سفیر سابق آمریکا در بغداد: ایران، آمریکا و آیت الله سیستانی، مثلث حل بحران سیاسی عراق

زمان گفتگوی جدی  آمریکا و ایران برای حل بحران سیاسی موجود در عراق فرا رسیده است. ناآرامی و اعتراضات اخیر در بغداد، منجر به اشغال موقت مجلس توسط پیروان روحانی شیعه مقتدا صدر  شد. ادامه ناآرامی ها در بغداد ممکن است جنگ با داعش را تضعیف کرده و به اقتصاد عراق صدمات جدی وارد و فروپاشی این کشور را تسریع کند.

بدون همکاری بین ایالات متحده، ایران و آیت الله سیستانی روحانی بلند پایه شیعه عراق، این بحران می تواند به فروپاشی کل سیستم سیاسی کنونی عراق بینجامد. ادامه ناارامی ها همچنین می تواند با تضعیف دولت مرکزی عراق زمینه اشغال دیگر مناطق عراق از سوی داعش و تشدید خشونت های داخلی این کشور را از طریق تقویت گروه های تروریستی فراهم کند. 

برای جلوگیری از این احتمالات خطرناک، واشنگتن به کمک تهران نیاز دارد و ایران باید به میزان آمریکا، برای بازگرداندن ثبات به عراق انگیزه همکاری داشته باشد چون اوضاع کنونی عراق بیانگر این واقعیت است که بیشتر مردم عراق از احزاب و گروه های شیعی که غالب آنها به ایران نزدیک هستند، نارضایتی دارند. مردم عراق اعتماد خود را به احزاب و گروه های سیاسی شیعه از دست داده اند. گروه های شیعی از همان ابتدا نیز حمایت کمی در میان سنی ها داشتند اما وقایع اخیر در عراق نشانگر این واقعیت است که این گروه ها دارند حامیان خود از میان شیعیان و کردها را نیز از دست می دهند. در 9 ماه گذشته، جوانان معترض عراقی تظاهرات مختلفی را در اعتراض به سوء مدیریت اقتصادی دولت العبادی، عدم توانایی برقراری امنیت  و عدم توان دولت العبادی در حکومتداری و خدمت رسانی مطلوب، سازمان داده اند. معترضانِ خواهان اصلاحات، می خواهند دولت العبادی پاسخ روشن و شفافی به این سوال بدهد که میلیارد ها دلار درآمد نفتی عراق چگونه هزینه شده است!

آیت الله سیستانی، بلند پایه و مورد احترام ترین روحانی شیعه عراق که پیشتر، از انتصاب حیدر العبادی به نخست وزیری حمایت کرده است از درخواست های اصلاحی جوانان معترض عراقی حمایت کرده است.

آیت الله سیستانی خواستار مبارزه با فساد و بهبود خدمات دهی دولت بغداد شده است، این درخواست آیت الله راه را برای مقتدا صدر روحانی شیعه عراقی برای ارایه درخواست اصلاح باز کرده است.صدر تلاش دارد با حمله به دیگر گروه های شیعه عراقی از جمله مجلس اعلای اسلامی به رهبری عمار حکیم، نوری مالکی نخست وزیر سابق عراق و گروه های شبه نظامی از جمله سپاه بدر ، پرچمداری جنبش اصلاح طلبی عراق را از سکولارها گرفته و به دوش خود بیندازد.  
عبادی با اعلام تشکیل کابینه تکنوکرات دست به یک قمار سیاسی بزرگی زد. این در حالی بود که عبادی انتظار داشت با ندادن سهم به احزاب سیاسی شیعه، مجلس عراق از کابینه او حمایت و پشتیبانی کند. 

 بسیاری از رهبران احزاب عراقی ، به استثنای صدر، از این اقدام عبادی انتقاد کردند.  عمار حکیم و نوری مالکی این اقدام عبادی را فرصتی برای خلاص شدن از شر دولت او دیدند در حالی که سنی ها و کردها از این مساله نگران بودند که کابینه تکنوکرات عبادی زمینه حذف آنها از تصمیم گیری های سیاسی در بغداد را فراهم می کند. 

اما وقتی تهران و واشنگتن سیگنال حمایت از بقای دولت عبادی را دادند، احزاب سیاسی عراق در نهایت تن به مصالحه با دولت و کابینه عبادی دادند و قرار شد عبادی بماند اما اعضای کابینه او میان احزاب تقسیم شود و این زمان بود که مقتدا صدر علم شورش برافراشت. صدر سازش با عبادی را رد کرد و هواداران او با تکیه و اصرار بر تشکیل کابینه تکنوکرات به پارلمان و منطقه سبز بغداد یورش بردند.
اگر بحران سیاسی عراق حل نشود، صدر ممکن است یک دولت موقت اعلام کند  که پیامدهای وخیمی دارد. از جمله پیامدهای تشکیل دولت موقت از سوی صدر ، انحراف توجه نیروهای نظامی و امنیتی عراق از موضوع مقابله با داعش به مساله اختلافات سیاسی در پایتخت عراق خواهد بود. این اقدام صدر همچنین می تواند دولت اقلیم کردستان عراق را به جدا شدن از بغداد ترغیب کند که این مساله می تواند در ارایه یک فرمول جدید کنفدرال تا جدایی کامل کردستان عراق باشد.

