ایران و ایالات متحده روز شنبه دومین دور از مذاکرات دیپلماتیک درباره فعالیتهای هستهای تهران را به پایان رساندند و دستور کاری برای ادامه مذاکرات تعیین کردند که به گفته مقامات ایرانی، نیازی به برچیدن زیرساختهای هستهای کشور ندارد.
عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، پس از دیدار با استیو ویتکاف، فرستاده ترامپ، اعلام کرد که یک گروه کارشناسی در روزهای آینده برای بررسی جزئیات فنی از جمله تعیین حداکثر سطوح غنیسازی اورانیوم، میزان ذخایر هستهای قابل نگهداری و چگونگی نظارت و راستیآزمایی بر پایبندی به هرگونه توافق، تشکیل جلسه خواهد داد.
اما در توضیحاتی که درباره دور بعدی مذاکرات ارائه شده، فرض بر این است که ترامپ حاضر شده است از اصرار اولیه دولتش مبنی بر اینکه تمامی سایتهای اصلی هستهای ایران و زرادخانههای موشکی دوربرد این کشور باید بهطور کامل برچیده شوند، عقبنشینی کند. این خواسته را اخیراً مایکل والتز، مشاور امنیت ملی آقای ترامپ، با عنوان «برچیدن کامل» مطرح کرده بود.
این سؤال که آیا باید به ایران اجازه داده شود که توانایی تولید سوخت هستهای را حفظ کند ــ با این خطر که میتواند از آن برای ساخت بمب استفاده کند ــ مشاوران آقای ترامپ را بهشدت دچار اختلاف کرده است. این اختلافات در روزهای اخیر که آقای ویتکاف درحال آماده سازی دور دوم مذاکرات بود، علنی شد.
تندروهای مخالف ایران در دولت، به رهبری آقای والتز و وزیر امور خارجه مارکو روبیو، استدلال میکنند که اجازه دادن به ایران برای حفظ توانایی تولید سوخت هستهای، کار بسیار خطرناکی است.
پذیرش اعمال محدودیت بر میزان اورانیومی که ایران میتواند نگه دارد و سطوح غنیسازی که میتواند انجام دهد، آقای ترامپ را در معرض این انتقاد قرار میدهد که او عملاً در حال بازتولید عناصر کلیدی توافق هستهای دوران اوباما در سال ۲۰۱۵ است، توافقی که وی آن را «فاجعهبار» خواند و در نهایت در سال ۲۰۱۸ از آن خارج شد.
مقامات ایرانی اعلام کردهاند که زیرساخت هستهایای که میلیاردها دلار برای آن سرمایهگذاری کردهاند را برنخواهند چید و نابود نخواهند کرد. آقای ویتکاف به مقامات دولت آمریکا بهطور خصوصی گفته است که اگر اصرار بر برچیدن کامل باشد، احتمال دستیابی به توافق از این مذاکرات بسیار کم است و این در حالی است که به گفته آقای ترامپ، تنها راه جلوگیری از حمله نظامی به تأسیسات ایران، دستیابی به توافق است. اسرائیل خواهان اقدام نظامی علیه سایتهای هستهای ایران است؛ اقدامی که اگر صورت گیرد، احتمالاً آمریکا را نیز درگیر خواهد کرد.
یکی از مقامات ارشد دولت آمریکا پس از پایان مذاکرات اظهار داشت که «پیشرفت بسیار خوبی در گفتوگوهای مستقیم و غیرمستقیم» حاصل شده است؛ به این معنا که طرفین هم رودررو و هم از طریق میانجیگر عمانی با یکدیگر گفتوگو کردهاند.
در گفتوگوهای خصوصی قبل از نشست، ایرانیها به مقامات آمریکایی گفته بودند که مایلاند سطوح غنیسازی را به سطوح تعیینشده در توافق سال ۲۰۱۵ ــ یعنی ۳.۶۷ درصد که برای تولید سوخت نیروگاههای برق هستهای مناسب است ــ کاهش دهند.
از زمانی که آقای ترامپ از آن توافق خارج شد، ایران غنیسازی را به سطوح بسیار بالاتر، حدود ۶۰ درصد، رسانده است؛ سطحی که تنها اندکی کمتر از آن چیزی است که برای تولید سلاح هستهای نیاز است. این وضعیت دو گزینه را پیش روی تهران میگذارد: یا به سمت تولید سوخت مناسب برای تسلیحات حرکت کند، یا با آمریکا مذاکره کرده و به سطح غنیسازی سال ۲۰۱۵ بازگردد.
اما انتخاب گزینه دوم آقای ترامپ را در معرض این انتقاد قرار میدهد که پس از آنکه توافق یک دهه پیش را «فاجعه» خواند و آن را کنار گذاشت، اکنون نتوانسته به توافقی بهتر دست یابد.
آرون دیوید میلر از بنیاد کارنگی برای صلح بینالمللی گفت: «آنچه در رم و عمان در حال رخ دادن است، به طرز عجیبی، شبیه به توافقی است که آقای اوباما تصویب کرد و آقای ترامپ آن را تحقیر نمود.»
اما شاید این توافق بهترین چیزی باشد که ترامپ میتواند به آن دست یابد؛ توافقی که ویتکاف زمینهسازی آن را فراهم کرده است. ویتکاف روز سهشنبه از توافق احتمالیای صحبت کرد که به ایران اجازه میدهد در سطح پایین سوخت تولید کند، به شرطی که نظارت و بازرسی دقیقی صورت گیرد؛ اما بعد مجبور شد از سخنان خود عقبنشینی کند. او در ادامه در رسانههای اجتماعی نوشت که موضع ایالات متحده این است که «ایران باید برنامه غنیسازی و تسلیحاتی هستهای خود را متوقف و حذف کند.» واژه «حذف» در این پیام بسیار مهم بود.
