ارزهای مجازی دیجیتال در ماه‌های اخیر به لحاظ استفاده از فناوری‌های نوین مورد توجه مسؤولان بانکی و ارتباطی کشور قرار گرفته و میزان تولید آن تنها ظرف یک ماه ۳۸ درصد افزایش یافته است. در صدر ارزهای دیجیتال، بیت‌کوین قرار دارد که از افراد معمولی با مصرف برق خانگی تا شرکت‌هایی با مصرف برق صنعتی را به خود مشغول کرده است؛ با یک جست‌وجو در فضای اینترنت میتوان به سایت‌هایی رسید که نسبت به فروش دستگاه‌های استخراج ارز با عنوان ماینر و خرید و فروش ارز دیجیتالی اقدام می‌کنند!
سایت LocalBitcoins که یک استارتاپ خرید و فروش بیت کوین است، در آخرین آماری که درباره خرید و فروش بیت کوین توسط کشورهای مختلف منتشر کرد، اعلام کرده بود روزانه ۱۶ میلیون دلار بیت کوین توسط کاربران ایرانی خرید و فروش میشود و از این نظر در رتبه ۲۹ جهانی قرار دارد. البته باید توجه کرد که این آمار فقط برای بیت کوین است و دیگر ارزهای دیجیتال رایج مانند اتریوم، بیت‌کش یا مونروی که بین ایرانی‌ها محبوبیت دارند در آن لحاظ نشده است.
ارز دیجیتال یک فرم از پول الکترونیکی است که به منظور امنیت بیشتر، حذف واسطه‌ها و ناشناس بودن طراحی شده است. علاوه بر این که میتوان این نوع ارز را خرید، با استفاده از تجهیزات مخصوص استخراج آن در اینترنت میتوان به دنبال آن گشت و استخراج کرد. ارز دیجیتال هیچ بانک مرکزی ندارد و فقط در مبادلات آنلاین و بین کاربران مبادله شده و به وسیله رمزنگاری پیچیده در شبکههای کامپیوتری اصالت آن تایید میشود.
به عبارت دیگر ارزهای دیجیتال از یک فناوری غیرمتمرکز استفاده می‌کنند که به کاربران امکان پرداخت امن و ذخیره پول را بدون نیاز به ثبت‌نام یا استفاده از بانک‌ها و سازمان‌های واسطه می‌دهند. یعنی برای انتقال این ارز نیازی به بانک نیست و افراد می‌توانند مستقیماً این ارزها را برای هم منتقل کنند.
اکثر ارزهای دیجیتال روی پایگاه داده توزیع شده‌ای به نام بلاک‌چین اجرا می‌شوند و بیشتر واحدهای اصلی آن توسط یک فرآیند به نام استخراج یا ماین تولید می‌شوند. نخستین و معروف‌ترین ارز دیجیتال، بیت‌کوین است که در سال ۲۰۰۹ ایجاد شد، با این حال از سال‌های گذشته ارزهای دیجیتال بسیاری (حدود ۹۰۰ ارز دیجیتال) در بازارهای جهانی تجارت میشود.
ارز دیجیتال با رمزگذاری و تبدیل اطلاعات به کدهای امن کار می‌کند؛ در واقع طراحان این پول مقدار مشخصی از این پول دیجیتال را به صورت رمزگذاری شده در شبکه اینترنت قرار داده‌اند که برای پیدا کردن و رمز گشایی آن به سخت‌افزارهای پیچیده و پردازشگرهای پرقدرت احتیاج هست. دستگاه‌های پردازش سریع یا ماینرها، مسائل و معادلات ریاضی را حل می‌کنند و اگر پاسخ صحیح بدهند، پاداش یا همان ارز دیجیتالی دریافت خواهند کرد. این دستگاهها در ایران به صورت قاچاق وارد بازار می‌شوند.
