آماری که می تواند گویای سایر مسائل و آسیب های اجتماعی در این استان و تغییرات سبک زندگی باشد که هر روز بیشتر از روز پیش خود را به زندگی های امروزی تحمیل می کند.
رشد فردیت مهمترین عامل افزایش طلاق
دکتر سعید معدنی، جامعه شناس و استاد دانشگاه تهران با بیان اینکه هیچ آمارگیری علمی در مورد اینکه آیا قم واقعا مذهبی ترین شهر ایران است یا خیر وجود ندارد، می گوید: وقتی در مقیاس جهانی آمریکا را مذهبی ترین کشور دنیا ذکر می کنند به آمارهایی مانند میزان فروش کتاب های مذهبی، تعداد افرادی که به کلیسا می روند و مولفه هایی از این دست استناد می شود در حالی که کشورهایی مانند عربستان یا پاکستان در ظاهر بسیار مذهبی تر هستند.
وی ادامه می دهد: در مورد قم نیز ممکن است این استان به دلیل جو خاص آن در ظاهر بسیار مذهبی به نظر برسد اما مولفه های قابل ارزیابی برای سنجش میزان مذهبی بودن این استان در دست نیست بنابراین نمی توان با استناد به اینکه قم مذهبی ترین استان ایران است از میزان بالای طلاق در این استان شگفت زده شد.
معدنی با اشاره به آمار بالای برخی انحرافات و آسیب های اجتماعی در شهری مانند قم می گوید: در بررسی آمار بالای طلاق باید به افزایش آمار سایر آسیب ها و انحرافات مانند اعتیاد، بیکاری، ارتباط با زن یا مرد دیگر و موارد دیگری از این دست نیز توجه کرد که همه آنها می توانند بر افزایش طلاق در هر استانی موثر باشند.
وی با بیان اینکه هر چقدر که جامعه ای مدرن تر باشد آمار طلاق نیز در آن افزایش می یابد، می افزاید: یکی از دلایل این امر رشد فردیت در جوامع مدرن است که باعث می شود افراد کمتر برای نگاه و قضاوت اجتماع اهمیت قائل شوند.
بالاترین طلاق توافقی در تهران و گیلان
این جامعه شناس با اشاره به رشد فردیت در جامعه ایرانی این موضوع را در برخی از استان ها مانند تهران و گیلان بیشتر ذکر می کند و ادامه می دهد: در این استان ها شاهد افزایش طلاق های توافقی هستیم و حتی بر اساس برخی آمارها در استانی مانند گیلان ۷۰درصد طلاق ها به صورت توافقی صورت می گیرد.
وی با بیان اینکه در جوامع سنتی تر به دلیل قبح طلاق آمار آن کمتر است اما آمار طلاق عاطفی در این جوامع افزایش می یابد، خاطرنشان می کند: شاید برای پدران و مادران ما طلاق یک پدیده زشت بود زیرا در آن زمان سنت ها و اجتماع از قدرت بیشتری برخوردار بودند و جامعه برای افراد تصمیم می گرفت که چگونه ازدواج کنند و تحت هر شرایطی به زندگی مشترک ادامه دهند. در این جامعه سنتی رسومی مانند خون بس وجود داشت که یک زن برای همه عمر محکوم به زندگی با فردی بود که به چشم کسی از خانواده قاتل به او نگاه می کرد اما در جوامع مدرن امروزی از قدرت اجتماع و سنت ها کاسته شده و نمی توانند برای زندگی فرد تصمیم گیر باشند.
استان قم از سایر کشور مجزا نیست
دکتر معدنی به مدرن شدن استانی مانند استان قم همپای سایر مناطق کشور اشاره می کند و می گوید: ممکن است در ظاهر استان قم همچنان یک محیط سنتی و مذهبی به نظر بیاید اما این استان نیز از سایر مناطق کشور مجزا نیست و مسائل و مشکلات همه استان ها در این استان نیز به چشم می خورد.
وی با تاکید بر مهاجرپذیری استان قم و تاثیر این عامل بر افزایش آمار طلاق در این استان، اضافه می کند: افزایش وسایل ارتباط جمعی، بالا رفتن میزان تحصیلات عالی و بالا رفتن سن ازدواج همچون سایر استان ها در قم نیز در افزایش آمار طلاق موثر است. ضمن اینکه مذهب هم در مقایسه با گذشته کارکرد متفاوت تری پیدا کرده و نمی تواند مانعی در برابر طلاق ایجاد کند.
به گفته این استاد دانشگاه، سنت ها در مواردی هم می تواند خود افزایش دهنده طلاق باشند. وی در توضیح این مطلب می گوید: در یک جامعه سنتی تجدید فراش نمی توانست عامل مهمی برای جدایی و طلاق باشد اما زن مدرن چنین رفتاری را تحمل نمی کند بنابراین در یک جامعه که بخشی از آن هنوز هم ارزش های سنتی را حفظ کردند ممکن است مواردی از این دست که منع مذهبی ندارد باعث دامن زدن به طلاق در خانواده های جدید شود.
