین ممکن است عربستان در مذاکره با ایران قدرتمندتر شده و تلاش تهران برای مجبور کردن ریاض به دادن امتیاز بیشتر تضعیف گردد.

برخی از تحلیلگران ایرانی، آشتی ترکیه و عربستان را بخشی از تلاش‌های آمریکا برای نزدیک‌ کردن متحدانش به یکدیگر می‌دانند. بر اساس این دیدگاه هدف واشنگتن این است که این قدرت را به متحدانش بدهد تا بعد از خروج نیروهای آمریکایی از منطقه، بتوانند با ایران مقابله کنند.

جوان آنلاین وبسایت نزدیک به سپاه، اردوغان را متهم کرد که «زمام سیاست خارجی ترکیه را به عربستان و امارات واگذار کرده است». هادی محمدی در مقاله‌ خود با تمرکز ویژه بر نقش آنکارا در عراق و سوریه، به انتقاد از سفر اردوغان به عربستان پرداخت.

نزدیکی ریاض و آنکارا احتمالا نفوذ این دو کشور را در صحنه سیاست عراق افزایش می‌دهد؛ مشروط بر اینکه دو کشور بتوانند منافع خود را بر هم تطبیق دهند.

اما در شرایطی که ایران و عربستان می‌کوشند با مذاکره تنش‌های فیمابین را کاهش دهند، شاهد هستیم که در پی اقدامات سپاه در عراق و سوریه تنش‌ها بین ایران و ترکیه رو به افزایش است.

(برای مطالعه بیشتر در خصوص تنش‌های بین ایران و ترکیه در عراق به اینجا مراجعه کنید)

در فوریه 2021 ایرج مسجدی سفیر ایران در بغداد، با ابراز نگرانی از نفوذ ترکیه در عراق، خواهان خروج نیروهای ترکیه از خاک عراق شد.

در ماههای اخیر شبه‌نظامیان عراقی نزدیک به ایران (حشدشعبی) به شکل روز افزونی نیروهای ترکیه‌ای مستقر در پایگاه‌های شمال عراق را هدف قرار می‌دهند.

اخیرا پهپادهای جنگی TB2 با هدف قراردادن حشدشعبی در داخل خاک عراق، پاسخ این حملات را دادند. رقابت کنونی ترکیه و ایران این پتانسیل را دارد که به یک درگیری نیابتی نه چندان شدید در عراق بدل شود.

ایرانی‌ها نگران هستند که آشتی ترکیه و عربستان موجب شود این دو کشور به طور مشترک دستور کاری را برای منطقه در پیش گرفته و در اجرای این دستور کار برخی دیگر از کشورها را با خود همراه کنند. از منظر ایران، آنکارا می‌تواند اسرائیل را جذب این برنامه کند و ایران را به هدف اولیه تبدیل نماید.

از آنجا که روابط ترکیه و اسرائیل نیز در ماههای اخیر رو به بهبود گذاشته، نگرانی ایران بیشتر هم شده است. چه بسا از همین رو است که نیروهای اطلاعاتی ایران تلاش داشتند با ترور تجار و دیپلمات‌های اسرائیلی در استانبول، در همکاری بین ترکیه و اسرائیل سنگ‌اندازی کنند.

سوریه صحنه دیگری است که در آن آشتی ترکیه و عربستان ممکن است موقعیت و نفوذی که ایران –به‌ویژه بعد از گرفتار شدن روسیه در اکراین- در آن کشور دارد را تحت تأثیر قرار دهد.

در سال‌های اخیر بین منافع ترکیه و اسرائیل در رابطه با مقابله با نفوذ ایران در سوریه، همگرایی وجود داشته است. اسرائیل بیش از هزار حمله هوایی علیه اهداف ایرانی در سوریه انجام داده و ترکیه حتی یکبار از این حملات انتقاد نکرده است.

اردوغان هفته گذشته از طرحی خبر داد که بر اساس آن پروژه‌ای را در مناطق تحت کنترل ترکیه در شمال سوریه احداث خواهد کرد که امکان بازگشت یک میلیون آواره سوریه را فراهم می‌کند. کشورهای عرب خلیج فارس از جمله عربستان ممکن است در این پروژه نقش داشته باشند.

