ظهور و سقوط غیرمنتظره جبهه پایداری

گروهی از چهره های فوق محافظه کار، طی سالها در تشکیلات سیاسی ایران نفوذ نموده و به طور پیوسته در قدرت رشد کردند

تا دوماه پیش جبهه پایداری –که سال 2014 به حزب تبدیل شد- نفوذ کافی بر مراکز تصمیم گیری داشت و توانست توافق هسته ای با غرب را از مسیر خارج کرده، برخی از مقامات شناخته شده را از پست های خود برکنار نماید

رسول منتجب نیا سیاستمدار اصلاح طلب، دو سال پیش هشدار داد: «جبهه پایداری در تمام سطوح جمهوری اسلامی نفوذ کرده است»

اما وقتی ابراهیم رئیسی رئیس جمهور ایران –که تحت نفوذ این حزب بود- به شکل غیرمنتظره ای در یک سانحه هوایی درگذشت، آرزوهای جبهه پایداری برای تصدی پست ریاست جمهوری و جانشینی رهبری، برباد رفت و از اوج قدرت سقوط کرد

پدر خوانده ها

جبهه پایداری در دورانی که روابط محمود احمدی نژاد رئیس جمهور وقت ایران و آقای خامنه ای رو به تیرگی رفت، سربرآورد

سال 2011 وقتی آقای خامنه ای وزیر اطلاعات را –که احمدی نژاد او را برکنار کرده بود- به منصب خود بازگرداند، بین رهبر و رئیس جمهور شکافی ایجاد شد و احمدی نژاد که احساس می کرد به خواسته هایش بی توجهی شده ،11 روز خانه نشین شد

این اقدام حامیان و حلقه نزدیکان احمدی نژاد را –که پیشتر او را به دلیل اطاعت بی چون و چرای رهبر تحسین می کردند- بهت زده نمود؛ در نتیجه از احمدی نژاد فاصله گرفتند و تشکل سیاسی جدیدی را با عنوان جبهه پایداری ایجاد کردند

رهبر معنوی جبهه پایداری، آقای محمدتقی مصباح یزدی مرجع فوق محافظه کار بود که روابط مستحکمی با آقای خامنه ای داشت و در نهایت به عنوان نظریه پرداز اصلی جمهوری اسلامی لقب گرفت

به گفته یک منبع نزدیک به حاکمیت، آقای خامنه ای از مصباح یزدی به عنوان رهبر یک جریان تندرو استفاده کرد تا جلوی قدرت گیری اصلاح طلبان را بگیرد

مصباح یزدی سال 2005 گفت: «مشروعیت جمهوری اسلامی در گرو رأی و رضایت ملت نیست و نظر ملت در اعتبار آن تأثیری ندارد»

سال 2002 گروهی از اعضای شبه نظامی بسیج، در پی سخنرانی مصباح یزدی، اقدام به قتل های زنجیره ای در جنوب استان کرمان کردند و پنج نفر را کشتند

در جریان رسیدگی قضائی به این پرونده، یکی از عاملان جنایت گفت: «آقای مصباح یزدی امر به معروف و نهی از منکر را وظیفه مردم اعلام کرده است». وی سپس به نقل از مصباح گفت: «اگر (مجرم و گنهکاری) بر اقدامات قبلی خود اصرار داشت، باید به دادگاه معرفی شود و اگر بیشتر اصرار کرد، شما حق دارید او را بکشید»

اما مصباح یزدی تنها رهبر جبهه پایداری نبود؛ آیت الله عزیز خوشوقت پدر همسر مصطفی خامنه ای –یکی از پسران رهبر- و از روحانیون ارشد و بانفوذ حوزه های عملیه نیز قدرت قابل توجهی در بین این گروه داشت

در طول دهه 1990 اعضای ارشد وزارت اطلاعات ایران، در قتل روشنفکران و سیاستمداران مخالف رهبری نقش ایفا کردند. رسانه های اصلاح طلب این قتل ها را افشا نمودند و سعید امامی معاون وقت وزیر اطلاعات اعتراف کرد که گروهی از روحانیون از جمله آقای خوش وقت، فتوایی کلی برای این قتل ها صادر کرده اند

