چند روز پس از امضای توافق آتش بس بین اسرائیل و حماس، موزه تمدن ها در دبی اقدام به برگزاری نمایشگاهی در خصوص تاریخ هولوکاست و یهودی ستیزی کرد. چندی بعد نیز تجار دو کشور در مجمع سرمایه گذاری جهانی در دبی، در خصوص تجارت دوجانبه به گفتگو نشستند.
استفاده اسرائیل از قوه قهریه علیه فلسطینیان، شریکان جدید عرب این کشور را به دردسر انداخت، اما نه آنقدر که تهدیدی برای توافق صلح ابراهیم باشد. این توافق سبب تحرک فعالیت های اقتصادی به ارزش میلیاردها دلار بین دو طرف شد و امنیت ملی اسرائیل و چهار کشور عربی را تقویت کرد؛ لذا با وجودی که جنگ غزه 250 کشته از جمله 66 کودک در فلسطین برجای گذاشت، هیچکدام از این کشورها علاقه ای به چشم پوشی از دستاوردهای توافق از خود نشان ندادند. به این ترتیب این نظریه که (آنچه به ایجاد صلح در خاورمیانه می انجامد، تجارت و امنیت متقابل در برابر دشمنان مشترک است) به بوته آزمایش گذاشته شد.
گرچه مردم کشورهایی که توافق ابراهیم را با اسرائیل امضا کردند، در شبکه های اجتماعی حس خشم و همدلی خود با مردم فلسطین را نشان دادند، اما این احساسات نمودی در خیابان ها نیافت و از آنجا که دولت های عرب فشاری بر خود احساس نکردند، مجبور نشدند سیاست های خود را تغییر دهند.
درگیری های اخیر نشان داد که این کشورها، چه اهرم های فشار اندکی بر اسرائیل دارند. وقتی اسرائیل به مسجد الاقصی حمله کرد، امارات این عمل را محکوم نمود اما نسبت به عواقب آن به تل آویو هشداری نداد؛ و زمانیکه موشک پراکنی حماس و حملات هوایی اسرائیل صورت گرفت، انتقادی که امارات انجام داد سطحی تر از آن بود که مورد توجه قرار گیرد. واکنش ضعیف حاکمان عرب علاوه بر اینکه نشان دهنده دشمنی امارات و بحرین نسبت به حماس است، تعهد این کشورها را به نزدیکی و ایجاد روابط حسنه با اسرائیل نشان می دهد. ماه مارس امارات اعلام کرد که اقدام به سرمایه گذاری 10 میلیارد دلاری در بخش های گاز و تکنولوژی و شیرین کردن آب در اسرائیل کرده است.
«صموئیل بار» افسر سابق اطلاعاتی اسرائیل و صاحب یک شرکت نرم افزاری که با بسیاری از کشورهای عربی تجارت می کند، می گوید که از زمان شروع درگیری ها، پیام های زیادی از جانب اعراب دریافت نمود که برای او آرزوی سلامتی کرده بودند «چیزی تغییر نکرده است؛ نشنیدم که کسی بگوید تنش های اخیر بر معاملات تجاری اش تأثیر گذاشته؛ هیچکس برای لغو توافقش با من تماس نگرفت؛ حداقل 15 پیام واتساپی از نقاط مختلف جهان عرب داشتم که از حالم جویا می شدند و ابراز امیدواری می کردند که از حملات موشکی در امان بمانم».
درشرایطی که طبق نظرسنجی گالوپ -که اوایل فوریه انجام شد- همدلی با فلسطینیان در غرب به ویژه آمریکا در میان جوانان و لیبرال دموکرات ها بیشتر شده است، در جهان عرب مردم دغدغه های دیگری در زندگی دارند. رهبران نیز در ترس از دست دادن تاج و تخت خود به سر می برند و لذا مسئله فلسطین در اولویت هیچکدام نیست.
افزایش اهمیت هویت ملی در میان اعراب و مسلمانان، خستگی از مسئله فلسطین، مواجهه با بحران های سیاسی و اقتصادی در داخل کشورهای مسلمان، جنگ های پی در پی، شورش و قحطی، همگی در کاهش همدلی اعراب با فلسطینیان نقش داشته است.
