ایران با کمبود آب مواجه است. منابع آبی این کشورِ نیمه خشک که بر نقش کشاورزی در استقلال و عدم وابستگی اقتصادی اش تأکید دارد، با تهدیدهایی همچون تغییرات اقلیمی، افزایش جمعیت، مهاجرت گسترده، بی ثباتی سیاسی و سوء مدیریت منابع مواجه است. تهران پایتخت و بزرگترین شهر ایران، ممکن است به زودی به یکی از کانون های بحران بدل شود. با توجه به اینکه منابع آبی مناطق روستایی رو به اتمام است، انتظار می رود که روز به روز شمار بیشتری از روستاییان به پایتخت مهاجرت کنند و این امر سبب تشدید کمبودها و مشکلات در تهران می شود
ایران حدود 90% از منابع آبی خود را در بخش کشاورزی استفاده می کند؛ همچنین حدود 71% از 82 میلیون جمعیت ایران، در مناطقی زندگی می کنند که بدلیل استفاده بیش از حد از منابع آب زیرزمینی، در معرض فرونشست قرار دارد. 70% تقاضای آب در ایران نیز به همین مناطق مربوط است
بحران آب به چنان حدی رسیده است که مقامات ایرانی دیگر نمی توانند آن را انکار کنند. رضا اردکانیان وزیر نیرو اخیرا در خصوص کمبود آب در تابستان امسال هشدار داد و امسال را یکی از خشک ترین سالها در پنج دهه اخیر خواند. در همین حال احمد وظیفه یکی از مسئولان سازمان هواشناسی 15 ژوئن اعلام کرد: «با صراحت اعلام می کنم که دیگر آب نداریم». وی خاطرنشان کرد که بخش هایی از کشور به ویژه بخش های جنوبی و شرقی 50 تا 85 درصد کمبود بارش داشته است.
اما کاهش شدید بارندگی تنها عامل مؤثر در بحران کمبود آب نیست؛ دمای ایران امسال دو تا سه درجه افزایش داشته است که موجب از دست رفتن ذخایر برف و خشک شدن رودخانه ها شده و میانگین مصرف آب را در شهرهایی مثل تهران افزایش داده است.
محمدرضا بختیاری مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان تهران با اشاره به کاهش ذخایر برف در اطراف تهران گفت: «این هشدار مهمی است». بدلیل خشکسالی، اخیرا در شهرهای مختلف از جمله پایتخت شاهد قطع ناگهانی برق بودیم که یکی از دلایل آن تولید ناکافی نیروگاههای برق آبی است و دلیل دیگر به استخراج غیرقانونی رمز ارز بر می گردد
این عوامل به ایجاد تنش بین دولت و مردم منجر شده و با مدیریت ضعیف منابع آب، شرایط بدتر هم می شود. در دو دهه گذشته شاهد بروز ناآرامی هایی بدلیل کمبود آب بودیم؛ بارها اعتراضاتی در خصوص وضعیت دریاچه ارومیه -که در پی ساخت بیش از حد سد و بهره بردای بی رویه از آب های زیر زمینی رخ داده است- برپا شد. کاهش 95 درصدی آب ورودی به دریاچه ارومیه از سال 2001 و کلاً کمبود آب در این دوره، نگرانی های جدی در مورد احیای مجدد دریاچه ایجاد کرده است. در حال حاضر سطح آب دریاچه ارومیه در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته، 35 سانتی متر کاهش یافته است
ماه می گذشته، روستاییان مشگین شهر در اعتراض به کمبود آب آشامیدنی، جاده روستا را بستند. ژوئیه 2020 مردم آبادان و خرمشهر و برازجان در اعتراض به کمبود آب و بحران آب آشامیدنی به خیابان ها آمدند. در هفته های اخیر هم مشکل کمبود آب بارها در شبکه های اجتماعی و رسانه های خبری بازتاب یافته، اما دولت برنامه خاصی برای حل آن ارائه نکرده است
مارس 2018 در نزدیکی اصفهان و جنوب غربی خوزستان، پس از انتقال منابع آب روستایی به مناطق دیگر، شاهد اعتراضات کشاوزان بودیم. پروژه های پیشنهادی مقامات مانند انتقال آب دریای خزر و خلیج فارس به استان های مرکزی، تنها سبب افزایش تنش بین استان ها می شود. به عقیده کارشناسان محیط زیست، چنین پروژه هایی به محیط زیست هم آسیب می رساند. در این میان تلاش های دولت برای کاهش وابستگی به ذخایر آب زیرزمینی نیز، با ادامه ساخت چاههای غیرقانونی توسط کشاورزان بدلیل کاهش بارندگی، با شکست مواجه شده است
بحران آب در تالاب هورالعظیم و استان خوزستان نیز تشدید شده است. مهدی رشید الحمدانی وزیر منابع آب در عراق، اخیرا اعلام کرد که قرار است یک هیأت رسمی از آن کشور برای بررسی اختلافات دو طرف بر سر آب های مشترک، به تهران سفر کند.
بحران آب برای افغانستان هم یک نگرانیِ همیشگی بوده و درگیری هایی نیز بر سر رودخانه هیرمند و تالاب هامون در جنوب شرقی سیستان و بلوچستان –که در پانزده سال گذشته به شوره زار بدل شده است- رخ داده است. مارس 2020 اشرف غنی رئیس جمهور افغانستان در مراسم افتتاح سد نیمروز، اعلام کرد که این سد به یکی از ذخایر آب افغانستان و ایران بدل خواهد شد «حالا می توانیم آب را در ازای نفت به ایران بدهیم»
بحران آب سبب تشدید مهاجرت از روستا به شهر شده است. در شهر کارگرانی که تخصص و تحصیلی ندارند، موفق به پیدا کردن شغل نمی شوند و به این ترتیب بر تعداد افرادی که به صف معترضین می پیوندند، افزوده می گردد. این آن چیزی است که بین سالهای 2017 و 2018 در ایران رخ داد و بخشی از آن ناشی از مهاجرت اجباری به دلیل تغییرات اقلیمی بود
وزیر کشور ایران در ژوئیه 2018 هشدار داد که ایران در آستانه بحران اجتماعی است. وی این بحران را مهاجرت اقلیمی نامید و گفت که می تواند منجر به تغییرات چشمگیری در ماهیت اجتماعی ایران در ظرف پنج سال شود. تمرکز صنایع آب بر در استان های مرکزی که منابع آبی کافی ندارند، نتیجه سیاست های غلطی است که برخی از آنها به پیش از انقلاب باز می گردد؛ اما واقعیت این است که بسیاری از مشکلاتِ امروز نتیجه مستقیم سوء مدیریت و فساد می باشد
شکست جمهوری اسلامی در مواجهه با بحران آب، باید یکی از اولویت های ابراهیم رئیسی قرار گیرد. دولت حسن روحانی تحریم های آمریکا را یکی از عوامل اصلی مشکلات زیست محیطی ایران می داند؛ اما اگر ایران و آمریکا به برجام بازگردند، این بهانه از دولت گرفته می شود. ایران تنها از طریق بازتعریف سیاست های مربوط به کشاورزی و حفاظت بیشتر از منابع آب است که می تواند این بحرانِ رو به وخامت را حل کند
مترجم: فاطمه رادمهر
نظر شما