سنگاپور مدرن؛ میراثی که «لی» بر جای گذاشت

لی از سال 1959 تا سال 1990 در مقام نخست وزیر، این کشور را به «واحه ای جهان اولی در منطقه ای جهان سومی» بدل کرد به گونه ای که سنگاپور در سال 1984  به سازمان همکاری اقتصادی و توسعه یا همان باشگاه کشورهای توسعه یافته جهان پیوست تا ثابت شود در مدت زمانی کوتاه از یک کشور توسعه نیافته به در حال توسعه و سپس توسعه یافته تبدیل شده و معجره ای رخ داده است.

معجزه به این خاطر که کشوری فاقد منابع طبیعی که حتی برای تامین آب به مالزی نیازمند بود و با فقر و تهدید داخلی و تهاجم خارجی دست و پنجه نرم می کرد در مدار توسعه یافته ترین ها قرار گرفت.

بسیاری از رهبران و دست اندر کاران سیاست و اقتصاد جهان نه تنها از لی کوان یو با عنوان طراح و معمار سنگاپور مدرن یاد می کنند بلکه وی را به لحاظ فکری نیز حکیمی می دانند که با اراده ای استوار در عین تاکید بر نظامی مقتدرانه، شکوفایی این دولت شهر را نیز به ارمغان آورد.

مدیران کارآمد و ثروتمند، دولت پاک

نکته قابل توجه دیگر درباره او این است که هر چند دانش آموخته رشته حقوق از دانشگاه های طراز اول کمبریج و لندن (دانشکده اقتصاد و علوم سیاسی) بود اما به نظام سیاسی حاکم در غرب از منظر کوتاه مدت بودن دولت ها و تغییرات پی درپی و تولید رهبران بعضا ناکارآمد و ضعف و تعلل در اجرای سیاست ها به واسطه انتقادهای بیش از حد رسانه ها اعتقاد نداشت و سر درگمی ایجاد شده را در جهت مخالف منافع ملی می دانست.

لی کوان یو به دولت کوچک باور داشت و آن را بهترین و کارآمدترین می دانست -خاصه هنگامی که با مدیران اقتصادی اداره می شود- و از این رو با پرداخت بالاترین حقوق و دستمزد به آنها و حتی بیشتر از بخش خصوصی مبرزترین مدیران را برای هدایت کشور بر می گزید.

اکنون حقوق یک مدیر دولتی در سنگاپور با بالاترین حقوق مدیران شرکت های چند ملیتی جهان برابری می کند و دستمزد نخست وزیر این کشور سر به دویست و پنجاه هزار دلار در سال می زند و در زمره بالاترین ها در دنیا به شمار می رود. لی بر این عقیده بود که چنانچه مدیران از تمکن مالی قابل توجه برخوردار باشند دیگر هیچ وسوسه ای در آنها کارگر نخواهد افتاد.

لی کوان یو که برخی معتقدند وی مشوق اصلی هم قطارش دنگ شیا ئو پینگ – معمار چین نو – است، اقتصاد را پایه اولیه رسیدن به شکوفایی همه جانبه می دانست و در تحقق این هدف بر شایسته سالاری به عنوان کلید موفقیت اصرار می ورزید.

بر این اساس بود که لی بر انتصاب بهترین ها برای مدیریت کشور تاکید داشت و می کوشید دولت را از هرگونه فساد با پرداخت حقوق و مزایای عالی که حتی بیشتر از مزایای پرداختی در بخش خصوصی است مبرا سازد و نظام دولتی پاک و منزه را اجرا کند. شخص لی به گفته دوستان و دشمنان خود شخصیتی غیر قابل نفوذ در زمینه فساد بوده و چنین الگویی را برای دولت جزیره ای که در زمره کشورهای پیشرفته جهان به شمار می رود برای همکاران خود به ارث گذاشت.

