آخرین تحولات دیپلماتیک خاورمیانه به نظر نتایج خوبی برای صلح و رفاه منطقه دارد. ایران و عربستان روابط خود را از سر گرفته اند، سوریه به اتحادیه عرب بازگشته و روابط با ریاض را از سر گرفته و پادشاهی سعودی عملا مشروعیت دولت حوثی ها را پذیرفته است.
در بحبوحه کاهش تنش بین دو رقیب منطقه ای، گزارش ها حاکی است که ایران بدنبال بهبود روابط با مصر است و عراق و عمان تسهیل کننده مذاکره بین دو کشور بوده اند.
هفته گذشته فداحسین ملکی نماینده مجلس ایران و عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی در گفتگو با خبرگزاری تسنیم با بیان اینکه روابط با مصر در آینده نزدیک برقرار خواهد شد، افزود: «در هر دو کشور شاهد افتتاح سفارتخانه ها خواهیم بود». وی تأکید کرد که عبدالفتاح سیسی و ابراهیم رئیسی نیز با یکدیگر دیدار خواهند کرد. دیروز خبرگزاری مهر به نقل از منابع آگاه از آمادگی مصر برای تقویت روابط دیپلماتیک با تهران خبر داد. این تحول در پی سفر سلطان هیثم بن طارق شاه عمان به قاهره برای گفتگو در مورد تحولات منطقه ای و بین المللی صورت می گیرد و گمان می رود که ایران محور اصلی دستور کار این دیدار باشد. در ادامه سلطان هیثم یکشنبه جاری سفری دو روزه به ایران خواهد داشت تا نتایج مذاکرات را با طرف ایرانی در میان بگذارد.
مصر و ایران تاریخ پیچیده ای دارند. در دوران حکومت انور سادات رئیس جمهور پیشین مصر، این کشور نقش مهمی در میانجیگری توافقنامه کمپ دیوید با اسرائیل ایفا کرد و در نتیجه آن مصر به نخستین کشور عربی بدل شد که روابط دیپلماتیک رسمی با اسرائیل برقرار کرد. اما این اقدام مصر باعث شد که روابطش با ایران تیره شود زیرا که ایران در پی انقلاب اسلامی روابط خود را با اسرائیل قطع کرده بود.
بهار عربی روابط مصر و ایران را بیش از قبل تیره کرد. برکناری حسنی مبارک رئیس جمهور مصر و روی کار آمدن مرسی منجر به تغییر اتحادهای منطقه ای (به ویژه در رابطه با ترکیه) شد. حمایت ایران از دولت سوریه در جریان جنگ داخلی این کشور و نقش مصر در ائتلاف تحت رهبری عربستان در جنگ یمن، اختلاف بین ایران و مصر را افزایش داد.
در دوران کوتاه ریاست جمهور مرسی، نشانه های امیدوار کننده ای از نزدیکی بین دو کشور دیده شد؛ مرسی نخستین رئیس جمهور مصر بود که به جمهوری اسلامی سفر کرد. آن زمان رسانه های ایران امیدواری های زیادی داشتند و فکر می کردند مصر با این کار به آمریکا و اسرائیل پشت کرده است.
در این سفر مرسی هیچ اشاره ای به ارتقای روابط نکرد اما به گفته رضا سید افقهی کارشناس امور منطقه، عادی نشدن روابط دو کشور دلایل متعددی داشت که یکی از آنها حاضر نشدن دولت مرسی به لغو توافقنامه کمپ دیوید بود «متأسفانه روابط ایران و مصر نه در دوران مبارک بدلیل وجود توافقنامه کمپ دیوید برقرار شد و نه بعد از سرنگونی او فشارهای آمریکا و مسائل مربوط به رژیم صهیونیستی اجازه برقراری روابط را داد»
هم اکنون نیز علیرغم ذوب شدن یخ روابط بین عربستان و ایران، نفوذ زیاد آمریکا احتمالا مانع بزرگی بر سر آشتی تهران و قاهره خواهد بود. مصر مدتهاست که به عنوان کشور دست نشانده آمریکا شناخته می شود؛ این کشور به شدت به حمایت نظامی و اقتصادی واشنگتن متکی است. به خطر افتادن منافع این کشور ممکن است مانع از عادی سازی کامل روابط با ایران شود.
همچنین مرز بین مصر و اسرائیل این نگرانی را ایجاد می کند که ایران ممکن است بخواهد برای پشتیبانی از حماس و جهاد اسلامی فلسطین، از خاک مصر استفاده کند. بنابراین ایجاد ثبات منطقه ای و توازن در رابطه با اسرائیل و ایران کاری ظریف و دشوار برای مصر است.
