ایران سالها حضور نظامی خود را در سوریه و عراق، به عنوان راهبردی برای دور نگه داشتن گروههای تروریستی از مرزهای کشور توجیه می کرد. مقامات ایران از اینکه مجبور نبودند در خانه با تروریست ها بجنگند به خود می بالیدند.
این احساس امنیت روز چهارشنبه با مرگبارترین حمله تروریستی از زمان تأسیس جمهوری اسلامی، از بین رفت. داعش مسئولیت دو انفجار انتحاری در شهر کرمان را که به کشته شدن 88 نفر انجامید، برعهده گرفت
ولی حتی بعد از صدور بیانیه این گروه، مقامات ایران و کارشناسان نزدیک به دولت، بر همان موضعی که بلافاصله بعد از حمله گرفته بودند باقی ماندند و تأکید کردند که اسرائیل مقصر این حمله است. خبرگزاری تسنیم وابسته به سپاه پاسداران تا آنجا پیش رفت که مدعی شد «اسرائیل به داعش دستور داده است که مسئولیت این حمله را بر عهده بگیرد». ابراهیم رئیسی رئیس جمهور ایران نیز روز جمعه در مراسم گرامی داشت قربانیان در کرمان گفت که اسرائیل و آمریکا مقصر هستند و ایران تلافی خواهد کرد
به گفته برخی از تحلیلگران و مخالفان دولت، مقصر دانستن اسرائیل و آمریکا برای مقامات بسیار راحت تر از اعتراف به این است که دولت نمی تواند از مردم خود در برابر تروریسم محافظت کند. این حمله تصویر ایران را به عنوان کشوری که می تواند قدرت خود را در جنگ های مختلف منطقه به نمایش بگذارد بدون اینکه در داخل با اقدامات تلافی جویانه مواجه شود، تضعیف کرد
وزارت اطلاعات روز جمعه گفت که 12 نفر را در شش استان مختلف در ارتباط با این حمله بازداشت کرده است ولی درباره هویت و وابستگی آنها توضیح نداد. بر اساس این گزارش یکی از بمبگذاران انتحاری اهل تاجیکستان بوده ولی هویت فرد دوم تأیید نشده است. در این بیانیه همچنین آمده است که مأموران امنیتی، محل اقامت مهاجمان را در کرمان کشف و دو نفر از همدستان آنها را دستگیر کردند. پلیس دو جلیقه انتحاری، دستگاههای کنترل از راه دور برای انفجار، نارنجک و هزاران قطعه ترکش برای استفاده در جلیقه ها، سیم های بمب انتحاری و دیگر وسایل انفجاری را کشف کرده است و به گفته مقامات، مهاجمان در حال برنامه ریزی حملات دیگر بوده اند. داعش روز جمعه با صدور بیانیه ای جدید ایران را به انجام حملات بیشتر تهدید کرد و گفت انفجارهای کرمان آغاز جنگ ما با ایران است
مشخص نیست ایرانیان تا چه اندازه ادعای مقامات در مورد دست داشتن اسرائیل را می پذیرند ولی اگر رهبران ایران انتظار داشتند که با این حمله مردم علیه دشمن مشترک متحد شوند، به نظر می رسد که اشتباه کرده اند و در عوض بسیاری از مردم عادی ایران اعم از منتقدان و حامیان جمهوری اسلامی، از دولت خشمگین هستند
محافظه کاران وفادار به حاکمیت معتقدند واکنش بزدلانه ایران به نقض امنیت کشور توسط اسرائیل، به تل آویو و دیگر بازیگران منطقه همچون داعش برای انجام حملات بیشتر جرأت داده است. اسرائیل طی سالها حملات متعددی را علیه تأسیسات نظامی و هسته ای ایران و دانشمندان هسته ای این کشور ترتیب داده ولی این حملات هدفمند بودند و با کشتارهای دسته جمعی داعش تفاوت دارند
ابوذر نصر 44 ساله و اهل قم از جمله هواداران دولت است که با ما گفتگو کرد: «ما بارها ضربه می خوریم و هیچ کاری نمی کنیم. اگر سیاست نظام خویشتن داری است، مسئولان باید دست از لفاظی های تهدیدآمیز بردارند»
در شبکه های اجتماعی جناح های سیاسی مختلف این سؤال را مطرح کرده اند که باتوجه به افزایش تنش ها در منطقه، چرا و چگونه نیروهای امنیتی تهدید حمله را پیش بینی نکرده بودند و اقدامات احتیاطی را برای جلوگیری از وقوع حمله انجام ندادند
یکی از کسانی که با ما گفتگو کرد، عنوان نمود: «تنها چیزی که جمهوری اسلامی خوب می داند این است که بر مردم خودش اعمال زور و قدرت کند. آنها قادر به تضمین امنیت کشور نیستند»
همچنین چند زن به ما گفتند که این حمله تروریستی باعث شده احساس ناامنی در اماکن عمومی در آنها تقویت شود. به گفته آنها پیش از حمله نیز زنانی که از قانون حجاب سرپیچی می کنند احساس امنیت نداشتند زیرا با خطر برخورد خشونت آمیز مأموران و جریمه روبرو هستند