نتیجه  احتمالی دیگر ادامه وضعیت کنونی عراق، وارد شدن ارتش و قوای نظامی به عرصه سیاست و تشکیل یک دولت نظامی و پایان دادن به بحران سیاسی با استفاده از خشونت نظامی است. ایجاد یک دولت موقت نظامی در عراق عواقب نامشخصی دارد از جمله اینکه معلوم نیست واکنش آیت الله سیستانی و دیگر گروه های شبه نظامی به این دولت نظامی چه باشد.

اگر گروه های شبه نظامی عراقی علم مخالفت با دولت نظامی را بردارند آن موقع است که دولت نظامی عراق باید خود را در دو جبهه جنگ ببیند ، یکی جبهه مقابله با داعش و دیگری جبهه مقابله با گروه های شبه نظامی مخالف و معلوم نیست که آیا ارتش عراق که ملغمه ای از ابراز وفاداری های شخصی فرماندهان به افراد و گروه های مختلف است، بتواند در چنین وضعیتی ساختار منسجم خود را حفظ کند. در حالی که بسیاری از افسران رده بالای ارتش عراق همچنان به نخست وزیر سابق، مالکی وفادارند، بسیاری از افسران رده پایین تر نیز حامی جنبش صدر هستند.

هر چند که ممکن است  یک دولت (کودتای) نظامی بتواند با ایجاد یک نقشه راه جدید تشکیل یک دولت انتقالی را تسهیل کند، اما بازگشت ثبات به عراق با چنین سناریویی بعید است. یک دولت نظامی قادر نخواهد بود به طور همزمان حمایت سیستانی و گروه های شبه نظامی را با خود داشته باشد. همچنین تشکیل یک دولت نظامی در عراق، مبارزه با داعش را تضعیف کرده و زمینه جدایی طلبی کردها را فراهم خواهد کرد.

بهترین راه برای بازگرداندن ثبات به عراق مصالحه سیاسی با حمایت مقتدا صدر است. این تنها فرمولی است که می تواند آرامش را به بغداد بازگرداند و زمینه تشکیل یک دولت ائتلافی با تعهد انجام به اصلاحات را فراهم کند.

 دولت ائتلافی جدید می تواند یک جدول زمانی مناسب برای انتخابات مجلس و حتی اصلاحات جدید اعلام کند. این نتیجه ای است  که می تواند همزمان حمایت آیت الله سیستانی، ایالات متحده و احتمالا ایران را در پی داشته باشد.  با وجود گمانه زنی های زیادی که درباره انگیزه های تهران از ایجاد بی ثباتی در عراق می شود- حتی اگرتنها انگیزه آن ایجاد مشکل برای آمریکا در عراق باشد – دلایل زیادی وجود دارد که ما را به این باور برساند که از نظر ایران هم، گزینه های دیگر به جز مصالحه سیاسی ودولت ائتلافی عراق با منافع ملی این کشور سازگار نیست. تشکیل یک دولت از سوی مقتدا صدر متحدان سیاسی ایران در عراق را تضعیف خواهد کرد و منجر به جنگ داخلی میان گروه های شیعی خواهد شد که به هیچ وجه مطلوب تهران نیست.

چنین سازش سیاسی ای می تواند موقعیت صدر را بدون اینکه او را در موقعیت پیروزی کامل قرار دهد، تقویت کند. در چنین وضعیتی عبادی به عنوان نخست وزیر در منصب خود باقی می ماند و حس لازم تداوم و اصلاح در فضای سیاسی عراق به وجود میاید.  همچنین تشکیل یک دولت ائتلافی جدید احتمال جدایی  منطقه کردستان از عراق را کاهش خواهد داد.

دو عامل ضروری برای میانجیگری چنین سازشی وجود دارد. نخست تایید چنین دولت ائتلافی از سوی آیت الله سیستانی است. با وجودی که اهداف سیاسی ایران در عراق به طور کامل مشخص نیست اما تایید و حمایت آیت الله سیستانی به دلیل وزن و احترام ویژه می تواند وزن خود را به ایران نیز تحمیل کند. 

دومین عامل ضروری برای ایجاد مصالحه سیاسی و تشکیل یک دولت ائتلافی جدید تحت رهبری عبادی ، گفت و گو و همکاری بین ایالات متحده آمریکا و ایران است.

به دلیل اینکه واشنگتن و تهران علاقه مند به حل فوری بحران سیاسی در بغداد هستند ، آنها مجبورند برای یک مصالحه سریع بین احزاب سیاسی و نخست وزیر عراق با یکدیگر همکاری کنند. همکاری ایالات متحده و ایران می تواند با یک تلاش فعال دیگر آمریکا برای مشورت گرفتن و مشارکت دادن عربستان و ترکیه برای حل بحران تکمیل شود که در غیر این صورت ممکن است وسوسه تشدید بحران در عراق برای تضعیف قدرت شیعه در منطقه تقویت شود.

باید دید که آیا آیت الله سیستانی، ایالات متحده و تهران می توانند با هماهنگی و تعامل با یکدیگر و رهبران عراق ، بحران این کشور را حل کنند. این گزینه ارزش آزمودن را دارد. 

*عصر ایران