هرگاه بادی بوزد برگ های سبک به هوا بر می خیزد، اما اشیاء سنگین با وزش نسیم یا حتی طوفان از جای خویش نمی جنبد. همانگونه است نفس؛ نفس شکیبا با ناسزا یا آزار یک نادان به لرزه نمی افتد، اما نفس سبک با کوچکترین حادثه و ناچیزترین سخن به ناراحتی گرفتار می شود.
اسلام خواهان آن است که آدمی صفات خویش را بپالاید و کژی های خود را به راستی مبدل سازد. از آنجا که شکیبایی در شمار برترین فضیلت هاست، پیامبر صلی الله علیه وآله و خاندان پاک او این فضیلت را تشویق می کنند و از ظلم برحذر می دارند.
مردم از انسان خشمگین گریزانند، زیرا او با درنده خویی اش زندگی را بر آنان پرمحنت می کند و آرامش آنها را درهم می ریزد. پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله می فرماید:« همانا خداوند، با حیا و شکیبا را دوست دارد». بلکه همه مردم چنین فردی را دوست دارند و از بدکردار بدزبان متفرند. رسول اکرم در جایی دیگر می فرماید:« فرد مسلمان در پرتو شکیبایی، به درجه روزه داری می رسد که پیوسته به نماز ایستاده است». عبادت وابسته به شکیبایی است و هرکه شکیبا نباشد عابد شمرده نمی شود، اگرچه نماز گزارد و روزه بگیرد. هرکه شکیب نورزد، ناگزیر باید با دشنام، افترا و سخنان باطل سروکار یابد و هرکه از اخلاق نیکو برخوردار نباشد، با مردم در فضایی تیره و تار سرخواهد کرد.
امام صادق علیه السلام می فرماید: «شکیبایی، در یاری رساندن بس است». درحقیقت شکیبایی برترین یاور است، زیرا کسی که درصدد واکنش برآید، هرچند آتش خشم خود را فرو می نشاند ولی در پایان کار سود نمی برد؛ لیکن کسی که صبر پیشه سازد، گرچه تشفی خاطر نیافته ولی پایان کار به سود اوست.
چه بسا خشم پیامدهای غیرمنتظره داشته باشد. در بیشتر اوقات کشت و کشتار یا هرگونه تبهکاری و امور ناشایست دیگر به سبب خشم صورت می پذیرد. امام صادق علیه السلام می فرماید:« چه چیز سخت تر از خشم است؟ شخص به هنگام خشم، جانی را که خدا حرام کرده می ستاند و نسبت زنای محصنه می دهد ».
اگر خشم فرصت یابد بر همه قوا چیره می شود و آنها را از کار می اندازد ، بدین ترتیب خرد حاکمیت خود را از دست می دهد، زیرا کدام خردمند به دشنام، بهتان، قتل و جرح کمر می بندد و پیامدهای ناخوش آن را می پذیرد؟
فروخوردن خشم همچون شکیبایی و دانش فضیلت شمرده می شود. پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله می فرماید:« هرکه خشم خود را فروخورد در حالیکه اگر بخواهد می تواند آن را فرو ریزد، خداوند در روز رستاخیز دل او را از خشنودی خود آکنده سازد». فرو خوردن خشم راحتی و آسایش می آورد، حال آنکه تندی و هیجان باعث حسرت و پشیمانی است. خنک کردن درون با ابزار انتقام، باعث ذلت دنیا و تلخ کامی آخرت شود، چراکه هرکه افسار خشم خود را رها کند، قطعا با وی همان کنند.
پیامبر اکرم می فرماید: «جهنم دروازه ای دارد که کسی از آن وارد نمی شود، مگر کسی که خشم اش را با نافرمانی خداوند آرام کرده باشد». زیرا گاهی فرد برای انتقام از کسی به غیبت، تهمت، نکوهش و بهتان بدو، پناه می برد و این همان آرام کردن دل با گناه است که جایگاهی جز آتش ندارد.
اسلام نمی خواهد که آدمی تسلیم و خوار باشد، به ویژه هنگامی که خاموشی او موجب جرأت بیشتر متجاوز گردد، از این رو در آیه 194 سوره بقره می فرماید: «هرکس بر شما ستم کرد، همانگونه بر او ستم کنید». اما از نگاه اسلام هرگاه امکان گذشت باشد، باید گذشت کرد که بسی برتر و والاتر است. در آیه 237 سوره بقره آمده است:« گذشت کردن شما به تقوا نزدیک تر است».
آدمی چه گذشت کند و چه انتقام ستاند، در بسیاری اوقات پشیمان می شود که چرا این تصمیم را گرفتم، ولی پشیمانی بر گذشت آسان تر است، زیرا او عاطفه ای را مجروح نساخته و کسی را نیازرده است.
ماحصل گذشت در دنیا پدیده ای است ملموس، و آن ارجمندی و والایی حتی در نگاه دشمنان و کسب زندگی گوارا و آسوده است. نتیجه آن در آخرت نیز در این سخن امام سجاد علیه السلام نمودار می شود، ایشان می فرماید: «آنگاه که روز رستاخیز فرا رسد، خداوند همه بندگان را یکجا گرد آورد و بانگ زننده، بانگ برآورد: کجایند اهل فضیلت؟ گروهی برخیزند. فرشتگان پرسند: فضیلت شما چیست؟ در پاسخ گویند: با هرکه از ما برید پیوند برقرار کردیم، به هرکه ما را محروم ساخت بخشیدیم و از هرکه به ما ستم کرد درگذشتیم. در این هنگام به ایشان ندا می رسد که راست گفتید، به بهشت اندر شوید».
برگرفته از کتاب ارزش ها در نگاه اسلام نوشته مرجع عالیقدر آیت الله العظمی سید
محمد حسینی شیرازی
نظر شما