اگر ترکیه بتواند جلوی منابع مالی شبه‌نظامیان کرد ی.پ.گ و پ.ک.ک را بگیرد، ایران را از یک نیروی نیابتی محروم کرده و موقعیت خود را در سوریه بهبود می‌بخشد.

در اقدامی دیگر آنکارا در بخش فارسی زبان خبرگزاری خود، شبه‌نظامیان طرفدار ایران در سوریه را «تروریست‌های حامی ایران» نامید.

روابط تهران و ریاض به خصوص بعد از قطع روابط دیپلماتیک در سال 2016 کشمکشی بی‌امان را پشت سر گذاشته است. دو طرف تقریبا در تمام مناقشات منطقه‌ای مواضعی متضاد هم اتخاذ کرده‌اند؛ جبهه اصلی در مبارزه منطقه‌ای بین دو کشور یمن است.

از زمان آغاز جنگ داخلی یمن، عربستان به‌شدت با حضور و قدرت‌گیری حوثی‌ها در آن کشور مخالف بوده است و بر همین اساس هم مارس 2015 مداخله نظامی به یمن را آغاز کرد.

از سوی دیگر ایران به طرق مختلف از حوثی‌ها حمایت کرده است. اکنون نیز یمن یکی از موضوعات اصلی مذاکرات بین ایران و عربستان است.

ترکیه همواره حملات حوثی‌ها به عربستان را محکوم کرده است. پس از آنکه ائتلاف عربی به رهبری عربستان عملیات طوفان قاطع را در یمن آغاز کرد، آنکارا از ریاض حمایت نظامی و اطلاعاتی نمود.

اختلاف بین عربستان و ترکیه بر سر مسئله قطر، علاقه آنکارا به موضوع یمن را کاهش داد؛ با این حال ترکیه همچنان به محکومیت حملات حوثی‌ها علیه ریاض ادامه می‌دهد.

این نظریه که ممکن است آشتی عربستان و ترکیه به همکاری در سطح نظامی بدل شود، برای ایران کابوس است. به‌ویژه با توجه به عملکردی که پهپادهای ترکی بایراکتار TB2 در جنگ اکراین داشته، ایرانی‌ها نگران انتقال این پهپادها به ریاض هستند.

در گزارشی که خبرگزاری فارس پس از سفر اردوغان به عربستان منتشر کرد، توجه ویژه‌ای به همراهی ترکیه با سیاست‌های سعودی در یمن شده است. اگر این آشتی به همکاری‌های نظامی بین ترکیه و سعودی منجر شود، باعث تشدید نگرانی‌های سیاست‌گذاران ایران خواهد شد.

خبرگزاری تسنیم در گزارشی که پس از سفر اردوغان منتشر کرد، مستقیما به این مسئله اشاره نمود که آیا بهبود روابط ترکیه و عربستان منجر به همکاری‌های نظامی بین دو کشور خواهد شد؟ آیا ترکیه می‌تواند به عربستان در جنگ یمن کمک کند و به ریاض پهپاد بفروشد؟

اما مصالحه‌ای پایدار بین ترکیه و عربستان به عوامل مختلفی از جمله ایران بستگی دارد و فرایند مذاکره بین ایران و عربستان و مذاکرات برجام در این زمینه نقش مهمی ایفا می‌کند.

گفتگوهای جاری بین ریاض و تهران برای عادی سازی رابطه و یافتن شیوه‌ای قابل قبول برای حل مناقشات دوجانبه در منطقه، نوید‌بخش صلح و اعتدال است. یک توافق خوب بین عربستان و ایران، تردیدهای ایران در مورد روابط ترکیه و عربستان را نیز کاهش می‌دهد.

از سوی دیگر مذاکرات احیای برجام گرچه به طور مستقیم ترکیه و عربستان را در بر نمی‌گیرد، اما نتیجه آن بر سیاست خارجی همه کشورهای منطقه تأثیرگذار است.

*منبع: میدل ایست آی

مترجم: فاطمه رادمهر