از ایرانیان نسبت به مسئله فلسطین حساسیت زدایی شده است

هنگامی که حماس 7 اکتبر به اسرائیل حمله کرد، جشن های حکومتی شهرهای ایران را فرا گرفت؛ در خیابان ها شیرینی و شربت بین مردم پخش شد، در میدان فلسطین آتش بازی کردند و برج آزادی را به رنگ پرچم فلسطین درآوردند

کارشناسان و سازمان های اطلاعاتی درمورد اینکه آیا حماس با چراغ سبز جمهوری اسلامی دست به این ماجراجویی پرهزینه زده یا نه، اختلاف نظر دارند ولی ردپای حکومت ایران در مناقشه اسرائیل و فلسطین غیرقابل انکار است

رهبر تهران خود را رهبر معنوی آرمان فلسطین می داند و مبارزات جهاد اسلامی و حماس را تأمین مالی می کند. در 44 سال گذشته اسرائیل ستیزی یکی از ارکان سیاست خارجی جمهوری اسلامی بوده و روابط ایران با برخی از کشورها و همسایگانش، با این تصور که آنها تحت نفوذ اسرائیل هستند، خراب شده است

ایران در بین کشورهای مسلمان در مخالفت با اسرائیل تنها نیست اما تلاش می کند تا خود را پرچمدار اصلی آرمان رهایی فلسطین معرفی کند. گرچه برخی از اعراب و مسلمانان مواضع جمهوری اسلامی را می ستایند ولی عموم مردم ایران از نقشی که حکومت در این زمینه ایفا می کند، راضی نیستند و هدف رهبران ایران را کسب نفوذ و قدرت در منطقه و جهان می دانند. هزینه های زیادی که جمهوری اسلامی بابت اتخاذ این سیاست داده، موجب سرخوردگی ایرانیان گشته و باعث شده است که آنها دیگر به مسئله فلسطین به چشم یک مسئله اخلاقی نگاه نکنند

اوایل انقلاب این اجماع در بین مردم وجود داشت که مقاومت در برابر اسرائیل، یک مسئولیت اخلاقی و انسانی است اما به لطف سیاست های جمهوری اسلامی، این نگاه دیگر بین مردم وجود ندارد. نسل جوان معتقدند مبارزه برای آزادی سرزمین های اشغالی صرفا شعاری است که رهبران ایران می دهند تا نفوذ خود را در جهان اسلام تقویت کنند

بسیاری از مالیات دهندگان در ایران بر این باور هستند که گروههای شبه نظامی در غزه و دیگر گروههای نیابتی ایران از جمله حزب الله لبنان، همچون چاههای عمیقی هستند که ثروت آنها را می بلعند؛ حکومت این گروهها را بر ایرانیان در اولویت قرار داده و منابع کشور را صرف آرمان فلسطین می کند. تنها پرداخت پول نقد به شبه نظامیان نیست که باعث رنجش ایرانیان شده است؛ اینکه توجه حکومت کاملا درگیر جنگی است که به ایران هیچ ارتباطی ندارد و هزینه هایی که این دخالت برای ایران در پی دارد، اسباب ناامیدی ایرانیان را فراهم ساخته است

با شروع جنبش سبز ایرانیان بیزاری خود را از توجه حاکمان به مسئله فلسطین، با صدای بلندتری ابراز کردند؛ «نه غزه، نه لبنان، جانم فدای ایران» یکی از نخستین شعارهایی بود که در تظاهرات جنبش سبز مطرح شد. اخیرا نیز که معترضان برای بیان نارضایتی های اقتصادی خود به خیابان ها آمدند، شعار «فلسطین را رها کن، فکری به حال ما کن» سردادند

به گفته وزارت امور خارجه، تهران سالانه 100 میلیون دلار به حماس می دهد. این رقم شاید چندان زیاد نباشد ولی برای اقتصادی که به ذخایر دلاری دسترسی ندارد و سرمایه گذاری خارجی در ان صورت نمی گیرد، قابل چشم پوشی نیست و تقریبا برابر با 55% از بودجه ای است که دولت، سالانه برای استان گیلان اختصاص می دهد. بودجه ای که برای حزب الله در نظر گرفته شده، بسیار چشمگیرتر بوده و 700 میلیون دلار در سال می باشد. برایان هوک نماینده سابق آمریکا در امور ایران سال 2019 گفته بود که از سال 2012 ایران بالغ بر 16 میلیارد دلار به شبه نظامیان خود در عراق و سوریه داده است