برای رهبران ایران تهدید حملات تروریستی در مقیاس بزرگ، به فهرست بلند بالای چالش های داخلی و بین المللی آنها اضافه شده است. اقتصاد به دلیل تحریم ها، سوء مدیریت و فساد در آستانه سقوط قرار دارد و چشم انداز بازگشت به توافق برجام کمرنگ تر از همیشه به نظر می رسد. حکومت هرچند وقت یکبار با اعتراضات گسترده ناشی از نارضایتی عمیق مردمی مواجه می شود
جنگ بین اسرائیل و حماس چالش های جدیدی را برای جمهوری اسلامی ایجاد کرده است. شبه نظامیان متحد ایران فعالانه در این جنگ درگیر هستند ولی ایران برای دور ماندن از پیامدهای ان، از دخالت مستقیم در جنگ خودداری می کند؛ با این وجود دو هفته گذشته یکی از فرماندهان ارشد سپاه در سوریه کشته شد. معاون رهبر سیاسی حماس –یکی از رابطان این گروه با حزب الله و ایران- در بیروت نیز جان خود را از دست داد و ایالات متحده یک فرمانده ارشد یک گروه شبه نظامی عراقی نزدیک به ایران را در حمله پهپادی به بغداد کشت
ساسان کریمی تحلیلگر سیاسی می گوید: «جمهوری اسلامی می داند که این حملات می تواند دامی برای گسترش جنگ به ایران باشد لذا می خواهد با خویشتن داری و انجام ارزیابی دقیق واکنش نشان دهد و از اشتباه محاسباتی که می تواند سلطه ایران را بر داخل و بر منطقه به خطر بیندازد، خودداری کند»
از این رو حتی زمانی که جنگ لفظی درحال افزایش بود، آقای خامنه ای به فرماندهان نظامی دستور داد تا «صبر استراتژیک» پیشه کنند و به هر قیمتی از رویارویی مستقیم نظامی با آمریکا دوری کنند
ولی بعضی از تندروها از حکومت می خواهند تا قدرت خود را به نمایش بگذارد. مهدی محمدی مشاور رئیس مجلس ایران و فرمانده سپاه در پستی در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «دور جدید کمپین ترور قبل از رسیدن به نقطه فاجعه، باید به شلیک بزرگ مشترک بینجامد؛ وگرنه دست ها بر ماشه می ماند و هر روز بر شهیدانمان خواهیم گریست. این نه ورود به جنگ بلکه تنها راه اجتناب از آن است»
ژنرال اسماعیل قاانی فرمانده سپاه قدس روز پنجشنبه از قبرستان کرمان که محل حمله انتحاری بود بازدید کرد. او به جای لباس نظامی، سیاه پوشیده بود و درحالی که بر سر مزار سلیمانی زانو زده بود و فاتحه می خواند، جمعیت زیادی در اطراف او فریاد می زدند: «انتقام، انتقام»
استراتژی موفقیت آمیز داعش خراسان
از زمان سلطه طالبان بر افغانستان در سال 2021 داعش خراسان بدنبال عضوگیری و جهانی کردن کارزار خود بوده است. این گروه با استفاده از یک کارزار تبلیغاتی گسترده برای جذب مخاطب در آسیای جنوبی و مرکزی، سعی کرده است خود را به عنوان رقیب منطقه ای رژیم های سرکوبگر منطقه معرفی کند
3 ژانویه 2024 داعش خراسان نشان داد که تا چه اندازه در راه رسیدن به اهداف خود پیشرفت کرده است. این گروه مسئولیت بمب گذاری کرمان را که منجر به کشته شدن بیش از 100 نفر شد، بر عهده گرفت و نشان داد که می تواند شعارهای خود را به مرحله عمل برساند
این انفجار که بر اساس گزارش ها توسط دو عضو تاجیکستانی داعش انجام شد، در مراسم سالگرد قاسم سلیمانی فرمانده سپاه پاسداران رخ داد. داعش خراسان ادعا کرد که این حمله را در انتقام از سلیمانی انجام داده است؛ سلیمانی مبارزه ایران علیه داعش و گروههای وابسته به آن را رهبری می کرد
این حمله برای کسانی که داعش خراسان را زیرنظر دارند، غیرمنتظره نبود. مقاله ای که سال 2023 در این وبسایت نوشته شد، اشاره می کرد که علیرغم شکست ها و از دست دادن چهره های کلیدی، داعش خراسان در حال گسترش و افزایش نفوذ منطقه ای خود است؛ از تمام قومیت ها عضو دارد و پیوندهای خود را با سایر گروههای تروریستی و ستیزه جو حفظ کرده است. انفجار کرمان در پی دو حمله دیگر در حرم شاهچراغ در شیراز در اکتبر 2022 و اوت 2023 رخ داد و ظاهرا عاملان آن دو حمله نیز تاجیک بودند