وی با بیان اینکه در جامعه امروزی طلاق به عنوان یک امر مذموم شناخته نمی شود، می افزاید: افراد در یک جامعه مدرن خود را به ادامه زندگی که برایشان قابل تحمل نیست و جلوی رشد و شکوفایی آنها را می گیرد ملزم نمی دانند زیرا فردیت در این جوامع رشد کرده و فرد ترجیح می دهد مدت زمان عمرش را خوب زندگی کند.
دکتر معدنی جدایی و فروپاشی خانواده را یک روند جهانی می داند و می گوید: در جوامع غربی این امکان وجود دارد که افراد بدون ثبت رسمی ازدواج با یکدیگر زندگی کنند بنابراین در صورت جدایی که بسیار هم رخ می دهد طلاقی به صورت رسمی ثبت نخواهد شد. اما در کشور ما به خاطر شرایط مذهبی و فرهنگی افراد مجبور به ازدواج هستند و ازدواج تنها راه رابطه جنسی است اما پس از مدتی دو طرف نمی توانند یکدیگر را تحمل کنند و طلاق می گیرند. به همین دلیل هم جدایی ها به صورت رسمی و محضری رخ می دهد و آمار طلاق را بالا می برد.
وی با اشاره به تک فرزندی یا تعداد کم فرزندان در خانواده ها خاطر نشان می کند: این موضوع هم می تواند عاملی در جهت افزایش طلاق باشد زیرا پدر و مادری که تنها یک یا دو فرزند دارند نمی پذیرند که فرزندشان در زندگی مشترک سختی و عذابی متحمل شود و با پذیرش همه عواقب و پیامدهای جدایی به راحتی تن به طلاق فرزندان می دهند و در این راه از آنها حمایت نیز می کنند.
این جامعه شناس با تاکید بر اینکه در جوامع مدرن زندگی زناشویی با تعریف سنتی رو به زوال می رود، می گوید: در جامعه امروزی هر روز عامل جدیدی بر عوامل قبلی که زندگی زناشویی را تحت تاثیر قرار می داد اضافه می شود و آمار جدایی تحت تاثیر این عوامل روز به روز افزایش می یابد بنابراین نمی توان انتظار داشت در این شرایط راهی برای کاهش آمار طلاق وجود داشته باشد.
پایین بودن سن ازدواج از دلایل افزایش طلاق در قم
به گفته مدیرکل اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم دادگستری قم، عامل ۶۰درصد از طلاق ها در این استان ناموفق بودن زوجین، در ارتباط کلامی، معنوی، جنسی و اجتماعی است. موضوعی که بنا به گفته سعید کاویانی در گفتگو با ایرنا ضرورت آموزش های قبل از ازدواج را بیش از پیش نشان می دهد.
دکتر محمدرضا یوسفی استاد دانشگاه مفید قم پایین بودن سن ازدواج را یکی از دلایل افزایش طلاق در این استان می داند و می گوید: امروزه بلوغ عقلی و فکری دیرتر از بلوغ سنی به سراغ فرد می آید بنابراین افراد آمادگی تعامل با همسر و اداره خانواده را ندارند و همین موضوع می تواند عاملی در افزایش طلاق باشد.
وی نیز بر کمبود آموزش های لازم به جوانان به ویژه در زمینه آموزش های جنسی دست می گذارد و می افزاید: جوانی که برای زندگی زناشویی و بیان خواسته هایش آموزش های لازم را ندیده با مشکلاتی مواجه می شود که امکان حل آنها را ندارد. از سوی دیگر حیای غیر صحیح و تابوهایی در مورد مسائل مختلف در فرهنگ ما درست شده در حالی که این مسائل جزئی از زندگی است و باید برای رفع آنها تدبیری اندیشیده شود تا جوانان دچار افراط و تفریط نشوند وگرنه در جاهایی مانند دوام زندگی زناشویی خود را نشان می دهند.
دکتر یوسفی با اشاره به تغییرات فرهنگی در فضای کشور می گوید: با ورود دختران و پسران به دانشگاهها ارتباطاتی بین آنها شکل می گیرد که ممکن است نحوه مواجهه با آن در قم با سایر استان های کشور فرق داشته باشد. برخی اتفاقات و یا روابط در جاهای دیگر ممکن است به گونه ای دیگر تعبیر شود و همسران یکدیگر را درک کنند اما همان موضوع در استان قم می تواند دلیلی برای پایان یک ازدواج باشد.