کشورهایی که توافق صلح ابراهیم را امضا کردند، از فلسطینیان می خواهند که واقع بین باشند. تمایل این کشورها برای قطع وابستگی اقتصادشان به نفت، در کنار لزوم مقابله با تهدیدات داخلی از جمله اسلام گرایان و تهدیدات خارجی همچون قدرت طلبی ایران، دیدگاه آنان را نسبت به مسئله فلسطین و اسرائیل تغییر داده است. برخی از شخصیت های شناخته شده دینی و دانشگاهی، این جنگ را بین اسرائیلی ها و فلسطینیان می دانند نه اسرائیلی ها و اعراب؛ این امر نشان دهنده تغییر ساختاری افکار و اندیشه ها در امارات و سایر کشورهای منطقه است.
در قطر راهپیمایی بزرگی در حمایت از حماس و اخوان المسلمین برگزار شد و در بحرین و اردن برخی خواهان اخراج سفیر اسرائیل شدند اما نتیجه ای نداشت. هیچیک از کشورهای عربی برای اینکه پیامی قوی به اسرائیل بفرستند، به ابزارهای دیپلماتیک خود متوسل نشدند. به گفته «یوئل گوزانسکی» محقق ارشد انستیتو مطالعات امنیت ملی «انتقادات کشورهای عرب صرفا لفظی بود و در عمل هیچ کاری نکردند؛ سفیران اسرائیل را اخراج نکردند؛ تهدید به خروج از توافق ابراهیم نکردند و برای بررسی این موضوع و چگونگی اتخاذ اقدامی مناسب، با یکدیگر هیچ مذاکره و مشورتی نیز ننمودند».
«ابراهیم اصیل» تحلیلگر امور خاورمیانه می گوید بخش بزرگی از مردم در جهان عرب مشکلات و اولویت های خود را دارند و حتی برخی این سؤال را مطرح می کنند که چرا مسائل آنها به اندازه فلسطین توجه جهان را به خود جلب نمی کند «این تحول مهمی در افکار عمومی جهان عرب است؛ فلسطینی ها در سطح جهان شاهد افزایش همدلی با خود هستند اما در منطقه خاورمیانه این روند معکوس است».
وی افزود که صلح ابراهیم ارتباطی به حل نزاع بین فلسطین و اسرائیل ندارد «حتی اگر تمام کشورهای عربی روابط خود را با اسرائیل عادی کنند، این نزاع ادامه خواهد یافت چراکه ریشه اختلاف و درگیری، بومی است». اما وی ابراز امیدواری کرد که امارات و سایر کشورهای عرب حداقل از طریق این توافقات، اهرم هایی در مقابل اسرائیل پیدا کنند و از این اهرم ها در زمان های مناسب استفاده نمایند «روابط خوب اسرائیل و امارات تازه شکل گرفته و برای اینکه این رابطه در بوته آزمایش قرار گیرد آمادگی وجود نداشت. با بروز نزاع های اخیر امارات خیلی سریع تر از آنچه انتظار می رفت خود را در موقعیت سختی دید».
این اولین درگیری اسرائیل و فلسطین نبود و آخرین آن هم نخواهد بود. سؤال این است که آیا امارات و عربستان –که به شکل ضمنی حامی صلح ابراهیم است- در چنین مواقعی اسرائیل را تحت فشار خواهند گذاشت؟ اگر این کار را نکنند، می توانند مردم خود را ساکت نگه دارند اما ممکن است باعث افزایش جذابیت ایران و قطر و اسلام گرایان سیاسی شوند.
عبدالخالق عبدالله سیاستمدار برجسته اماراتی و مشاور سابق ولیعهد کشور معتقد است «صلح ابراهیم برای امارات یک دارایی استراتژیک است. امارات در دو مسیر موازی حرکت می کند: یک مسیر حمایت از فلسطینیان برای تشکیل کشوری مستقل است و مسیر دیگر صلح ابراهیم است؛ هیچکدام از این دو مسیر برگشتی ندارد»
اما حرکت همزمان در هر دو مسیر، از قبل هم سخت تر شده زیرا نفتالی بنت رهبر راست گرایان افراطی قرار است جای نتانیاهو را بگیرد. وی شدیدا از شهرک سازی غیرقانونی اسرائیل حمایت می کند و با راه حل دو کشور مخالف است.
توافق ابراهیم نخستین چالش خود را پشت سر گذاشته و با گذشت زمان چالش های دوم و سوم و.. پیش خواهد آمد؛ چالش هایی که ممکن است مقاومت روابط عادی شده ی اسرائیل و کشورهای عرب را در هم شکند.
مترجم: فاطمه رادمهر
نظر شما