سودآوری تولید ارز مجازی بسیار وسوسه کننده است. بیت کوین ۱۱۷۷۰ دلار در ایران در روز جمعه معامله شد که ۳۸ درصد در همین ماه و بیش از ۲۰۰ درصد بصورت سالانه افزایش داشت. بر این اساس استخراج هر واحد بیت کوین ۸۳۰۰ دلار یا به عبارتی ۱۰۸ میلیون تومان در ایران درآمد دارد. اما در کنار سودآوری این طرح نباید از هزینه‌های بسیار زیادی که تولید هر واحد بیت کوین در کشور دارد، غافل شد
یک کارشناس فناوری در گفت‌و‌گو با «ایران» می‌گوید: پس از افت شدید قیمت بیت کوین که از نزدیک 20 هزار دلار به حدود 3 هزار دلار رسید، صرفه اقتصادی استخراج برای بسیاری از کشورها از بین رفت و بسیاری دستگاه‌های خود را خاموش کردند اما در ایران این اتفاق نیفتاد. درایران به‌دلیل برق ارزان همچنان صرفه داشت.
مقایسه هزینه برق سراسر کشورهای جهان، ونزوئلا را به‌عنوان ارزان‌ترین کشور برای استخراج معرفی کردند. در ونزوئلا برای تولید یک واحد بیت کوین، شما فقط ۵۳۰ دلار نیاز دارید. این رقم برای دومین کشور لیست، ترینیداد و توباگو بالغ بر حدود ۱,۱۹۰ دلار است. در ازبکستان که در رتبه سوم قرار دارد، یک ماینر برای استخراج یک واحد بیت کوین باید مبلغی بالغ بر حدود ۱,۷۹۰ دلار پرداخت کند. در ایران هزینه برآوردی مصرف برق به ازای هر بیت کوین 3 هزار و 217 دلار است.
نکته مهم استفاده از برق یارانه‌ای برای به دست آوردن بیت کوین است. دولت برای کاهش هزینه کشاورزان و هزینه تمام شده محصولات کشاورزی کمترین تعرفه را برای بخش کشاورزی درنظر گرفته است که همین ارزانی، استخراج‌کنندگان بیت کوین را به این سمت جذب کرده است. قیمت هر کیلووات برق کشاورزی بین ۳۰۰ تا ۵۲۴ ریال است و برق صنعتی هم هر کیلوات حدود ۴۰۰ تا ۸۲۵ ریال محاسبه میشود. برق مدارس و مساجد هم با توجه به یارانه‌های دولتی، تقریبا مجانی است
حتی خبرگزاری ایرنا خبر داد که «برق ارزان ایران پای استخراج‌کنندگان بین‌المللی ارزهای دیجیتال، به خصوص چینی‌ها، را به ایران باز کرده است و بر اساس گزارش‌های نیمه‌رسمی استخراج‌کنندگانی از کشور چین در جای جای ایران حضور یافته و اقدام به استخراج ارز دیجیتال با برق ارزان می‌کنند».
سهیل نیکزاد، یکی از افراد فعال در زمینه استخراج ارزهای مجازی، به خبرگزاری ایرنا گفته است: «آن طور که اطلاع دارم، یکی دو مزرعه ماینینگ با حضور چینی‌ها یا تأسیس شده یا در حال تأسیس است.» در همین حال علی بخشی، رئیس هیئت مدیره سندیکای صنعت برق ایران نیز می گوید که «حضور استخراج‌کنندگان بین‌المللی در کشور زیاد است».
حالا رشد استخراج ارز دیجیتال با بهره‌گیری از انرژی برق ارزان در ایران، صدای مسؤولان را درآورده است تا جایی که با افزایش مصرف برق، وزارت نیرو گفته با استخراج کنندگان ارزهای دیجیتال برخورد خواهد شد. به تازگی هم چندین دستگاه ماینر در شهرهای مختلف ایران از جمله یزد و رودبار پلمپ شده که در کارخانه های صنعتی دایر بوده و با تعرفه برق صنعتی کار می کرده است.
همایون حائری، معاون وزیر برق و انرژی وزارت نیرو در گفت و گو با «تسنیم» در همین ارتباط گفته است: «معدن کاران بیت کوین در ایران از نرخ برق یارانه‌ای بهره می‌برند و حتی از مراکزی هم که برق را رایگان می‌گیرند سوء استفاده می‌کنند. وزارت نیرو قصد دارد تعرفه‌ای خاص برای استخراج کنندگان بیت کوین وضع کند تا هزینه تولید آن کاهش یابد و فشار بر شبکههای برق کم شود.»
اما ابوالحسن فیروزآبادی رئیس مرکز ملی فضای مجازی معتقد است: «قانونی برای فعالیت ماینینگ [استخراج ارزهای دیجیتال] در کشور نداریم و به همین دلیل نمی‌توانیم بگوییم آن چه هم اکنون توسط عده‌ای از مردم انجام میشود، خلاف قانون است چون قانونی وجود ندارد که با آن مغایرت داشته باشد.»