خوشوقت سال 2013 و مصباح یزدی سال 2021 از دنیا رفتند

اختلاف نظر با محافظه کاران سنتی

جبهه پایداری در دکترین خود به نقش مردم در اداره کشور، حقوق آنها و جمهوری خواهی توجهی ندارد؛ بلکه تنها بر اهمیت التزام به ولی فقیه و ایجاد دولت و جامعه و تمدن اسلامی تأکید می کند

زمانی که حسن روحانی –روحانی میانه رو- سال 2013 به ریاست جمهوری رسید، محافظه کاران ادعا کردند که اگر مصباح یزدی و جبهه پایداری نبودند، می توانستند روحانی را در انتخابات شکست دهند

در جریان انتخابات، روحانیون ارشد محافظه کار –آقایان محمد یزدی و محمدرضا مهدوی کنی- تلاش کردند تا بین اصولگرایان وحدت ایجاد کرده و نامزدهای متعدد محافظه کار را متقاعد کنند تا به نفع یک نفر انصراف دهند

گرچه در ابتدا روی این امر توافق حاصل شد ولی مصباح یزدی و جناح او از همراهی با دیگر محافظه کاران خودداری کردند و مصباح از سعید جلیلی مذاکره کننده ارشد هسته ای فوق محافظه کار، اعلام حمایت نمود

این واگرایی نشاندهنده بیگانگی جبهه پایداری از جناح های سنتی محافظه کار بود

جبهه پایداری با دیگر گروههای محافظه کار بر سر طیفی از مسائل –به ویژه توافق هسته ای 2015- درگیر شد

بلافاصله پس از امضای برجام توسط دولت روحانی، توافق هسته ای به کانون اختلاف نظر شدید نمایندگان محافظه کار و فوق محافظه کار -از جمله نمایندگان جبهه پایداری- در مجلس بدل شد

تنش ها زمانی تشدید شد که مذاکره کنندگان ارشد ایران، برای دفاع از توافق، وارد مجلس شدند. روح الله حسینیان چهره برجسته جبهه پایداری در واکنش به این حضور، علی اکبر صالحی مذاکره کننده ارشد و رئیس سازمان انرژی اتمی ایران را تهدید نموده، فریاد زد: «شما را می کشیم، در رآکتور اراک دفن می کنیم و رویتان سیمان میریزیم»

در ادامه تنش ها، هنگامی که مجلس برای رأی گیری درباره برجام تشکیل شد، علی اصغر حجازی چهره مرموز و قدرتمند بیت رهبری، در جلسه حضور یافت. حضور او سیگنالی از سوی بیت به نمایندگان مخالف، در حمایت از توافق تعبیر شد.

اما نمایندگان جبهه پایداری با این استدلال که حضور حجازی به معنای تأیید رهبر است مخالفت کردند و به طور بی سابقه ای حجازی را –که در سلسله مراتب اداری پس از آقای خامنه ای نفر دوم محسوب می شد- مورد انتقاد قرار دادند

دودستگی بزرگ

انتخابات مجلس 2016 برای جبهه پایداری لحظه ای مهم بود زیرا منجر به تقسیم غیررسمی این گروه شد

پس از پیروزی حسن روحانی در دوره دوم ریاست جمهوری، محافظه کاران از تسلط ائتلاف اصلاح طلبان و میانه روها بر مجلس هراس داشتند. انها با درک این تهدید، بدنبال ایجاد ائتلافی گسترده برای کاهش خطر یک شکست دیگر در انتخابات بودند ولی مصباح یزدی این پیشنهاد را رد کرد

در پی مخالفت مصباح، مرتضی آقاتهرانی دبیرکل وقت جبهه پایداری اعلام کرد که با رهبران اصولگرا مذاکره کرده و بر پایبندی این جبهه به ائتلاف تأکید نموده است. این موضع کاملا با موضع مصباح در تضاد بود