وی به تعصبات موجود در برخی از ساکنان قم اشاره و خاطرنشان می کند: در دنیای امروز نوع ارتباطات دختر و پسر فرق کرده است. در گروه های دانشجویی آشنایی ها و برخوردهایی وجود دارد که ممکن است هنوز برای برخی از خانواده ها حساسیت برانگیز باشد. به ویژه زمانی که این حساسیت ها همراه با دختر یا پسر وارد محیط خانواده های تازه شکل گرفته می شود تضادی بین فضای مدرن و سنتی به وجود می آید که ممکن است فرد احساس کند به او خیانت شده و راهی جز طلاق نمانده است.
این استاد دانشگاه محیط مذهبی قم و کاهش تعامل بین دختران و پسران را نیز در افزایش طلاق موثر می داند و می گوید: در محیط هایی که محدودیت روابط و تعاملات فیزیکی وجود دارد تمایلات به گونه دیگری شکل می گیرد.
تناقضات رفتاری در متولدان دهه های ۶۰ و ۷۰ زیاد است
بر اساس آمارهای اعلام شده بیش از ۵۰درصد از طلاق های واقع شده در استان قم مربوط به متولدان دهه های ۶۰ و ۷۰ است.
دکتر یوسفی در توضیح این موضوع می گوید: متولدان دهه های ۶۰ و ۷۰ در شرایطی رشد کردند که محدودیت های زیادی بر آنها اعمال می شد و سختی هایی زیادی نیز در زندگی داشتند. از سوی دیگر به لحاظ دینی به گونه ای تربیت دینی را با اعمال قدرت مطرح کردیم . عرضه دین آنقدر فراوان شد که ارزش آن را کم کرد.
وی با بیان اینکه در این فضا اشتباهاتی در عرصه سیاست و اقتصاد صورت گرفت که خواه و ناخواه به پای حکومت دینی نوشته شد و علایق دینی را کمتر کرد. شبکه های مجازی و تهاجم های دیگری نیز صورت گرفت که پایه های مذهبی را روز به روز سست تر کرد و فرزندان ما در خلاء بین دنیای سنتی و مدرن قرار گرفتند درحالی که پایه های اعتقادی آنها تضعیف شده بود.
این استاد دانشگاه ادامه می دهد: ما امروز با نسلی از متولدان دهه ۶۰ و ۷۰ مواجه هستیم که تا بخواهیم حرف های دینی شنیدند اما انتظارات آنها از دین و حاکمیت دینی برآورده نشده است. افرادی که در نوع روابط خود بسیار باز برخورد می کنند و به تعالیم دینی کمتر بها می دهند اما برخی خرافات را می پذیرند و دچار تناقضات رفتاری زیادی شدند که بر زندگی های مشترکشان تاثیر می گذارد.
حل مسائل اجتماعی از حوزه شروع نمی شود
با توجه به آمارهای موجود در مورد طلاق به عنوان یکی از مهمترین عوامل افزایش دهنده سایر آسیب های اجتماعی این سوال مطرح می شود آیا در استانی مانند قم، حوزه ضرورت ورود به آسیب های اجتماعی و ارائه راهکارهای عملی در زمینه پیشگیری از افزایش آسیب را درک کرده است؟
دکتر یوسفی می گوید: درک ضرورت به این معنا که اجماعی صورت گیرد اتفاق نیفتاده اما می توان دید که برخی از افراد و بزرگان نسبت به این مسائل حساس شدند هرچند در مجموع باید پذیرفت که حل مسائل از جایی مانند حوزه شروع نمی شود بلکه این نظام تربیتی و آموزشی است که باید از سنین پایین و مهد کودک و دبستان آموزش های لازم را به کودکان ارائه دهد. حتی آموزش های پیشرفته جنسی نیز در این زمینه تاثیری ندارد زیرا اساسا یکی از دلایل طلاق ناتوانی کلامی افراد در بیان خواسته هایشان است. در برخی موارد نیز خیانت عامل طلاق است که نشان دهنده ناتوانی فرد در مدیریت روابطش است.
وی با بیان اینکه با این وصف ارگان های آموزشی و تربیتی باید وارد شوند که حوزه هم در کنار آنها قرار می گیرد، می افزاید: جامعه شناسیان، روانشناسان و کارشناسان علوم تربیتی و اجتماعی باید در کنار هم یک روش کار علمی تهیه و تدوین کنند و حوزه نیز ضوابط ارزشی را اعلام کند تا بتوان راهکارهای عملی برای مقابله با آسیب های اجتماعی ارائه داد.
جوانان قم جوانی نمی کنند
موسویان، عضو هیات علمی دانشگاه مفید قم یکی از دلایل آمار بالای طلاق در این شهر را مهاجرپذیری قم ذکر می کند و می گوید: نمی توان همه این آمار را مربوط به قمی های اصیل دانست زیرا بخش زیادی از جمعیت این استان را مهاجران تشکیل می دهند که همین موضوع می تواند عاملی در بالا بردن آمار طلاق در این استان باشد.