وی همچنین از طرحی برای قانونمند کردن این موضوع با استفاده از نظرات دستگاه‌های مربوطه از جمله بانک مرکزی، وزارت نیرو و سازمان بورس خبر داد که در کمیسیون اقتصادی دولت تصویب شده، ولی هنوز در هیات دولت مورد بررسی قرار نگرفته است.
گفتنی است، تولید هر بیت کوین معادل مصرف سالانه ۲۴ خانه در تهران برق مصرف می‌کند یا معادل مصرف برق یک خانه در تهران به مدت ۲۴ سال است. یارانه هر کیلووات برق ۵۰۰۰ ریال است یعنی تولید یک واحد بیت کوین حدود ۳۵۰ میلیون ریال با یارانه دولتی هزینه می‌برد یا حدود ۲۷۰۰ دلار.
طبق اعلام سخنگوی شرکت برق، مصرف برق کشور در همین ماه ۷ درصد افزایش یافته است و این به دلیل استخراج ارز الکترونیک بوده است. گرچه به گفته یکی از کارشناسان حوزه بانکداری الکترونیک، «این موضوع نمی‌تواند پایه علمی داشته باشد و ممکن است اجناس الکترونیکی مردم عوض شده یا کولرهای گازی بیشتر شده باشد. از طرفی نمی‌توان حدس زد استخراج ارزهای دیجیتالی توسط کاربران چه تعداد است، زیرا اکثر دستگاهها به صورت غیرمجاز وارد شده است»
وی با بیان این‌که در حال حاضر یکی از راه‌های بهینه برای صادرات نفت و گاز و برق تولید ارزهای مجازی و فروشش به خارج از کشور است، گفت: حتی بانک مرکزی می‌تواند نظارت کند که این ارز به داخل کشور برنگردد و اگر بیت‌کوینی تولید شد، حتماً به خارج از کشور فروخته شود و دلار وارد شود تا نگرانی‌هایی که درباره کاهش ارزش پول ملی است، ایجاد نشود.
یکی از افرادی که در حوزه استخراج ارز دیجیتال فعال است به بی بی سی می‌گوید: اوضاع اقتصادی به نحوی است که همه نهادهای دولتی در تلاش هستند تا به هر شکلی منبع درآمدی برای خودشان به دست آوردند و حالا نهادهای نظامی جدای از فعالیت‌های اقتصادی دیگری که دارند به استخراج بیت‌کوین رو آورده‌اند.
او ادامه می‌دهد: مثلا سپاه از برق نیروگاه‌هایی که در اختیار دارد و به دلیل تحریمها نمی‌تواند آن را صادر کند در بخش ماینینگ استفاده می‌کند چرا که حتی اگر این برق را صادر هم کند نمی‌تواند پول آن را دریافت کند. پس آن را به بیت کوین تبدیل می‌کند و از این برق درآمد زایی می‌کند.
اما یکی از افرادی که در حوزه بلاک‌چین فعال است می‌گوید، دور زدن تحریمها با این ارز در اندازه حکومتی یعنی با میزان و تراکنش بالا ممکن نیست: با توجه به نحوه کار بازار پول‌های دیجیتال که بیشتر در اندازه‌های کوچک کار می‌کند و با توجه به محدودیت تراکنش‌ها عملا دور زدن تحریمها از این طریق ممکن نیست زیرا روند کار در شبکه بیت‌کوین به گونه‌ای است که هرگز اجازه جابجایی رقم‌های میلیاردی را نمی‌دهد. همچنین احتمال شناسایی مبادله کنندگان وجود دارد و این خودش دوباره بحث تحت تحریم قرار گرفتن را مطرح می‌کند.
در حال حاضر بر اساس آمار غیررسمی، حدود ۱۸۰ هزار دستگاه ماینر در ایران وجود دارد که البته این به جز مواردی است که از راه قاچاق و بدون ثبت شدن وارد کشور شده است. از این تعداد حدود ۸۰ هزار دستگاه ماینر در اختیار افراد و شرکتهای خصوصی و غیر دولتی است و مابقی به نهادهای دولتی تعلق دارد.
نظر شما