این اختلاف منجر به دوشاخه شدن جبهه پایداری شد: شاخه تهران به ریاست آقاتهرانی و صادق محصولی فرمانده سابق سپاه پاسداران و شاخه قم که به ایدئولوژی سیاسی مصباح یزدی پایبند بود

شاخه تهران رویکردی عمل گرایانه را با هدف افزایش قدرت خود در پیش گرفت ولی مصباح همچنان آرمانگرا بود و می گفت: «باید از فرد مناسبی که به اسلام و انقلاب 57 اهمیت می دهد حمایت کرد؛ حتی اگر آن شخص نتواند رأی بیاورد»

علیرغم اختلافات، هردو شاخه همچنان از ایدئولوژی سیاسی و اجتماعی مصباح –که نسبت به آقای خامنه ای دیدگاه های رادیکال تری نسبت به مذهب، آزادی های اجتماعی و سیاست خارجی دارد- استفاده می کنند

تأثیر جبهه پایداری بر سیاست ایران

به گفته یک منبع محافظه کار، رئیسی در دوران ریاست جمهوری به شدت تحت تأثیر دامادش مقداد نیلی –یکی از چهره های ارشد جبهه پایداری- قرار گرفت؛ نیلی نفوذ قابل توجهی در دولت داشت

مصباح یزدی رئیسی را چشمه امید جامعه مذهبی می دانست و در دو دوره ای که رئیسی نامزد انتخابات شد، از او اعلام حمایت کرد

نفوذ جبهه پایداری در دوران ریاست جمهوری رئیسی در حوزه های مختلف –از جمله عدم موفقیت در احیای برجام- مشهود بود

به گفته یک منبع نزدیک به دولت، دو سال پیش و در شرایطی که تیم سیاست خارجی رئیسی به نهایی کردن توافق با آمریکا نزدیک شده بودند، جبهه پایداری به شدت علیه توافق لابی کرد و در آخر باعث شد که تهران شرایط جدیدی را گذاشته و فرصت احیای توافق را از دست بدهد

طبق ادعای این منبع، نیلی قدرت قابل توجهی در انتصاب و عزل مقامات دولتی داشت. او نقش اساسی را در برکناری علی شمخانی دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران –که برای عادی کردن روابط دیپلماتیک با عربستان میانجیگری کرده بود- ایفا نمود

از منظر سیاست داخلی، جبهه پایداری در طراحی لوایح محدود کننده آزادی های اجتماعی نقش اساسی دارد؛ از جمله این لوایح پیش نویس قانون اخیر اینترنت است که دسترسی به شبکه های اجتماعی را مسدود می کند و قانون حجاب که مجازات های سنگینی را برای زنانی که به موازین اسلامی پایبند نیستند وضع می نماید

تصفیه

تصفیه و پاکسازی واژه هایی است که ناظران سیاسی برای توصیف اقدامات جبهه پایداری در حذف افراد و سیاستمدارانی که به عنوان موانعی در راه رسیدن به اهدافشان تلقی می شوند، استفاده می کنند

از جمله چهره های برجسته ای که در سالهای اخیر به حاشیه رانده شده اند، علی لاریجانی رئیس پیشین و میانه روی مجلس است که نقش مهمی در تسهیل برجام داشت. علیرغم اینکه وی نقش مشاور را برای رهبر ایفا می کند، سال 2021 به شکل غیرمنتظره ای در انتخابات ریاست جمهوری رد صلاحیت شد؛ امری که نفوذ جبهه پایداری را در پشت صحنه برجسته کرد

به گفته یکی از سیاستمداران ارشد محافظه کار: «به این دلیل لاریجانی هدف قرار گرفت و رد صلاحیت شد که حضور او در انتخابات ریاست جمهوری، چالش بزرگی برای رئیسی ایجاد می کرد»

