افشای اینکه ایران به روسیه پهپاد فروخته و اکنون از این پهپادها در جنگ اوکراین استفاده می شود، به این بحث در ایران دامن زده است که آیا نزدیکی فزاینده به روسیه در راستای تأمین منافع ملی ایران است یا خیر؟
از زمان دو قطبی شدن نظم بین الملل، قدرت های کوچک و متوسط سعی می کنند از طریق ائتلاف با قدرت های بزرگ، در مقابل رقیبان منطقه ای خود به توازن قوا برسند و در عین حال برای حفظ امنیت خود فاصله معقولی را با این قدرت های بزرگ نگه داشته و از درگیری بین آنها دوری جویند. بر این اساس اصلاح طلبان و برخی از محافظه کاران ایران، تحویل پهپاد به روسیه را به ضرر منافع ملی ایران می دانند.
فروش پهپاد به روسیه منجر به اعمال تحریم هایی توسط آمریکا، سوئیس و اتحادیه اروپا علیه ایران گشته و باعث شده است که برخی ایران را به نقض قطعنامه 2231 شورای امنیت که بر اساس آن محدودیت صادرات موشک های ایران تا سال 2023 برقرار است، متهم کنند.
برخلاف آنچه ایران می گوید (که پهپادها را قبل از شروع جنگ اوکراین به مسکو داده است)، دولت بایدن تصاویر ماهواره ای منتشر کرد که نشان می داد مقامات روسی 8 ژوئن و 5 ژوئیه از فرودگاه کاشان بازدید کردند تا پهپادهای ایرانی را بررسی کنند. با در نظر گرفتن پروسه خرید، مقامات اطلاعاتی آمریکا معتقدند که ایران پهپادهای مهاجر6 و شاهد را ماه اوت به روسیه تحویل داده است.
5 نوامبر فشارهای بین المللی باعث شد تا امیرعبداللهیان وزیر خارجه ایران اقرار کند که کشورش پهپاد در اختیار روسیه گذاشته است؛ با این حال او اصرار داشت که تحویل ها قبل از حمله روسیه به اوکراین در 24 فوریه انجام شده است. این اظهارات واکنش مسیح مهاجری مدیر مسئول روزنامه جمهوری اسلامی را در پی داشت که در پاسخ گفت: «این که شما موضع خود را از تکذیب تحویل پهپاد به روسیه به اعتراف نسبت به این اقدام تغییر داده اید، باید به فال نیک گرفت. اگر در مورد مسائل دیگر نیز حقایق را بپذیرید بسیاری از مسائل تغییر خواهد کرد»
حسین علائی فرمانده اسبق نیروی دریایی سپاه نیز گفت: «این دیدگاه وجود دارد که روسیه از ابتدای حمله به اوکراین، بدنبال این بوده که ایران را به جنگ بکشاند تا تنها نباشد و فشارها را از خود کم کند. با فروش پهپاد به روسیه تحریم ها علیه ایران افزایش خواهد یافت. روسیه می خواهد از حل مسئله هسته ای ایران امتناع کند، سیاست خارجی ایران را گروگان بگیرد و رفتار مستقلانه ایران را به نوعی مهار کند. شاید به همین دلیل روسیه موضوع خرید پهپاد از ایران را افشا و علنی کرده است»
حشمت الله فلاحت پیشه فعال سیاسی محافظه کار و رئیس سابق کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس نوشت که روسیه با ممانعت از بازگشت ایران به توافق هسته ای، سود برده و حالا از انزوای ایران بر سر موضوع اوکراین نیز سود می برد.
برخی از کارشناسان ایرانی از جمله نعمت الله ایزدی سفیر سابق ایران در روسیه اظهار داشتند که امیرعبداللهیان از فروش پهپاد به روسیه اطلاع نداشته و به عبارت دیگر به عدم هماهنگی بین میدان و دیپلماسی اشاره کردند.
نفوذ نهادهای نظامی بر سیاست خارجی ایران در گذشته نیز مورد انتقاد اصلاح طلبان و محافظه کاران میانه رو بوده است. جواد ظریف وزیر سابق امور خارجه در نوار صوتی افشا شده ای سال 2021 با اشاره به سپاه پاسداران، گفته بود که تصمیم گیرنده اصلی در سیاست خارجی ایران میدان است نه وزارت خارجه.