ولی این پرداخت های سخاوتمندانه، وجه ایران را در جهان عرب بهبود نبخشیده است؛ بلکه برعکس. آنگونه که فشارسنج عرب گزارش می دهد، از سال 2013 میزان محبوبیت این کشور در بین کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا از یک سوم پرسش شوندگان، به یک چهارم کاهش یافته است. در فلسطین تنها 34% مردم از افزایش رابطه با ایران حمایت می کنند و در یمن تنها 18% مردم طرفدار روابط نزدیکتر با ایران هستند

البته جهان عرب در این خصوص یکپارچه نیست و مواردی وجود داشته که نمایش جسارت تهران برای برخی از جوامع منطقه به ویژه اقلیت های شیعه در لبنان و سوریه، جذاب بوده است. گهگاه نظراتی از سوی روزنامه نگاران و چهره های سرشناس عرب منتشر می شود که رهبران جمهوری اسلامی را به دلیل محکوم کردن اسرائیل و غرب تحسین می کنند اما این حس در منطقه عمومیت ندارد. نظرسنجی که توسط مؤسسه تحقیقاتی زاگبی در سال های 2011 تا 2019 در کشورهای عربی، ترکیه و ایران انجام شد، نشان داد که تنها 42% فلسطینیان دیدگاه مثبتی نسبت به ایران دارند و وقتی از انها در مورد برجام سؤال شد، تنها 19% گفتند که از این توافق حمایت می کنند

این روزها جنگ بین حماس و اسرائیل، ایرانیان را دو دسته کرده است؛ افراد محافظه کار و متدینی که طرفداری خود را از حکومت پنهان نمی کنند، حمله حماس را مورد تشویق قرار دادند. خط فکری آنها این است که اسرائیل باید از بین برود

هنگامی که حماس حمله 7 اکتبر را انجام داد، مقامات، رفتاری دیپلماتیک از خود نشان ندادند بلکه آشکارا پیام های تبریک خود را به حماس ارسال کردند. ولی با افزایش گمانه زنی ها در مورد نقش و دخالت ایران در این حمله، ایران در سازمان ملل با بیانیه ای از زیر بار مسئولیت حمله شانه خالی کرد و وزارت امور خارجه با اشاره به برخی از گزارش ها در مورد نقش ایران در عملیات طوفان اقصی، روایت برخی رسانه ها را نادرست و ناقص خواند

یک مجری تلویزیونی 35 ساله که به تازگی به مقام استادی در دانشگاه رسیده، با انتشار پست هایی در ایکس در پی تحقیر اسرائیل برامد. او در یکی از توئیت های خود نوشت: «خدایا مرگ ما را در راه مبارزه با صهیونیست ها قرار بده». چند کاربر دیگر با طعنه به او پاسخ دادند که وسایل خود را جمع کند و به جای خیالپردازی در مورد شهادت و مرگ شرافتمندانه، برای جنگ به غزه برود

به این ترتیب جنگ بین حماس و اسرائیل به جنگ بین کاربران فارسی زبان شبکه های اجتماعی انجامید و هر دو اردوگاه سعی کردند مخالفان خود را با زبانی تند و تحقیرآمیز از میدان به در کنند. یکی از اینفلوئنسرهای طرفدار دولت در ایکس نوشت: «همراهی با اسرائیل دیگر جهالت نیست، حرام زادگی است»

شهرداری تهران به ریاست علیرضا زاکانی با نصب بیلبوردهای بزرگی در سطح شهر، با استفاده از واژه حرامزاده، به اسرائیل تاخت ولی این تبلیغ ناهنجار حتی در بین محافظه کاران با انتقاداتی مواجه شد زیرا طیف های مختلف از جمله کودکان را در معرض این تبلیغ قرار می داد