به همین دلیل است که سنگاپور با مدیرانی عاری از فساد مالی شناخته می شود. ضمن این که تاکید بر مقررات ساده، شفاف و کارآمد و اجرای آنها در این دولت شهر چنان است که بانک جهانی غالبا این کشور را در صدر درجه بندی های خود از لحاظ آسانی و روان بودن مقررات و قوانین در میان کشورهای جهان قرار می دهد و به عنوان یکی از ده کشور پاک می شناسد                      

اقتصاد حساب شده

از دیگر ویژگی های حکومت لی بهره گیری از قدرت رقابتی در کشور و ورود در حوزه هایی بود که در آنها از توان و شایستگی بزرگ برخوردار بود. سنگاپور همچنین از ویژگی برخورداری از امکانات بندر داری (انتره پوت) برخوردار است که از قرن چهاردهم میلادی به عنوان مزیت اصلی این جزیره موفقیت تجاری و اقتصادی را برای سنگاپور به ارمغان آورده است. (چهل در صد تجارت دریایی جهان از تنگه مالاکا می گذرد).

این دولت شهر هیچ گاه وارد حوزه هایی مانند خودروسازی نمی شود که در آنها قدرت رقابتی ندارد حال آن که در هر بخش که در آن مزیت داشته باشد (مانند حوزه الکترونیک) با قوت و قدرت حاضر می شود.

لی اقتدارگرا و قوانین بدون استثنا

سنگاپور در سال 1965 از فدراسیون مالزی اخراج شد و با تهدید و محاصره همسایگانی مثل مالزی و اندونزی رو به رو بود. در داخل کشور به سبب بافت جمعیتی (حضور چینی ها- مالایایی ها- هندی ها) از شورش های داخلی در رنج بود ( به اضافه مشکلات قومی و شورش کمونیستی که بقای این کشور فقیر را تهدید می کرد). به همین خاطر به سیاست نظارت شدید البته برای بقا و شکوفایی روی آورد و در رهگذر آن حقوق شهروندی مانند آزادی بیان و حق اعتصاب، بسیار محدود یا کنترل و با هر گونه شایعه پراکنی یا چاپ اخبار علیه اشخاص یا دستگاه های حکومتی که به گمان آنان نظام موجود را نامتعادل سازد با شدت برخورد می شد.

اکنون در این دولت - جزیره به ندرت اعتصابی رخ می دهد و اعتراضات بسیار نادر است. برای این که بدانیم تقید و پای بندی به نظم و حراست از حقوق شهروندی تا چه حد است ناگزیر از ذکر این مثال هستیم که استفاده نکردن از سیفون در توالت عمومی یک رفتار غیر مدنی شناخته می شود و پیگرد قانونی دارد؛ حتی جویدن آدامس در محیط عمومی ممنوع است. این ممنوعیت از زمانی اعمال شد که برخی آدامس های جویده شده مانع بسته شدن درهای الکترونیکی مترو و در نتیجه موجب تعلل در زمان دقیق حرکت مجدد قطارها می شد و به تاخیری ولو کوتاه در رسیدن قطار به ایستگاه بعدی می انجامید.

نمونه دیگر در اعمال نظم و ترتیب در پاکیزگی و بهداشت، تنبیه کسانی است که در خیابان زباله بریزند یا آب دهان خود را به کف خیابان بیندازند به گونه ای که با جریمه جارو زدن همان پیاده روی محل ارتکاب جرم رو به رو می شوند. اجرای احکام مجرمان نیز استثنا ندارد چندان که گفته می شود چند سال قبل با یک گردشگر جوان آمریکایی برخورد شد زیرا با ابزاری برنده روی خودرویی خط انداخته بود و وساطت شخص رییس جمهوری وقت ایالات متحده آمریکا برای صرف نظر از مجازات شلاق او و تنبیه در ملاء عام تاثیری نداشت.

