سؤالی که بی جواب ماند

صبح روز 24 سپتامبر 2015 درحالیکه میلیون ها مسلمان مشغول انجام مناسک حج بودند، حادثه ای رقم خورد که می توان آن را مرگبارتین در کل تاریخ برگزاری این مراسم برشمرد. رویدادی که صدها و شاید هزاران کشته برجای گذاشت و با گذشت یکسال از آن اتفاق، مقامات سعودی همچنان از ارائه پاسخی دقیق به این سؤال که حادثه چگونه به وقوع پیوست و آمار قربانیان چقدر بود خودداری می کنند.

ایران رقیب منطقه ای عربستان بیشترین سهم را در میان کشته شدگان داشت؛ همین امر به تیرگی بیشتر روابط دو کشور منجر شد و دولت ایران را بر آن داشت تا امسال هیچ زائری به این مراسم نفرستد.

به گزارش آسوشیتدپرس 2400 نفر از 36 کشور جهان در واقعه منا جان خود را از دست دادند؛ گرچه مقامات سعودی همچنان اصرار دارند که شمار تلفات را کمتر نشان داده و آن را 769 نفر اعلام کنند.

در سالهای گذشته همواره کشورهای مختلف در خصوص نحوه مدیریت مراسم حج نگرانی خود را ابراز داشته اند، اما خاندان سلطنتی عربستان نظارت و اجرای این مراسم را حق خود می داند و حاضر به همکاری با دیگر کشورها نیست.

آمارها نشان می دهد که تعداد زائران خانه خدا از جنگ جهانی دوم به این سو بیش از ده برابر رشد داشته، به طوریکه در سالهای اخیر سالانه دو تا سه میلیون نفر زائر به مکه مشرف می شوند. همین امر موجب شده است که مقامات سعودی به این مراسم به چشم یک تجارت بزرگ بنگرند و دهها میلیون دلار صرف توسعه هتل های لوکس و گسترش امکانات رفاهی برای ثروتمندان کنند؛ حجاجی که حاضرند برای یک شب اقامت در اتاقی با چشم انداز کعبه بیش از دو هزار و هفتصد دلار بپردازند، غافل از آنکه همین ثروتمندان باید بخشی از مراسم حج را در زیر چادرهای منا سپری کنند.

راشد صدیقی شهروند 42 ساله آمریکایی هندی تبار یکی از همین افراد است که در واقعه منا مرگ را به چشم خود دید و در نهایت به طور معجزه آسایی جان سالم به در برد.

وی که پیش از عزیمت به مکه، در ریاض مشغول به کار در رشته BIM(مدیریت اطلاعات ساختمان) بود، پس از آنکه تصمیم به شرکت در مراسم حج گرفت و در یکی از آژانس های مسافرتی موجود در ریاض ثبت نام کرد، در منا در کنار سایر هم وطنان هندی خود اسکان داده شد.

او در گفتگو با روزنامه نیویورک تایمز از هیجان خود در روز حادثه می گوید، از اینکه به همراهی دوستان و برخی از اقوام خود از جمله برادر همسرش قدم در راهی می گذاشت که پیش از این پیامبر(ص) آن را پیموده بود و اینکه چگونه مشاهده مردم با نژاد و زبان و رنگ های گوناگون او را به شعف وا می داشت:

«اما در یک لحظه جمعیت در حال حرکت، به وسیله مأموران که به دلایل نامعلومی مسیر را مسدود کرده بودند متوقف شد. در همین حال متوجه شدیم که عده ای در مورد مسیر جایگزین صحبت می کنند. پس به دنبال انان به راه افتادیم، همین طور که پیش می رفتیم جاده باریک تر می شد و فشار جمعیت افزایش می یافت. برخی از حجاج برای نجات جان خود از حصارهای دو طرف جاده بالا می رفتند. بر اثر فشار وارده دو یا سه بار به زمین افتادم و از همراهان خویش جدا شدم. مردم از اعماق وجود و برای آخرین بار خدا را صدا می کردند. احرام بسیاری بر اثر فشار جمعیت پاره شد. خیلی ترسیده بودم و به تنها چیزی که فکر می کردم خانواده ام بود».