اما آنچه در حوزه عمومی و فضای مجازی دیده می شود، خشم شدید نسبت به موضع دولت در جنگ جاری است. این واکنش در پی خشم و بدبینی طبقه متوسط در دهه های اخیر نسبت به نقش حمایتی جمهوری اسلامی از فلسطینان شکل گرفته و لزوما به معنی همدلی با اسرائیل نیست. به عبارت دیگر واکنش مردم در قبال جنگ اخیر، یکی از اشکال مقاومت آنها در برابر حکومت می باشد

در کشوری که سخنان انتقادی جرم انگاری می شود و هیچ رواداری از سوی حکومت در مقابل مخالفین وجود ندارد، صداهایی که گفتمان حکومت در مورد اسرائیل و فلسطین را به چالش می کشند، رو به افزایش است. صادق زیباکلام استاد سابق دانشگاه از جمله کسانی است که مدتهاست می کوشد روایت جایگزینی را از مناقشه اسرائیل و فلسطین ارائه دهد. سال 2021 او در یک مصاحبه گفت: «بارها گفته ام که باید نظرسنجی انجام دهیم و از مردم خود بپرسیم که آیا با سیاست نابودی اسرائیل موافق هستند یا خیر. من معتقدم 80% مردم ایران با این سیاست مخالف هستند و هیچ مشکلی با اسرائیل ندارند»

او پس از حمله 7 اکتبر در یک نشست آنلاین بار دیگر این سخنان را تکرار کرد. براورد او از نظرات مردم، مطمئنا حدس و گمان است ولی می تواند نشانه ای از روند رو به رشد شهروندانی باشد که از شیوه حکمرانی فعلی که بر مبنای تداوم دشمن سازی از دولت های دیگر است، ناامید شده اند

8 اکتبر یک شب پس از حمله حماس به اسرائیل، گروهی از هواداران دولت، پرچم های بزرگ فلسطین را با هدف ایجاد همبستگی با فلسطینیان در ورزشگاه آزادی تهران و در بازی پرسپولیس-گل گهر به اهتزاز درآوردند. ولی در مقابل، جمعیت زیادی از تماشاگران شعاری خودجوش و مبتذل سردادند و این پیام را رساندند که از اقدام طرفداران دولت استقبال نمی کنند و آنها باید پرچم را جمع کنند

سال 2020 اتفاق دیگری رخ داد که نشان می داد جوانان ایرانی از همراهی با حکومت در مسئله فلسطین و اسرائیل خودداری می کنند. همزمان با پیوستن پردیس های دانشگاهی به حرکت های اعتراضی در پی سرنگونی پرواز 752 اوکراین، معترضان در بیرون از دانشگاه شهید بهشتی تهران حاضر نشدند پرچم اسرائیل را که روی زمین نقاشی شده بود، زیرپا بگذارند. این پرچم روی سنگفرش پیاده رو در اندازه ای بزرگ نقاشی شده بود، تا عابران پیاده از روی آن عبور کرده و به اسرائیل بی احترامی کنند. این رویداد، نمونه ای بود که نشان می داد مخالفت با روایت حکومت از مناقشه اسرائیل-فلسطین، از سوی بسیاری از ایرانیان ابزاری برای نمایش نارضایتی های گسترده تر آنان است

شبکه های اجتماعی نیز یکی از ابزارهای بروز احساسات مردم در مورد مناقشه فعلی است. از آنجا که ایلان ماسک تعدیل محتوا در شبکه ایکس را متوقف کرده، هشتگ های زشت و ناپسند به سرعت در حال گسترش است. ایرانیان مخالف، حامیان دولت را تمسخر کرده و تشویق به سفر به غزه می کنند. آنها معتقدند حکومت با لفاظی و شعار، وضعیت را گل آلود کرده و مردم را رها می کند تا با عواقب این ماجراجویی روبرو شوند

عموم مردم ایران بهای درگیر شدن جمهوری اسلامی در مناقشه فلسطین را از طریق تحمل تحریم و خرج بیت المال در راه جاه طلبی های جمهوری اسلامی می پردازند. اماکن عمومی در طول سال از تبلیغ برای آرمان فلسطین اشباع شده، در صدها دانشگاه و مؤسسه فرهنگی رویدادهایی با محوریت فلسطین برگزار می شود، صداو سیما بینندگان را با شعارهای یهودی ستیزی و اسرائیل ستیزی بمباران می کند، دشمنی با اسرائیل محور هر اندیشه و سخنی است که مقامات در داخل و خارج بر زبان می اورند. در مجامع مختلف سازمان ملل، رئیسان جمهور و وزیران به جای صحبت در مورد ایران، در مورد اسرائیل و فلسطین حرف می زنند. در چنین شرایطی همدلی با فلسطین برای ایرانیان بسیار سخت خواهد بود.