سیستم حکومتی حاکم بر کشور، مدل وست مینستر (مدل حکومتی در بریتانیا) است که با تغییراتی اجرا می شود و مهم ترین ویژگی آن جلوگیری از ظهور احزب قدرتمند است تا نتوانند در عملکردها تعلل ایجاد کنند و باعث ضعف اجرای قوانین شوند.

در سنگاپور با هرگونه عملی که باعث کندی مقررات باشد و یا تضعیف مدیران دولتی در انجام وظایف را سبب شود، به شدت مقابله می شود. با این حال در سنگاپور انتخابات آزاد برگزار می شود هر چند نظارتی بر آن حاکم است تا نظام تضعیف و اصول پایه ریزی شده خدشه دار نشود در عین این که آن قدر رقابت درگیرد که دولت پاکیزه بماند و خود کامه نشود.

در نظام حاکم بر سنگاپور پوپولیسم نیز البته جایی برای عرض اندام ندارد زیرا که این باور وجود دارد که این تفکر اجرای مقررات و قوانین کشور را مختل می کند، زمان را از دولت می گیرد و مخل پیشرفت کشور است.

در این دولت شهر تاکید بر تصمیم گیری برای منافع بلند مدت است و همان طور که گفته شد کوتاه مدت بودن دولت ها در نظام های دموکراتیک غربی را مانع اصلی حل مشکلات می دانند.

او دموکراسی غیر هدایت شده را عامل اصلی تشنجات و اختلالات می دانست که عملا مانع اجرای اهداف بزرگ برای کشور و تامین آینده اطمینان بخش است و فی المثل مشکل کشور بحران زده و ضعیف فیلیپین را داشتن دموکراسی بیش از حد می دانست. زمانی که رهبران فیلیپین از او  برای سروسامان دادن کشورشان مشاوره خواستند به صراحت آزادی بی بند بار و لجام گسیخته حاکم بر این کشور را بانی مصیبت های فیلیپین دانست.

با این حال لی کوان یو ساختاری را پایه گذاشت که در آن «انتخابات پاک» برگزار شود بدون اینکه حزب اقدام مستقیم (حزب حاکم بر کشور) کنترل کشور را از دست بدهد با این توجیه که منافع کلان فدای رقابت های حزبی نشود. در سایه این حزب و با رهبری لی بود که سنگاپور طی چهار دهه رشد اقتصادی هفت در صدی را تجربه کرد و رتبه سومین کشور جهان از نظر در آمد سرانه را به دست آورد.

از فقر و بیماری تا تهویه مطبوع

 لی این معجزه را در مقابل چالش های عظیم به حقیقت مبدل ساخت. کشوری بدون منابع طبیعی، جزیره ای پر ازدحام و غوطه ور در فقر و دست به گریبان با امراض مناطق حاره مثل مالاریا و با مهاجران چند زبانه و چند نژاده و البته بدون تاریخچه ای قابل توجه از حیث سنت و فرهنگ دیرپا؛ تدبیری که لی برای این مورد اخیر اندیشید این بود که کوشید الگوی ارزش های آسیایی را به عنوان تفکر و ارزش پایه ای با هدف رشد و توسعه سنگاپور ارایه، مطرح و نهادینه کند.

این الگو عمدتا ریشه چینی داشت زیرا که اکثریت مردم این دولت جزیره ای را چینی های مهاجر تشکیل می دادند و حتی تا چندی پیش چینی های نسل اولی در سنگاپور زندگی می کردند (پدران رهبران چینی نژاد سنگاپور اغلب در چین به دنیا آمده و به عنوان کارگر مهاجر به وسیله انگلیسی ها استعمارگر به این جزیره آورده شدند) این موضوع در مورد هندی های سنگاپور نیز صدق می کند که عمدتا از منطقه تامیل هندوستان برای کار به وسیله انگلیسی ها به این جزیره منتفل شدند.