دخالت اتباع تاجیک در حمله کرمان، بر نگرانی های دیرینه ایران در مورد استراتژی عضوگیری داعش خراسان صحه می گذارد. در این استراتژی داعش به جمعیت مسلمان ناراضی در کشورهای آسیای جنوبی و مرکزی نزدیک شده و انها را زیر بیرق خود جمع می کند. بعد از خروج آمریکا از افغانستان و فروپاشی دولت آن کشور، فضای مناسب تری برای فعالیت و عضوگیری داعش خراسان فراهم شد
حملات علیه ایران از مدتها قبل در تبلیغات داعش خراسان مورد اشاره قرار می گرفت و سعی می شد از نارضایتی های محلی، منطقه ای و جهانی برای جذب نیرو استفاده شود. همزمان داعش خراسان با گروههای شبه نظامی ضد دولتی در افغانستان و پاکستان مانند لشکر جنگوی یا جنبش اسلامی ازبکستان همکاری می کرد. در عین این همکاری داعش خراسان در تلاش بود تا تمام گروههای شبه نظامی در آسیای مرکزی و جنوبی را به زیر کشیده و خود قدرت اول منطقه شود
نگرانی در مورد استخدام اتباع تاجیک در داعش خراسان مدتهاست که وجود دارد زیرا رفتار سختگیرانه طالبان با اقلیت ها در افغانستان –که شامل تاجیک ها نیز می شود- باعث شده است که داعش خراسان نسبت به طالبان، در عضوگیری دست برتر را پیدا کند
آوریل 2020 چند شهروند تاجیک در ارتباط با توطئه علیه اهداف آمریکا و ناتو در آلمان دستگیر شدند. همچنین در ژوئیه 2023 چند تن از اعضای داعش خراسان که بیشتر آنها تاجیک بودند، توسط مقامات آلمان و هلند مورد بازداشت قرار گرفتند
حمله کرمان نشاندهنده ادامه روند داعش خراسان در جهانی کردن عملیات های خشونت آمیز خود است؛ ولی این حمله از یک جنبه دیگر نیز دارای اهمیت است: مبارزه داعش خراسان با نماد تشیع
حمله مرگبار به ایران –یک کشور شیعه قدرتمند- به داعش خراسان در بین پیروانش اعتبار بیشتری می دهد و جذب افرادی را که طرفدار ایدئولوژی ضد شیعه هستند، تسهیل می کند. در بین شاخه های داعش، داعش خراسان بیش از همه امکان بهره برداری از شکاف عمیق بین سنی و شیعه را دارد.
از سوی دیگر به دلیل دخالت های مذهبی، سیاسی و اجتماعی ایران در افغانستان و پاکستان، داعش با ایران دشمنی عمیقی دارد. دخالت ایران چندجانبه بوده و از حمایت از گروههای سیاسی و شبه نظامی مانند القاعده و طالبان، تا جذب نیرو از بین شیعیان افغانستان و پاکستان برای جنگ با شبه نظامیان سنی را در برمی گیرد
بر اساس گزارش ها در طول دو دهه جنگ در افغانستان، چندین گروه طالبان از نیروی قدس سپاه سلاح و کمک مالی دریافت می کردند. رهبران تهران تا سال 2018 طالبان را به عنوان حائلی در برابر داعش خراسان می دیدند. قاسم سلیمانی معمار اصلی شبکه گروههای نیابتی ایران بود که برخی از آنها در جنگ علیه داعش بکار گرفته شدند
جذب و تشویق نیروهای نیابتی شیعه توسط ایران، تنش ها را با داعش خراسان تشدید کرد. در جریان جنگ داخلی سوریه، سپاه قدس تیپ های فاطمیون و زینبیون متشکل از شیعیان افغانی و پاکستانی را جذب کرد، آموزش داد و در جنگ سوریه بکار برد. در میان ناظران این نگرانی وجود داشت که تیپ فاطمیون پس از خروج آمریکا از افغانستان، در این کشور مشغول به فعالیت شوند؛ ولی تاکنون این اتفاق رخ نداده و ایران از این دو تیپ تنها برای تثبیت قدرت شریکان منطقه ای اش استفاده کرده است. البته تیپ فاطمیون همچنان پتانسیل بسیج شدن به عنوان یک نیرو در افغانستان را دارد و اگر محاسبات ایران تغییر کند، ممکن است چنین اتفاقی بیفتد
حمله به ایران گویای دو واقعیت است: نخست شهرت و توانایی روز افزون منطقه ای داعش خراسان، و دوم اینکه هرچه ایران از نیروهای نیابتی شبه نظامی استفاده بیشتری کند، واکنش های بیشتری را در بین افراط گرایان سنی برمیانگیزد. ممکن است ایران و طالبان نقطه مشترکی را در مبارزه علیه داعش خراسان پیدا کرده باشند؛ ولی مداخله ایران در افغانستان می تواند عواقب امنیتی گسترده ای داشته باشد
این وضعیت را می توان در پاکستان نیز دید؛ به عبارت دیگر در پاکستان نیز این احتمال وجود دارد که خشونت های فرقه ای افزایش یابد و گروههای شبه نظامی فعال همچون داعش خراسان، تحریک طالبان و شورشیان بلوچ، فرصت را برای گسترش فعالیت های خود مناسب ببینند
مترجم: فاطمه رادمهر
نظر شما