یکی از مجریان تلویزیون ایران اینترنشنال ویدئویی را در شبکه ایکس از بمباران هوایی غزه توسط اسرائیل منتشر کرد و در توصیف آن نوشت: «پودرسازی ادامه دارد». درک اینکه چگونه این بی احساسی در انسان ریشه می گیرد و رشد می کند، ساده نیست ولی به نظر می رسد که جمهوری اسلامی ناخوداگاه نگرش هایی افراطی را در ذهن بسیاری از ایرانیان ایجاد کرده است. بیزاری برخی از ایرانیان از حکومت، به قدری عمیق است که آنها حاضر هستند در راستای مخالفت با جمهوری اسلامی هر اصول اخلاقی را نادیده بگیرند. بی تفاوتی برخی دیگر از آن رو است که می بینند حکومت فقر و محرومیت کودک ایرانی را نادیده می گیرد و بر کودکان غزه اشک دروغین می ریزد. از سوی دیگر وعده احیای اتحاد قدیمی با اسرائیل، احساس عظمت و شکوه گذشته را در برخی از ایرانیان طرفدار سلطنت بیدار می کند؛ این عده از هر چیزی که نشانه ای از دوران سلطنت دارد، لذت می برند و حمایت از دولت یهود یکی از آن چیزهاست

 16 اکتبر گروه بزرگی از ایرانیان آمریکایی در لس آنجلس جمع شدند تا نشان دهند که در کنار اسرائیل ایستاده اند. ولی ایرانیان با حمایت از اسرائیل به فلسطینیانی که قربانی شهرک سازی هستند پشت نمی کنند، بلکه آنها در واقع نافرمانی خود را از رهبران تهران نشان می دهند و این پیام را منتقل می کنند که از مداخله حکومت در جهان عرب خسته شده اند. زیرا جمهوری اسلامی مبالغ زیادی را صرف گروهی شبه نظامی می کند که نه در داخل فلسطین و نه در خارج، اعتباری ندارد و مطلوب هیچکس نیست

آذر منصوری از چهره های اصلاح طلب ایران 9 اکتبر در روزنامه اعتماد کاهش احساسات هواداری از فلسطین را به استانداردهای دوگانه جمهوری اسلامی از جمله چشم پوشی از تجاوز روسیه به اوکراین و ادعای دفاع از مردم فلسطین نسبت داد. او خاطر نشان کرد که اگر کسی در شبکه های اجتماعی در دفاع از آرمان فلسطین چیزی بگوید، بلافاصله با واکنش شدید مردم مواجه می شود و افزود این وضعیت در پی عدم اعتماد به نظام ایجاد شده است

درحالت عادی ایرانیان نسبت به فلسطینیان دلسوزی دارند ولی وقتی احساسات آنها در مورد مناقشه اسرائیل-فلسطین مانند هر جنبه دیگری از زندگی آنها، توسط حکومت دستکاری و مدیریت می شود، طبیعی است که واکنش نشان می دهند

جمهوری اسلامی در شرایطی که 85 میلیون ایرانی را در جنبه های مختلف اعم از اقتصاد، آموزش، بهداشت و آزادی های مدنی عقب نگه داشته، تلاش کرده است تا آنها را حول یک هدف متحد کند و این درحالی است که این هدف از نگاه مردم نه تأکید بر اصول انسان دوستانه، که تلاش برای برتری و افزایش قدرت خود در جهان اسلام است؛ پس مردم به شیوه خود این ریاکاری را رد می کنند

منبع: نیولاینز

مترجم: فاطمه رادمهر