از لی نقل قول می شود که زمانی که از وی پرسیده شد که کدام یک از اختراعات بشری بیشترین تاثیر در زندگی انسانها گذارده است؟ وی برخلاف عقیده رایج که اختراع چرخ، موتور احتراق داخلی، ماشین چاپ، اینترنت... را دگرگون ساز زندگی بشر می دانستد، عنوان داشت که بزرگترین دست آورد انسان دستگاه تهویه مطبوع یا همان ماشین خنک کننده است.

وی تاکید داشت که قبل از اختراع این دستگاه مردمی که نقاط حاره زندگی می کردند نسبت به دیگر افرادی که در مناطق معتدله جهان سکنی داشتند از مزیت کمتری برخوردار بودند، زیرا که گرما و رطوبت به کیفیت زندگی آنها صدمه می رساند و حال دیگر دلیلی برای عقب ماندن ندارند. برخی از منقدان وی سنگاپور را ملت تهویه مطبوع دانسته اند!

لی بر آرامش و راحتی مردمش تاکید می ورزید ولی همیشه هوشیار بود که درجه هوا را کنترل کند (نگذارد مردم از تلاش مستمر و کوشش لازم در ساخت و نگهداری کشور غافل شوند.)

صندوق آتیه

سنگاپوری ها با توانمندشدن در تامین نیازهای اولیه خود همچون مسکن، بهداشت و تحصیل به محدودیت های اعمال شده در حوزه های دیگر تن دادند و غیبت آزادی های مدنی متداول در کشورهای دموکراتیک را در قبال ثبات و نظم و آینده اطمینان بخش پذیرفتند.

لی کوان یو با ایجاد صندوق آتیه مقرر کرد تمامی مردم این دولت شهر مقدار قابل توجهی از در آمد ماهانه خود را در صندوق پس انداز کنند تا از مسکن (برای همگان)، نظام بهداشت تراز اول و آموزش با کیفیت جهانی برخوردار شوند و نتیجه این شد که نظام درمانی و آموزشی در این کشور در سطح بهترین های جهان است و به عنوان نمونه می توان از دانشگاه ملی سنگاپور با هشتاد هزار دانشجوی خارجی یاد کرد یا بیمارستان این دانشگاه را مثال زد که بالاترین خدمات را با استانداردهای جهانی ارایه می دهد.

برخورداری آحاد مردم از مسکن و خانه دار شدن زوج های جوان پس از ازدواج که از محل همان سرمایه اندوخته در صندوق آتیه تامین می شود – از خدماتی است که لی کوان یو برجای گذاشته است؛ سنگاپوری ها تنها در سه موضوع مسکن- بهداشت (هزینه های درمان و پزشکی) و تحصیل ( آموزش) می توانند از این صندوق برداشت کنند و می توان از این صندوق به مثابه سنگ بنای سنگاپور مدرن یاد کرد. 

از اشک های لی تا لبخند مردم

همگان تصاویر تلویزیونی لی کوان یو و چشمان پر از اشک او را به یاد دارند هنگامی که این جزیره مصیبت زده و بی پناه در سال 1965 از فدراسیون مالزی بیرون رانده شد و با انبوهی از بحران های داخلی و تهاجم خارجی تمامیت آن در خطر جدی قرار گرفت و اکنون همه نظاره گر سنگاپور امروزین اند که الگوی تاب آوردن در برابر مشکلات شناخته می شود و سفری طولانی و مشقت بار را با درایت و مدیریت لی کوان یو طی کرده و با تحمل سختی ها معجزه آفریده است.

ناگفته نماند که مردم سنگاپور در این سفر همراه لی بوده اند، سفری که  طی آن کمبودها را به امید آینده ای اطمینان بخش تاب آوردند؛ از اشک های دیروز لی تا لبخند امروز مردم سنگاپور، راهی طولانی پیموده شده است... .

*دکتر بهزاد شاهنده-محقق ارشد انستیتو مطالعات جنوب شرقی آسیا