اجماع نخبگان ایران در حمایت از مذاکرات

پوشش مثبت رسانه های ایران از مذاکرات هسته ای بین واشنگتن و تهران، نشان دهنده تمایل روز افزون نخبگان ایرانی برای تعامل با ایالات متحده است. حتی رسانه های محافظه کار نیز این مذاکرات را به عنوان نشانه ای از نفوذ و قدرت کشورشان در صحنه جهانی، جلوه می دهند.

در مقاله ای که اخیرا در روزنامه جوان وابسته به سپاه پاسداران منتشر شد، آمده بود: «توازن قدرت به نفع جمهوری اسلامی تغییر کرده است». روزنامه محافظه کار همشهری نیز نوشته بود که ایران در مذاکرات اخیر با استیو ویتکاف فرستاده ویژه آمریکا، اقتدار خود را به نمایش گذاشته است.

با ازسرگیری مذاکرات بین تیم های فنی دو کشور در روز شنبه، تحلیلگران می گویند پیام هایی که از سوی ایران به گوش می رسد، اجماع در بین مقامات این کشور را نشان می دهد؛ اجماع بر سر اینکه به دلیل بحران اقتصادی، تعامل با دولت ترامپ و تلاش برای کاهش تحریم ها، باید در اولویت قرار گیرد.

با ورود مذاکرات هسته ای به مراحل فنی و دقیق تر، اتحاد طرفداران تعامل با آمریکا در ایران، در بوته آزمایش قرار خواهد گرفت؛ زیرا از این به بعد مذاکره کنندگان ایرانی که با تحریم های اقتصادی فلج کننده و فشار نظامی از سوی اسرائیل و آمریکا روبرو هستند، باید امتیازات دشواری بدهند.

صداهایی که از داخل ایران شنیده می شود، با دوران منتهی به برجام در سال 2015 تفاوت چشمگیری دارد. آن زمان آقای خامنه ای با حسن روحانی رئیس جمهور وقت، اختلاف نظر داشت و تا آنجا پیش رفت که برجام را خسارت محض نامید.

اما هم اکنون رویکرد رهبری تغییر کرده است. به گفته شخصی که با تفکرات آقای خامنه ای آشناست، این تغییر با انتخاب مسعود پزشکیان به عنوان رئیس جمهور در سال گذشته آغاز شد و بعد از عملیات نظامی اسرائیل علیه ایران و متحدان منطقه ای اش، حمایت از تعامل در میان رهبران ارشد نظامی ایران نیز شروع به افزایش پیدا کرد.

اما به گفته کوشا صفت استادیار جامعه شناسی دانشگاه تهران، این تغییر تفکر همگانی نبوده است؛ به ویژه پس از کشته شدن اسماعیل هنیه رهبر حماس و حسن نصرالله رهبر حزب الله دودستگی ها بیشتر شد، یک اردوگاه به سمت تشدید تنش های منطقه ای و حتی جنگ گرایش پیدا کردند و اردوگاه دیگر خواهان عادی سازی روابط بین ایران و ایالات متحده شدند. صفت اضافه می کند: «آنچه اکنون شاهد هستیم این است که رهبر، نقش میانجی را میان این دو قطب مخالف برعهده گرفته است».

به گفته گرگوری برو تحلیلگر ایران در گروه اوراسیا، رهبر ایران در مورد تمام تصمیمات سیاسی مهم حرف آخر را می زند؛ اما چندان نیز تکرو نیست و بسیاری از تصمیمات را با مشورت می گیرد. گرگوری افزود: «همیشه بین گروه های ذینفع مختلف که دارای صف بندی های ایدئولوژیک متفاوتی هستند، رقابت و کشمکش وجود دارد. آقای خامنه ای از نظر ایدئولوژیکی با تندروها همسو است ولی معمولا از طریق اجماع و پیروی از نظر نخبگان، حکومت می کند».

آقای خامنه ای درحالی که درها را برای تعامل باز می گذارد، همچنان به انگیزه های ایالات متحده مشکوک است. ماه مارس او در سخنانی گفت که مذاکرات توسط کشورهای قلدری پیشنهاد شده که هدف واقعی شان سلطه و تحمیل خواسته های خود است.

