عزت و کبر هر دو از حالات نفس انسانند. عزت در این نیست که انسان خود را از نزدیکان و خویشانش برتر بداند، بلکه عزت عبارت است از بندگی مطلق در برابر خدای متعال ، شناخت واجبات و مستحبات و به کار بستن آنها و شناخت محرمات و مکروهات و دوری از آنها، چرا که ذلت با انجام کارهایی که خشم خدا را برمی انگیزد تحقق می یابد.

آفت عزت تکبر است ،زیرا اگر عزت کنترل نشود گرایش نیرومندی به تکبر دارد. همچنین عزت بر مومن واجب است و او وظیفه دارد تن به خواری ندهد. از امام صادق علیه السلام روایت شده است: خداوند همه امور مؤمن را به اختیار او گذاشت اما به او اجازه نداد که خود را ذلیل کند؛ آیا نشنیده ای این فرموده ی خدا را که «عزت از آن خدا ، رسول او و مومنان است» پس مومن باید عزیز باشد و ذلیل نباشد؛ خدا به واسطه ایمان و اسلام او را عزیز می گرداند.

اما اینکه ملاک عزت و ذلت چیست و مثلا گرفتن پول از دیگران عزت است یا ذلت؟ بستگی به جایگاهی دارد که انسان خود را در آن قرار دهد. ما تا زمانیکه از نیت انسان در کاری آگاه نباشیم، نمی توانیم حکم کنیم که آن کار مصداق عزت است یا ذلت. اگر آن کار برای خدا باشد عزت است و اگر برای غیر او باشد، ذلت؛ همچون بندگی که اگر برای خدا باشد، بالاترین عزت است و اگر برای دیگری باشد، ذلتی است که بدتر از آن نیست. امام علی علیه السلام می فرمایند: «هر عزیزی که تحت قدرت درآید ذلیل است». پس کسی که محکوم قدرت غرایز خویش است، درواقع خوار و ذلیل است هرچند تظاهر به عزت کند، چرا که اسیر شهوات خود گشته است. این مسأله درباره کسی که به تأمین نیازهای مادی خویش همچون خوراک و پوشاک بپردازد نیز صادق است، مگر آنکه نیّتش خدایی باشد و از رهگذر آن ها رضایت الهی را بجوید. در احادیث آمده است که هرکس برای ثروتمندی به خاطر ثروتش تواضع کند دوسوم دینش ازبین می رود. بنابراین این نیت است که به کار انسان هویت می بخشد همانگونه که در حدیث آمده است: ألأعمال بالنیات.

با غور در سیره اهل بیت علیهم السلام می بینیم که تمام اعمال و رفتار آنان بر مبنای عزت است، چون همواره در راه فرمانبرداری از خدای متعال گام برمی دارند. امام حسین علیه السلام، خاندان و یاران بزرگوارش در معرض انواع آزارهای روحی و آماج دشنام و ناسزا قرار گرفتند، با این وجود حضرت می فرمایند:« یزید مرا میان دو کار مخیر کرده است: میان شمشیر و خواری؛ اما هیهات که ما تن به خواری دهیم». اگر امام با کارگزار یزید در مدینه بیعت می کرد، قطعاً خود را در معرض کشته شدن قرار نمی داد و بر خاندانش آن نمی گذشت که گذشت؛ بعلاوه به مال و نعمت های دنیوی می رسید؛ اما امام معتقد بود که این بیعت به خودی خود ذلت است، چون مورد نارضایتی و خشم پروردگار است؛ بنابراین تن به شهادت داد و به ذلت راضی نشد.

موضع امام حسن علیه السلام نیز با آنکه شمشیر در نیام کرد و چون برادرش قیام نکرد، عزت بود. او به جدش رسول خدا تأسی جست، انگاه که پیامبر با مشرکان پیمان صلح بست. موضعگیری امام حسن علیه السلام مقدمه ای بود بر نهضت امام حسین علیه السلام ؛ بنابراین نمی توان درباره عزت یا ذلت مندانه بودن یک کار حکم داد، مگر وقتی که ویژگی و موقعیت آن را به خوبی شناخت.

برگرفته از کتاب زیور خوبان نوشته ایت الله الظمی سید صادق شیرازی

نظر شما