چالشی دیرینه در ایران که به تازگی مورد توجه بیشتری قرار گرفته و اهمیت فزاینده ای یافته، فرونشست زمین است. این پدیده نه تنها به زیرساختهای حیاتی آسیب می زند، بلکه امنیت عمومی را نیز در معرض خطر قرار می دهد. ایران بهعلت خشکسالی، تغییرات اقلیمی و مدیریت ضعیف منابع آبی، در شمار ان دسته از کشورهای جهان است که بدترین وضعیت را از حیث فرونشست دارند.
ترکهای ایجادشده ناشی از فرونشست، فرودگاه اصلی کشور و همچنین آثار باستانی ثبتشده در یونسکو مانند شهر باستانی تختجمشید را تهدید میکند. در یکی از شهرها، سال گذشته دهها مدرسه بهدلیل ترس از ریزش تخلیه شدند.
وضعیت بهویژه در مناطق شهری، از جمله تهران، نگرانکنندهتر است. در این مناطق، شکافهای زمین به ریلهای قطار آسیب رسانده و خانهها را سست کردهاست. همین موضوع باعث شد که «مسعود پزشکیان»، رئیسجمهور، در ماههای اخیر حتی ایده انتقال پایتخت را مطرح کند. او گفت: پدیده «تهدیدآمیز» فرونشست زمین، در کنار کمبود شدید آب، باعث شده تهران «غیرقابل سکونت» شود.
با اینکه کارشناسان میگویند انتقال پایتخت ایدهای غیرعملی است، اما مطرحشدن این موضوع از سوی بالاترین مقام انتخابی کشور، دوباره بحث درباره خطرات این بحران را به جریان انداخت؛ بحرانی که حدود نیمی از جمعیت ایران را بهطور مستقیم تحتتأثیر قرار میدهد.
«فرونشست زمین به یک چالش بزرگ تبدیل شده است»، این را «مهدی پیرهادی»، عضو شورای شهر تهران می گوید و هشدار می دهد: «فرونشست گسترده زمین، زیرساختها را نابود و جانها را تهدید خواهد کرد»، مگر اینکه فوراً به آن رسیدگی شود.
کارشناسان میگویند که خشکسالیهای طولانیمدت و دههها مدیریت نادرست محیطزیستی، شدت فرونشست را افزایش داده است. پژوهشی جهانی که به تازگی انجام شده، نشان می دهد که ایران در میان پنج کشور اول جهان از نظر میزان و شدت فرونشست قرار دارد.
طبق محاسبات سازمان نقشهبرداری کشور، در جنوبغرب تهران، زمین تا ۳۱ سانتیمتر در سال در حال فرونشست است. برای مقایسه، در استانداردهای جهانی حتی فرونشست سالیانه ۵ میلیمتر هم نگرانکننده بهحساب میآید.
در محله «شهرری» تهران، ساکنان هر سال مجبورند درب و پنجرههای خود را دوباره تنظیم کنند؛ چرا که فرونشست، پایههای ساختمانها را دچار تغییر و انحراف کرده است. به گفته «محمد درویش»، فعال محیطزیست، خطوط اصلی راهآهن از جمله مسیر تهران به مشهد، بارها به دلیل فرونشست نیاز به تعمیر پیدا کردهاست. همچنین فرونشست باعث کجشدن دکلهای انتقال برق و نشست جاده اصلی اصفهان به شیراز شده است.
دولت برنامه دارد تا سال ۱۴۱۱، مصرف آب در بخش کشاورزی و صنعت را سالیانه ۴۵ میلیارد مترمکعب کاهش دهد. این برنامه بخشی از تلاشها برای مقابله با بحران آب است که خود یکی از دلایل اصلی فرونشست می باشد. اما مشکل اصلی اینجاست که منابع مالی لازم برای این اقدامات بهسختی تأمین میشود؛ زیرا تحریمهای آمریکا اقتصاد ایران را به شدت تحت فشار قرار دادهاست
وسعت این بحران بسیار زیاد است. طبق گفته «شینا انصاری»، معاون رئیسجمهور در امور محیط زیست، فرونشست زمین بهطور مستقیم ۱۱ درصد از مساحت کشور را تهدید میکند. این مناطق، محل زندگی تقریباً نیمی از ۹۰ میلیون جمعیت ایران هستند.
ترکهای زمین در اطراف تختجمشید، پایتخت باستانی ایران که قدمتش به ۲۵۰۰ سال قبل برمیگردد نیز، مشاهده شده است. همچنین در محوطه باستانی نقش رستم، آرامگاه چهار پادشاه هخامنشی که نقشبرجستههای عظیمی در دل کوه حکاکی شدهاند، شکافهایی شکل گرفته است.
«بهرام نادی»، استاد مهندسی ژئوتکنیک در دانشگاه آزاد اسلامی اصفهان، دلیل این بحران را «گسترش بیرویه شهرها، توسعه صنعتی و کشاورزی بیش از حد» در مناطقی می داند که منابع آبیشان از مدتها پیش خشک شدهاند. او گفت این عوامل نه تنها فرونشست را تشدید میکند، بلکه موجب بیابانزایی نیز می شود.
فرونشست باعث شده ترکهایی در مسجد جامع عتیق اصفهان (ثبتشده در فهرست جهانی یونسکو) و برخی از ساختمانها و بناهای تاریخی اطراف میدان نقش جهان ظاهر شود. طبق گفته نادی، ستونهای شرقی و غربی مسجد عباسی در این میدان به ترتیب ۵ و ۸ سانتیمتر انحراف پیدا کرده و شکافهایی در پایههای سنگی آنها دیده میشود.
«حسن فرتوسی»، دبیرکل کمیسیون ملی یونسکو در ایران، می گوید این نهاد بینالمللی کمکهایی برای حفاظت از میراث فرهنگی ایران در برابر فرونشست ارائه خواهد داد. اما او هشدار می دهد که اگر دستورالعملهای یونسکو رعایت نشود و به بناها آسیب برسد، ممکن است عنوان ثبت جهانی یونسکو از این آثار گرفته شود.
در میان همه این هشدارها، یک ویدئوی وایرالشده در فضای مجازی نیمنگاهی طنزآمیز به این بحران داشت: در آن، گروهی از موتورسواران داخل مخزن خشکشده سد لتیان در نزدیکی تهران، موتورسواری میکردند. این سد یکی از چهار منبع اصلی تأمین آب تهران و شهرهای اطراف است. اما همگی این منابع در آستانه خشکشدن کامل هستند.
به گفته «مهدی زارع»، استاد لرزهشناسی مهندسی در مؤسسه بینالمللی مهندسی زلزله و زلزلهشناسی ایران، کشور در حال حرکت در مسیری «غیرقابلدوام» است و «ادامه سیاستهای گذشته در حوزه کشاورزی و برنامهریزی شهری، فرونشست زمین در سراسر ایران را در سالهای آینده تسریع خواهد کرد.»
نظر شما