رایزن فرهنگی ایران در مالزی در یادداشتی به تحلیل فرهنگ دینی مردم جنوب شرق آسیا پرداخته است.
متن یادداشت علی‌اکبر ضیائی با عنوان «اسلامِ عادت و شریعت، در فرهنگ دینی مردم جنوب شرق آسیا» به شرح زیر است:
«اسلام در جنوب شرقی آسیا که از دو منبع هند از یک طرف و عربستان و یمن و حاشیه خلیج فارس و سپس مصر از طرف دیگر سرچشمه می‌گیرد دارای دو جریان کلی و دو جهان‌بینی متفاوت نیز می‌باشد، یعنی گروهی از مسلمانان خود را تابع قرآن و سنت و تعالیم شریعت و نه آداب و رسوم بومی می‌دانند و این گروه بیشتر از کشورهای عربی تأثیر پذیرفته و در سال‌های اخیر تحت تأثیر سلفی‌ها و افراط گرایان دینی عربستان بوده‌اند و گروهی نیز تابع آداب و رسوم و سنت‌های قبیله‌ای و پیروی از بزرگان قومی و ملی یعنی امرا و حاکمان وقت خود که عموما دارای اسلامی نرم و متعاطف و صلح جو می‌باشند، هستند و این نوع برداشت از اسلام که با تصوف نیز همراه بوده است با روحیه اقوام نخستین شبه جزیره ملایو تناسب بیشتری دارد. در اصطلاح به این نوع برداشت دینی «اسلام عادت» گفته می‌شود.
اسلامی که توسط مبلغان گجرات هند وارد این سرزمین شد تا قرن‌ها روحیه مسالمت آمیز خود در ارتباط با اقوام بودایی و هندویی را حفظ نمود، اما پس از ورود مبلغان شبه جزیره عربستان و طلاب شرق آسیایی که از کشورهای عربی فارغ التحصیل شده‌اند اسلام مسالمت آمیز به صورت اسلام خشک و غیر قابل تطبیق با ساختارهای بومی مردم این سرزمین ظاهر شد و برای این دگردیسی هزینه‌های بسیاری توسط کشورهای عربی در این منطقه و از جمله در دست گرفتن منابع اقتصادی با دادن وام‌های سنگین صورت گرفته است. این نوع اسلام به نام «اسلام شریعت» شهرت یافته است.
در قرون پانزدهم و شانزدهم میلادی اسلام توسط 9 شخصیت مهم اندونزی در آن سرزمین گسترش زیادی یافت. عرفائی چون حمزه فنصوری (د. 1590م)، شمس‌الدین پاسائی (د. 1630م)، رانیری (د. 1658م) از منطقه راندهر گجارات هند نیز در ترویج تصوف میان مردم اندونزی نقش مهمی ایفا نمودند. در دوره حضور پرتغالی‌ها بیشتر مناطق ساحلی جنوب شرق آسیا تحت نفوذ اسلام قرار داشت.
دایره نفوذ اسلام در قرن هفدهم میلادی با حضور بازرگانان و اندیشمندان مسلمان از خاورمیانه بویژه اعراب یمن و سکونت آنان در مناطق ساحلی بیشتر گردید. مردم آن منطقه برای اعراب احترام خاصی قائل بودند و آنان را یادگاری از پیامبر اسلام (ص) در سرزمین خود می‌پنداشتند و به همین علت این احترام تاکنون نیز در میان مسلمانان جنوب شرق آسیا دیده می‌شود. با اختراع کشتی بخار، رفت و آمد مسلمانان به سرزمین حجاز برای انجام مناسک حج بیشتر شد و چیزی نگذشت که تعدادی از آنان برای تحصیل علوم دینی به شبه جزیره عرب مهاجرت کردند و در هنگام مراجعت به سرزمین خود تعدادی کتب دینی به زبان عربی را نیز با خود برای هم کیشان خود به ارمغان آوردند و نهضت ترجمه متون عربی به زبان بومی آغاز گردید و بدین ترتیب نخستین تأثیرپذیری مردم جنوب شرق آسیا از اعراب مسلمان و کیفیت زندگی و فرهنگ و آداب و رسوم آنان شکل گرفت. در نتیجه چنین ارتباطاتی دو نوع برداشت مختلف از اسلام شکل گرفت: در نوع اول، عناصر بومی چون آداب و رسوم هندوئیسم، بودیسم و آنیمیسم در دین اسلام ممزوج گردیده است. نوع دوم قرائت، همان تعالیم اسلام بر اساس شریعت می‌باشد. این دو نوع برداشت و قرائت دینی هم زمان در منطقه جنوب شرق آسیا وجود دارند. قرن هجدهم میلادی شاهد حضور دو نوع برداشت دیگر دینی از منطقه خاورمیانه در جنوب شرق آسیا بوده است که یکی مکتب عربستان و دیگری مکتب مصر و به عبارتی دیگر جریان افراط گرای وهابیت ارمغانی از عربستان سعودی و دیگری نوگرایی اسلامی توسط پیروان جمال الدین اسدآبادی و محمد عبده از مصر می‌باشد. بنابراین ما عموما در این منطقه با دو گروه افراط گرای دینی و سکولار طالب مدرنیته روبرو هستیم. امروزه افراط گرایان دینی، اکثریت مسلمانان مالزی، اندونزی، برونئی و جنوب تایلند را تشکیل می‌دهند و اقلیت با نخبگان سکولار و ملی گرای متمایل به غرب است. تاکنون کشورهای مالزی، سنگاپور، فیلیپین و اندونزی در آسیای جنوب شرقی شاهد رشد افراط گرایی دینی بوده‌اند. تایلند نیز دارای اقلیت مسلمان ناراضی در استان‌های جنوبی خود است و برخی افراط گرایان آن کشور در سراسر مرزهای نفوذپذیر تایلند با مالزی حضور داشته و برای خود پناهگاهی یافته‌اند.»
*ایسنا
نظر شما