آقای ویتکاف پس از پایان مذاکرات دور دوم در روز شنبه در رم، گفتگویی نکرد و این عمان بود که اعلام نمود مذاکرات فنی در روزهای آینده در پایتخت این کشور، مسقط، برگزار خواهد شد.
هفته جاری، زمانی که از مقامات آمریکایی پرسیده شد که آیا ایالات متحده میتواند با داشتن توانایی محدود غنیسازی توسط ایران کنار بیاید، همگی از پاسخ دادن مستقیم طفره رفتند و تنها گفتند که آقای ترامپ گفته است که ایران هرگز نباید به سلاح هستهای دست یابد.
ویتکاف اکنون باید نتایج آخرین دور مذاکرات را به ترامپ و همکارانش در دولت گزارش دهد. منابع آگاه از اختلافات داخلی میگویند که والتز و روبیو ــ که هر دو در دوران نمایندگی کنگره منتقد سرسخت توافق دوران اوباما بودند ــ همچنان با باقی ماندن هرگونه توانمندی هستهای در ایران مخالفاند.
روز جمعه، روبیو گفت که هرگونه توافقی باید مانع از آن شود که ایران اکنون یا در آینده به سلاح هستهای دست یابد. او در سفر به پاریس به خبرنگاران گفت: «این توافق باید چیزی باشد که نه فقط اکنون، بلکه در آینده نیز مانع از دستیابی ایران به سلاح هستهای شود.»
خود آقای ترامپ نیز درباره اهداف راهبردی این مذاکرات سخن واضحی نگفته است، جز اینکه تکرار کرده ایران نباید به بمب دست یابد؛ گزارهای که از پاسخ به این سؤال مهم طفره میرود: اینکه آیا ایالات متحده میتواند با ایرانی که یک «کشور آستانهای» است ــ یعنی توانایی ساخت سلاح در مدت کوتاه را دارد ــ کنار بیاید یا نه.
علی واعظ، مدیر بخش ایران در گروه بینالمللی بحران، گفت: «رسیدن گفتوگوها به مرحله بررسیهای فنی، نشان میدهد طرفین واقعبینانه برخورد میکنند و بیشتر صحبتها درباره برچیدن کامل برنامه هستهای ایران، فقط برای نمایش و مصرف رسانهای بوده است».
ایران پیشنهاد داده که تأسیسات غنیسازیاش را به صورت یک پروژه مشترک با یک کشور دیگر اداره کند. این طرح میتواند به دولت ترامپ این امکان را بدهد که اعلام کند توافق جدیدی به دست آورده که با توافق سال ۲۰۱۵ در زمان اوباما فرق دارد.
هنوز معلوم نیست که آمریکا در این همکاری شریک خواهد بود یا کشور ثالثی وارد ماجرا میشود. ایران ترجیح میدهد این کشور یکی از همسایگان عربش در خلیج فارس باشد. چنین شراکتی میتواند اعتماد بیشتری ایجاد کند و نشان دهد که برنامه هستهای ایران صرفاً اهداف صلحآمیز دارد. این موضوع را، هم علی واعظ و هم یک مقام ارشد ایرانی که در جریان گفتوگوها بوده، مطرح کردهاند. البته آن مقام ایرانی به دلیل حساسیت موضوع، نخواست نامش فاش شود.
واعظ همچنین گفت: «اگر برنامه هستهای ایران بهصورت یک پروژه مشترک با آمریکا یا کشورهای عربی انجام شود، در واقع یک لایه نظارتی بیشتر ایجاد میگردد. یعنی افراد بیشتری در محل حضور دارند تا مطمئن شوند که همه چیز در مسیر صلحآمیز پیش میرود.»
این مقام ارشد ایرانی نیز گفت که ایران آمادگی دارد ذخایر اورانیوم غنیشده خود را به روسیه یا کشور دیگری منتقل کند، همانطور که در اوایل سال ۲۰۱۶ و همزمان با اجرای توافق دوران اوباما این کار را انجام داد. ایران از آن زمان میزان این ذخایر را بهشدت افزایش داده و اکنون به اندازه کافی اورانیوم با غنای ۶۰ درصد دارد که در صورت تبدیل به سلاح، میتواند برای ساخت شش بمب هستهای کافی باشد.
(بر خلاف مذاکرات سال ۲۰۱۵، فرانسه، آلمان، بریتانیا، روسیه و چین از این مذاکرات کنار گذاشته شدهاند.)
آقای عراقچی به رسانههای ایرانی همراهش در رم گفت که آمریکاییها هیچ موضوعی جز برنامه هستهای را مطرح نکردهاند. او گفت: «ما به آنها گفتهایم مذاکرات ما صرفاً درباره مسئله هستهای است و درباره موضوع دیگری گفتوگو نخواهیم کرد.»
حمید ابوطالبی، دیپلمات پیشین و مشاور سیاسی رئیسجمهور پیشین، حسن روحانی، در مصاحبهای از تهران گفت که پیشروی مذاکرات نشانه مثبتی است، اما هنوز چالشهای بسیاری در مسیر دستیابی به توافق وجود دارد.
او گفت: «چالش واقعی جزئیات فنی نیست؛ ما قبلاً این جزئیات را مذاکره کردهایم. مسئله، پایداری توافق است. بدون یک پایه محکم سیاسی و دیپلماتیک، حتی دقیقترین توافق فنی هم دوام نخواهد آورد.»
مترجم: فاطمه رادمهر
نظر شما