به عقیده صفت، در پشت صحنه رهبر و رئیس جمهور در همکاری نزدیک با یکدیگر هستند. صفت با ذکر نمونه ای از همکاری آنها گفت: «طبق گزارش ها، پزشکیان در طول زدو خورد و حملات تلافی جویانه ایران و اسرائیل، بدنبال به تعویق انداختن انتقام ایران علیه اسرائیل بود؛ به این امید که پنجره مذاکره با ایالات متحده باز بماند. رهبر هم با این تصمیم موافقت کرد».

پزشکیان با شعار پیگیری لغو تحریم ها، وارد رقابت های ریاست جمهوری شد و اعلام کرد که زمان تعامل مجدد با جهان خارج فرا رسیده است. مصطفی نجفی تحلیلگر خاورمیانه در ایران گفت: «پزشکیان و برخی دیگر از چهره های سیاسی بانفوذ، توانستند با پیوند دادن مذاکرات به چشم انداز بهبود شرایط اقتصادی، برای مذاکرات اقناع سیاسی ایجاد کنند. پزشکان همچنین با رهبران نظامی ایران در اتخاذ رویکردی هماهنگ و همکاری حداکثری، همکاری نزدیکی داشته و با گردهم آوردن برخی از چهره های بانفوذ و تعامل نزدیک با رهبر انقلاب، اجماع ایجاد کرده است». نجفی این همکاری را بی سابقه دانست.

در جلسه سوم مذاکرات، انتظار می رود ویتکاف و عباس عراقچی وزیر امور خارجه ایران، همچون دو جلسه قبلی دیدار کوتاهی با یکدیگر داشته باشند. در این میان تیم های فنی کار سنگین تدوین جزئیات توافق را آغاز خواهند کرد؛ توافقی که حداقل غنی سازی اورانیوم را محدود کند و در ازای کاهش تحریم ها، شفافیت بیشتری در برنامه هسته ای ایران ایجاد نماید.

مذاکره کنندگان ایرانی بدنبال این هستند که کاهش تحریم ها به معکوس کردن روند رکود اقتصادی، کاهش بی سابقه ارزش ریال و تورم شدید ایران کمک کند.

ماهان هاشم پور توزیع کننده عمده لوازم الکترونیکی در اصفهان، امیدوار است که پایان تحریم ها به تاجرانی همچون او امکان دسترسی مستقیم به بازارهای بین المللی را بدهد و زمینه حذف رانت و انحصارهایی را که در سال های اخیر شکل گرفته است، فراهم کند.

به گفته وی: «درحال حاضر برخی شرکت ها از روابط خود با دولت و انحصار بازار استفاده کرده اند، تا دیگران را از تجارت و واردات تلفن همراه بیرون کنند و به این ترتیب به واردکنندگان بزرگ تلفن همراه تبدیل شده اند».

تحریم‌های اقتصادی علیه ایران باعث شکل‌گیری بازار سیاه گسترده و پر سودی شده‌است؛ بازاری که در آن واسطه گران نقش اصلی را برای دسترسی به ارز خارجی و بازارهای بین‌المللی ایفا می‌کنند. این واسطه ها کارمزدهای سنگینی دریافت می‌کنند؛ و تنها کسانی که روابط نزدیکی با مقامات دولتی دارند، می‌توانند از زیر بار این هزینه ها شانه خالی کنند.

به گفته هاشم پور اکنون افرادی که از تحریم ها به ثروت رسیده اند، به لابی قدرتمندی علیه مذاکرات با ایالات متحده تبدیل شده اند. «اگر روابط ما با اروپا، ایالات متحده و سایر نقاط جهان عادی شود، برخی راه درآمد خود را از دست می دهند و این بزرگترین مشکل ایران درحال حاضر است».

درحالی که حمایت از مذاکرات روبه افزایش گذاشته، همچنان شمار زیادی از تندروها هستند که با مذاکرات مخالف اند و اگر مذاکرات به گشایش اقتصادی منجر نشود، این دسته قدرت بیشتری پیدا می کنند.

پیش از جلسه مذاکره هفته گذشته در رم، حمید رسایی نماینده مجلس نزدیک به تندروها، به شدت از مذاکرات انتقاد کرد. او گفت که رهبر صرفا برای نشان دادن میزان غیرمنطقی بودن و دروغگویی مقامات آمریکایی، اجازه مذاکره را داده است. رسایی هشدار داد که حتی با ادامه مذاکرات «تحریم ها شدیدتر و مشکلات بدتر می شود».

منبع: واشنگتن پست

مترجم: فاطمه رادمهر