وی افزود: «جبهه پایداری و داماد رئیسی حتی خواهان برکناری محمد مخبر معاون اول رئیس جمهور بودند و این درحالی بود که مخبر به توصیه دفتر رهبری در این مقام منصوب شده بود. تا آنجا که من می دانم اهداف بعدی جبهه پایداری از این قرار است: علی اصغر حجازی که مخالف جانشینی رئیسی برای رهبری بود، علی اکبر ولایتی دیپلمات سابق و میانه رو که درحال حاضر ریاست هیأت مؤسس دانشگاه آزاد را برعهده دارد و محمدباقر قالیباف رئیس مجلس فعلی»

قالیباف از فرماندهان سابق سپاه که مشهور بود به مجتبی خامنه ای نزدیک است، در جریان رقابت با جبهه پایداری بر سر کنترل ریاست مجلس، از سوی مقداد نیلی با حملات شدیدی مواجه شد

مهدی طائب برادر حسین طائب فرمانده سابق اطلاعات سپاه در یک فایل صوتی افشا شده در سال 2022 نیلی را در انتشار مطالب مخرب درباره قالیباف –از جمله تصاویری که او را درحال خرید اقلام لوکس درترکیه نشان می دهد- متهم می کند

به نظر می رسد این افشاگری های حساب شده، برای تضعیف اعتبار قالیباف در میان محافظه کاران و طبقه مذهبی بوده است

تصفیه های جبهه پایداری، با برنامه های جاه طلبانه این گروه برای دوران بعد از فوت آقای خامنه ای همسو است

مبارزه برای جانشینی

به گفته یکی از مقامات سابق، مقداد نیلی و حلقه نزدیکانش در تلاش بودند تا مسیر را برای جانشینی ابراهیم رئیسی به عنوان رهبر بعدی هموار کنند؛ ولی مرگ غیرمنتظره او نقشه های آنان را برهم زد. اکنون جبهه پایداری به دو نامزد دیگر برای رهبری توجه دارد: مجتبی پسر مصباح یزدی و محمدمهدی میرباقری.

این منبع خاطر نشان کرد که جبهه پایداری باید برای تصدی مقام رهبری با یک رقیب قدرتمند مبارزه کند: مجتبی خامنه ای که شبیه ترین فرد به علی خامنه ای محسوب می شود

این منبع افزود قبل از فوت رئیسی، مجتبی پس از آنکه به خاطر برنامه های بلندپروازانه اش توسط پدر به حاشیه رانده شد و حسین طائب –متحد مجتبی- نیز از سازمان اطلاعات سپاه برکنار شد، در موقعیت ضعیفی قرار گرفته بود. اما او متحدان قدرتمند دیگری نیز دارد که باعث می شود علیرغم شائبه موروثی شدن رهبری، همچنان نامزد بالقوه رهبری باقی بماند

آخرین شانس

به گفته یک منبع محافظه کار، پس از فوت رئیسی، نیلی شروع به سرمایه گذاری روی جلیلی کرد «تنها راه زنده ماندن تندروها از جمله نیلی، پیروزی جلیلی در انتخابات ریاست جمهوری بود زیرا او مخالف هرگونه توافق و تعامل با آمریکا بود. پس هر دو شاخه جبهه پایداری از جلیلی حمایت کامل کردند؛ اما در طول مبارزات انتخاباتی، جبهه پایداری با مقاومت حکومت مواجه شد. تشکیلات تلاش داشت با عدم حمایت از جلیلی، نفوذ جبهه پایداری را مهار کنند»

علیرغم فشار اصول گرایان ارشد برای کناره گیری جلیلی و ریخته شدن آرای محافظه کاران به صندوق قالیباف –که نامزد مورد نظر رهبری تلقی می شد- جلیلی از این کار خودداری کرد

در نتیجه جلیلی با شکستی غافلگیرکننده، باعث شد که ایران برای اولین بار در دو دهه اخیر، رئیس جمهوری اصلاح طلب به خود ببیند

این منبع افزود: «فوت رئیسی و شکست جلیلی، ضربه ای جبران ناپذیر به حیات سیاسی جبهه پایداری بود. اکنون حکومت در تلاش است تا یکبار برای همیشه این حزب را از سیاست ایران دور کند»

منبع: میدل ایست ای

مترجم: فاطمه رادمهر