رهبر انقلاب به سخنان ظریف واکنش شدیدی نشان داد و گفت که این سخنان باعث شادی دشمنان ایران می شود و قرار است وزارت خارجه مجری سیاست هایی باشد که توسط نهادهای بالاتر تعین می شود نه اینکه خود سیاستگذاری کند.
فروش پهپاد به روسیه می تواند عواقب جدی سیاسی و اقتصادی برای ایران داشته باشد.
نخستین تأثیر آن را می توان در برجام دید. روسیه در گذشته نقش سازنده ای در مذاکرات هسته ای ایفا می کرد اما ماه مارس زمانی که دستیابی به توافق محتمل به نظر می رسید، با اعلام اینکه تجارت مسکو و تهران باید از تحریم ها معاف شود، توافق را در کما قرار داد.
در واقع هر موضوعی که باعث بهبود نسبی روابط ایران و غرب شود از نظر روسیه تهدید است.
در همین راستا رجب صفروف عضو سابق شورای سیاسی ریاست جمهوری فدراسیون روسیه و رئیس کمیسیون ایران در اتاق بازرگانی و صنایع مسکو می گوید: «ایرانِ غرب گرا برای روسیه خطرناک تر از ایران هسته ای است. ایران برای روسیه همچون سپر دفاعی در مقابل غرب است و در صورت روی کار آمدن دولتی غربگرا در ایران، فروپاشی روسیه از همان لحظه اغاز می شود».
دولت عمیق ایران -متشکل از سازمان ها و نهادهای امنیتی، اطلاعاتی و اقتصادی- که بدنبال حفظ ایدئولوژی انقلاب اسلامی است، بر سیاست خارجی نگاه به شرق تأکید دارد و در سند تحول دولت ابراهیم رئیسی، آمریکای شمالی (آمریکا و کانادا) از برقراری روابط عادی دیپلماتیک کنار گذاشته شده است. سیاست نگاه به شرق نیز ناشی از نگاه ایران به آینده نظام بین الملل است.
ایران معتقد است که غرب از زمان انقلاب 1979 با جمهوری اسلامی مشکل داشته است؛ بر این اساس غرب نه تنها نمی تواند شریک ایران باشد، که دشمنی است که سعی می کند به طرق مختلف به ایران ضربه بزند. تحریم های غرب و آوردن پرونده هسته ای به شورای امنیت، از این منظر دیده می شود.
تفسیر ایران از آینده نظام بین الملل باعث شده است که ایران سیاست خارجی «نه شرقی نه غربی» مورد حمایت آقای خمینی را کنار بگذارد.
آقای خامنه ای در سخنرانی های اخیر خود بارها از تغییر نظم بین الملل و لزوم توجه به شرایط جدید در سیاست خارجی ایران سخن گفته است. او استدلال می کند که آمریکا قدرتی رو به زوال است درحالیکه روسیه و چین قطب های آینده نظام بین الملل هستند و ایران باید با این دو کشور ائتلاف کند. وی همچنین اعتقاد دارد که «نه شرقی» در شعار نه شرقی نه غربی، به معنای رابطه نداشتن و متحد نشدن با قدرت های آسیایی نیست.
چین و روسیه که در گذشته در شورای امنیت به تحریم های هسته ای ایران رأی داده بودند اخیرا در حمایت از ایران و مخالفت با غرب رأی می دهند.
سیاست نگاه به شرق ناشی از رقابت داخلی در ساختار قدرت ایران نیز هست. باید توجه داشت که سیاست داخلی و سیاست خارجی به هم مرتبط هستند. گروههای محافظه کار از سیاست نگاه به شرق حمایت می کنند زیرا تشدید و ادامه این سیاست باعث تضعیف جناح های غرب گرا می شود که حامی سیاست خارجی میانه روتر هستند.
کوتاه سخن اینکه سیاست خارجی باید منعکس کننده منافع مردم عادی باشد نه فقط منافع یک گروه خاص. بر این اساس قراردادن همه تخم مرغ ها در سبد روسیه قدرت مانور ایران را کاهش می دهد و ایرانیان را وادار می کند تا هزینه ماجراجویی های مسکو را بپردازند.
مترجم: فاطمه رادمهر
نظر شما