وی در عین حال به این موضوع اشاره می کند که حتی اگر بالا بودن آمار طلاق در استان قم مربوط به مهاجران باشد باز هم چیزی از مسوولیت روحانیت در برابر این قبیل آسیب ها کم نمی کند و می افزاید: چنین آمارهایی در استانی مانند قم نشان می دهد روحانیت موفق نشده ارتباط خوبی با مردم داشته باشد و از آن در جهت رشد افراد و جامعه استفاده کند.
موسویان با بیان اینکه بزرگان قم در حوزه و سایر مراکز این استان باید به مسائل اجتماعی این استان بیشتر توجه کنند، ادامه می دهد: مراکز تفریحی مناسبی در قم وجود ندارد و جوانان این استان نمی توانند شور و هیجان جوانی خود را با استفاده از این فضاها تخلیه کنند بنابراین زندگی آنها فاقد نشاط لازم است و همین موضوع باعث افزایش آسیب های اجتماعی در بین جوانان این شهر می شود.
وی با اشاره به موقعیت جغرافیایی استان قم و نزدیکی این استان به پایتخت، می گوید: نمی توان استان قم را با شهرهای دورافتاده مقایسه کرد. این استان در جوار تهران قرار دارد و خواه و ناخواه از این استان تاثیر می پذیرد. جوان قمی امکانات خود را با امکانات جوان تهرانی مقایسه می کند و همان انتظاراتی را دارد که یک جوان در کلانشهری مانند تهران دارد. باید به این انتظارات پاسخ داد و امکاناتی برای آن فراهم کرد وگرنه بروز و افزایش آسیب های اجتماعی اجتناب ناپذیر است.
نمی توان همه جوانان را به زهد مذهبی سوق داد
این استاد دانشگاه با انتقاد از بی توجهی های مسوولان استان قم به کمبود امکانات و آموزش های اجتماعی جوانان این استان، خاطرنشان می کند: متولیان استان و حوزه باید بدانند که دیگر زمان آن نیست که همه جوانان را به سمت زهد معنوی خاصی سوق داد. شاید این امکان در یک جامعه بسته وجود داشت اما امروز شبکه های اجتماعی موجود سطح انتظارات جوانان را افزایش داده و نمی توان از جوان امروزی توقع داشت فقط در مذهب فرو رود و به هیچ زمینه دیگری توجه نکند. ما هم صرفا جلسات مذهبی برگزار کنیم و از همه بخواهیم فقط به فکر دعای کمیل و ندبه باشند.
وی بر این موضوع تاکید می کند که باید مراکزی دایر شود که نشاط جوانی دارد وگرنه کمبود یا نبود این امکانات در وهله اول باعث زدگی نسبت به دین و مذهب می شود.
موسویان معتقد است که اگر هم اکنون آمار درستی در مورد اعتقادات مذهبی قمی ها گرفته شود ممکن است نتایج غیر قابل باوری به دست آید که هیچ تشابهی با ذهنیتی که راجع به این استان وجود دارد نداشته باشد.
وی با بیان اینکه اگر آب گوارا در دسترس انسان تشنه نباشد فرد آب ناگوار را می نوشد، می افزاید: وقتی فضاهای لازم برای گذران اوقات فراغت و تخلیه انرژی جوان فراهم نشود چیزهای دیگری جایگزین آن خواهد شد. بنابراین بهتر است به جای اینکه خواسته های جوانان را سرکوب کنیم به فکر شکل دهی یک محیط سالم برای رفع نیازهای طبیعی آنها باشیم.
این استاد حوزه و دانشگاه تاکید می کند: در دنیای امروز نمی توان تنها با یک فتوای شرعی جلوی جوان را گرفت و صرفا به توصیه های اخلاقی اکتفا کرد. اصولا چنین کاری هم ممکن نیست که فرد را مسلوب الاختیار کنیم تا بتوانیم او را از گناه حفظ کنیم. انسان باید با اختیار از کنار گناه بگذرد و از آن پرهیز کند.
وی با بیان اینکه باید این حساسیت ها به حوزه منتقل شود، اضافه می کند: بزرگان حوزه باید به افزایش آسیب های اجتماعی در استان قم که مرکز فقاهت و اجتهاد است توجه ویژه ای داشته باشند زیرا سرپوش گذاشتن بر این مسائل و مزمن شدن درد، خطرات جدی برای جهان تشیع به همراه دارد و آثار مخرب زیادی بر جای می گذارد.
وی تصریح می کند: باید آمار آسیب های اجتماعی در همه کشور و به ویژه در استان قم به بزرگان حوزه ارائه شود تا خطر را احساس کنند و بدانند جوانان ما در کنار ما چه وضعیتی دارند.
*شفقنا
نظر شما