هنگامی که کودتای نظامی ترکیه به وقوع پیوست، ایران از نخستین کشورهایی بود که این کودتا را محکوم کرد و حمایت خود را از دولت قانونی ترکیه اعلام نمود. در تمام مدت کودتا جواد ظریف وزیر خارجه ایران سه بار با همتای ترک خود تلفنی گفتگو کرد و علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران نیز با مقامات امنیتی ترکیه به تبادل نظر پرداخت.
اما دلیل حجم گسترده حمایت ایران از ترکیه چه بود؟
-یکی از دلایلی که ایران حضور اردوغان را علی رغم روابط نه چندان گرم و اختلاف بر سر مسأله سوریه، به برکناری وی با اعمال زور ترجیح داد، ترس از بی ثباتی بیشتر در منطقه و احتمال بروز جنگ داخلی و آشوب گسترده در خاک ترکیه بود. اتفاقاتی که می توانست کل منطقه از جمله ایران را بیش از پیش ناآرام کند، به ویژه اینکه مسأله کردها از نگرانی های مشترک بین طرفین است و اگر کودتا شکست نمی خورد، درگیری های مناطق کردنشین ممکن بود به مرزهای ایران نیز سرایت کند.
-علی رغم وجود اختلافات سیاسی بین ترکیه و ایران و تضاد دیدگاهها در قبال مسایلی همچون سوریه و اسراییل، دو کشور شریک اقتصادی مهمی برای یکدیگرند. میزان مبادلات بازرگانی دو کشور در ۱۱ ماهه نخست سال ۲۰۱۵ حدود ۹ میلیارد دلار بوده است و پس از اجرای برجام نیز طرفین قصد دارند تا حجم مبادلات تجاری خود را به سه برابر افزایش داده، آن را به ۳۰ میلیارد دلار برسانند.
-فتح الله گولن که از آن با عنوان گرداننده کودتا و آلترناتیو اردوغان یاد می شود، فردی است ضد انقلاب ایران و ضد شیعه. بنابراین قدرت گرفتن وی برای ایران مطلوب نیست؛ ضمن اینکه سایر احزاب موجود در ترکیه نیز هیچگاه روابط خوب و نزدیکی با ایران نداشته اند.
-مقامات ایران امید دارند که پس از کودتا شاهد تغییر موضع ترکیه نسبت به بشار اسد باشند. امری که در بیشتر اظهار نظرهایی که در محکومیت کودتا انجام دادند قابل مشاهده بود. آنان تلاش کردند تا حوادث ترکیه و حمایت ایران از دولت آن کشور را با اتفاقات سوریه پیوند بزنند؛ برای مثال علی شمخانی ضمن اعلام حمایت ایران از دموکراسی در ترکیه افزود: «البته این مختص ترکیه هم نیست. علت حضور ما در سوریه نیز همین است که همواره در نوع مقایسه منطقه‌ای که نسبت به کشورهای دیگر داریم، رأی مردم را بر نوع حکومت‌های قبیله‌ای، عشیره‌ای و موروثی ترجیح داده‌ایم و این مردم‌سالاری است». همچنین علی‌اکبر ولایتی -مشاور آیت‌الله علی خامنه‌ای در امور بین‌الملل- نیز در کنار محکوم‌کردن کودتا، ابراز امیدواری کرد: «روزی برسد که دولت ترکیه هم به رأی و نظر مردم سوریه احترام بگذارد و تعیین حکومت در سوریه را به مردم این کشور واگذار کند».
آنچه تا کنون از ترکیه بعد از کودتا شاهد بوده ایم نیز مؤید این برآورد ایران است. اردوغان پس از سرکوب کودتاگران و بازداشت های گسترده مخالفان خود، به روسیه سفر کرد و پس از دیدار با پوتین اعلام کرد که ترکیه و روسیه ائتلاف مشترکی علیه «تروریست‌ها» تشکیل خواهند داد. روزنامه «الیوم» نیز فاش کرد که در این دیدار دو طرف توافق کردند که هم‌زمان با مقابله با داعش، مانع از تجزیه سوریه شوند.
به نوشته این روزنامه، آنکارا به صورت مستقیم از روسیه خواسته است که به عدم ارائه هر گونه حمایتی از کردها برای دستیابی به مناطق خودمختاری یا نظام مستقل در طول مرزهای شمالی سوریه و عراق یا جدایی اقلیم کردستان در جنوب شرق ترکیه تعهد دهد و در مقابل این تعهد، خود نیز متعهد شده است که راه‌های مرزی ترکیه به سوریه را به روی هرگونه حمایت نظامی، مالی و انسانی از «گروه‌های متهم به تروریست» مسدود و افراد مسلح چچنی و قفقازی را از ترکیه اخراج کند.
اما در خصوص بشار اسد، گرچه اردوغان در سفر خود بر این نکته تأکید کرد که «متحد ماندن سوریه تحت حاکمیت بشار اسد، دشوار است» ولی وزیر امور خارجه ترکیه پس از دیدار با ظریف در جمع خبرنگاران گفت که آنکارا هم به دنبال یک صلح و امنیت پایدار در سوریه می باشد. او همچنین نقش ایران در سوریه را سازنده توصیف کرد و افزود که همکاری مشترک میان ایران، سوریه و ترکیه بیشتر و نزدیک‌تر خواهد شد.
وی در بخش دیگری از گفت‌وگوی مشترک با محمد جواد ظریف، همان درخواست آنکارا از روسیه را مطرح کرد و گفت که از نظر دولت آنکارا «تفاوتی میان حزب کارگران کردستان PKK، حزب اتحاد دموکراسی PYD و پژاک- حزب حیات آزاد کردستان- وجود ندارد».
چاووش اغلو همچنین پیش از عزیمت به هند، در سفری غیر منتظره ساعاتی را در تهرات توقف کرد و با همتای ایرانی خود به مذاکره نشست. دیداری که به گفته وی حول محور سوریه انجام شده است و در آن، ترکیه آمادگی خود را برای همکاری با ایران به شرط حفظ تمامیت ارضی سوریه اعلام کرده است.
بنابراین آنگونه که تحلیلگر نشریه نشنال اینترست می نویسد، ترکیه در چند ماه اخیر دریافته است که به‌جای اسد باید بر روی مشکلات بزرگ‌تری همچون داعش -که با حملات تروریستی متعدد امنیت این کشور را سلب نموده است- و کردها تمرکز نماید و بشار اسد نسبت به دیگران مشکلی به مراتب کم اهمیت تر است. تغییر موضعی که نخستین بار در تاریخ 13 ژوئیه و با اظهارات بینالی ییلدیریم، نخست‌وزیر ترکیه آشکار شد؛ آنجا که گفت: «من مطمئن هستم که روابط [ما] با سوریه به حالت عادی بازمی‌گردد، ما به سوریه نیاز داریم. ما روابط خود را با اسرائیل و روسیه به حالت عادی بازگرداندیم. من مطمئن هستم که روابط ما با سوریه نیز به حالت عادی بازخواهد گشت.»
*تحریریه نبأ
نظر شما