بسیاری در بیان چگونگی مرگ این افراد از له شدن زیر دست و پا یاد می کنند، حال آنکه خفگی ناشی از فشار موجب شده بود که شماری از حجاج در همان حالتی که ایستاده بودند جان خود را از دست دهند. اما راشد صدیقی به طور معجزه آسایی از میان جمعیت به عقب رانده شد و از مرگ حتمی نجات یافت:

«حجاج از چادرهای اطراف بطری های آب را به سمت بازماندگان فاجعه پرتاب می کردند. من به اجسادی که در مقابلم بر زمین افتاده بود خیره مانده بودم و نمی دانستم چگونه نجات یافته ام. پس از گذشت دو ساعت یکی از افسران پلیس به سوی من آمد و گفت که مناسک را ادامه دهم. اشک ریزان در حالیکه نه صندلی به پا داشتم و نه بالاپوشی بر تن، از روی اجساد گذشتم. نمی دانستم به کجا می روم، کف پاهایم از آفتاب سوزان منا می سوخت. همچون مرده متحرک به پیش می رفتم. با رسیدن به پل جمرات خانمی با مشاهده بدن کثیف و برهنه من از سر ترحم سنگ های مورد نیاز برای رمی را به همراه یک چتر در دستم گذاشت. در حالیکه من حتی از گفتن کلمه متشکرم عاجز بودم. نمی دانم چند سنگ پرتاب کردم اما هنگامیکه بازگشتم اثری از برادر همسرم نبود.

طی چهار روز بعد ساعت ها در گرمای طاقت فرسای عربستان بیمارستان ها را یک به یک برای یافتن اثری از او زیر پا گذاشتم. مقامات سعودی هیچ مرکزی برای اطلاع رسانی و کمک به مردمی که به دنبال نشانی از عزیزان خود بودند دایر نکردند. هر جایی که به ذهنم رسید گشتم، یکبار 90 دقیقه با پای پیاده تا سردخانه رفتم اما نیروهای امنیتی به هیچکس اجازه ورود نمی دادند. 20 تن از اعضای خانواده ام از هند به من ملحق شدند و کار جستجو را با یاری یکدیگر ادامه دادیم، اما بی نتیجه بود. خانواده سایر قربانیان نیز سرنوشتی مشابه به ما داشتند و ماهها در بی خبری به سر بردند»

سخنگوی وزارت کشور عربستان علت حادثه را تداخل حرکت حجاج از دو خیابان شماره «۲۰۴» و «۲۲۳» اعلام کرد، اما ایران آن را ناشی از مدیریت نادرست و قصور مسؤلان سعودی می داند. مقامات اندونزی نیز که 130 تن از شهروندان خود را در این حادثه از دست دادند از اینکه چندین روز امکان دسترسی به قربانیان و سرکشی به بیمارستان ها را نداشتند ابراز ناراضایتی کردند. اما پاکستان یکی از نزدیک ترین متحدان سعودی و بزرگ ترین دریافت کننده کمک های مالی این کشور، سکوت اختیار کرد و به رسانه های خبری هشدار داد که از هرگونه انتقاد نسبت به مدیریت حج خودداری کنند. در واکنشی دیگر شورای مسلمانان آمریکا خواهان انجام تحقیقات مستقل در این زمینه شد، همچنین پیشنهاد داد که مقامات سعودی در برگزاری و اداره حج با سایر کشورها تشریک مساعی نمایند. مسؤلان ذیربط اما ضمن رد این پیشنهاد، در خصوص کمک به انجام تحقیقات مستقل قول مساعد دادند؛ امری که تاکنون محقق نگشته و هیچیک از زوایای پنهان این حادثه روشن نشده است.

راشد صدیقی خسته از جستجوی بی نتیجه خویش به آمریکا بازگشت درحالیکه سایر اعضای خانواده دست از تلاش نکشیدند و همچنان به یافتن نشانه ای از گمشده خود امیدوار بودند. سرانجام جسد در یکی از سردخانه های مکه پیدا شد، اما سؤالات زیادی که در ذهن آقای صدیقی نقش بسته بود، موجب شد که وی پس از بازگشت به آتلانتا تحقیقاتی را پیرامون چگونگی وقوع حادثه آغاز کند؛ تحقیقاتی که به نتیجه نرسید و در نهایت او را از یافتن پاسخ سؤالاتش ناامید کرد:

«من آنجا بودم اما نمی توانم در مورد چرایی وقوع فاجعه به شما چیزی بگویم».

*نیویورک تایمز/تحریریه نبأ