از بعد داخلی بدبینی های زیادی نسبت به نفوذ ایران وجود دارد؛ به همین دلیل دولت مصر همیشه به تشیع نگاه امنیتی داشته و جلوی کار وب سایت ها و کانال های تلویزیونی شیعه را به بهانه حفاظت از دین و هویت فرهنگی کشور گرفته است. رسانه های مصری گزارش های اخیر درباره پیشرفت روابط دیپلماتیک با ایران را کم اهمیت جلوه داده اند؛ حتی اهرام انلاین به نقل از یک منبع آگاه گزارش داد که موضع قاهره در قبال ایران تغییر نمی کند.
تلاش مصر برای عادی سازی روابط با ایران آزمونی مهم برای حاکمیت این کشور است. درحالی که قاهره ممکن است بخواهد سیاست خارجی مستقل تری را در پیش گیرد، منافع درهم تنیده و فشار قدرت های منطقه ای و جهانی چالش های زیادی را پیش روی ان ایجاد می کند.
رویکرد محتاطانه مصر در نزدیکی به ایران
در سه ماه گذشته گمانه زنی های زیادی در مورد احیای روابط مصر و ایران صورت گرفته است. از نظر بسیاری منطقی بود که دولت مصر از الگوی عربستان پیروی کرده و روابط خود را با تهران احیا نماید. ماه مارس ریاض پس از هفت سال با میانجیگری چین روابط خود را با ایران از سر گرفت؛ اما به نظر می رسد که سیسی از آینده روابط با ایران مطمئن نیست و لذا با احتیاط در این زمینه قدم برمی دارد
در ماههای اخیر مذاکراتی بین دیپلمات ها و مقامات امنیتی مصر و ایران برای احیای روابط با میانجیگری عراق انجام شده است اما علیرغم استقبال طرف ایرانی از میانجی گری های عمان و عراق، طرف مصری علنا در این زمینه صحبتی نکرده است
به گفته یک تحلیلگر سیاسی مصری، سیسی در زمانی که کشورش گرفتار بحران اقتصادی شده و بیش از همیشه به کمک های کشورهای خلیج فارس و همسایگانش نیاز دارد، راه ولیعهد عربستان را در پیگیری رابطه با ایران دنبال نکرده است. برای مصر ایران به دلیل کمک به گروههای اسلامگرا و شبه نظامی از جمله حزب الله، جهاد اسلامی و حماس یک تهدید امنیتی است
این تحلیلگر معتقد است: «دخالت ایران در امور داخلی مصر و منطقه از طریق حمایت از گروههایی همچون اخوان المسلمین، جنگ نیابتی یمن و حمایت از جناح های شیعه در سوریه و عراق، سبب نگرانی دولت مصر بوده است»
مصر و ایران یک دهه پیش برای مدت کوتاهی در دوران ریاست جمهوری محمد مرسی روابط خود را احیا کردند. مرسی اوت 2012 از تهران بازدید کرد و علیرغم اینکه مخالفت خود را با بشار اسد بدلیل سرکوب اعتراضات سوریه اعلام نمود، دیدارش از ایران موفقیت آمیز بود. او و محمود احمدی نژاد رئیس جمهور وقت ایران با بازگشایی سفارتخانه ها در پایتخت های یکدیگر موافقت کردند. احمدی نژاد فوریه 2013 از قاهره دیدار کرد و ماه بعد برای نخستین بار پس از انقلاب ایران، پروازهای مستقیم بین تهران و قاهره برقرار شد
چالش های بیشتر در پیش است
مخالفت اسرائیل با برقراری روابط بین مصر و ایران، بدلیل برنامه هسته ای این کشور و دشمنی اش با تل آویو، می تواند مانعی بر سر روند صلح باشد
روابط تهران و قاهره از زمان برکناری محمدرضا شاه پهلوی و معاهده صلح بین اسرائیل و مصر پرتنش بوده و این کشور تنها کشور عربی است که از ان زمان تاکنون در تهران سفارت نداشته است
پناه گرفتن شاه به مصر در زمان حکومت انور سادات، روابط دو کشور را بدتر کرد. محمدرضا شاه در سال 1359 در مصر درگذشت و در همانجا به خاک سپرده شد
در حال حاضر دو کشور تنها یک کاردار در خاک یکدیگر دارند و لذا به احتمال زیاد نخستین گام در آینده، بازگشایی سفارت خانه ها خواهد بود
ترس از تشیع
عامل دیگری که ممکن است برای مدت طولانی مانع از نزدیکی ایران و مصر شود، ترس حکومت های پیاپی مصر از گسترش تشیع در این کشور است. شیعیان برای دهه ها در این کشور به حاشیه رانده شده و تحت آزار واذیت قرار گرفته اند
به گفته یکی دیگر از تحلیلگران متخصص در امور ایران: «نه سنی های مصری که به تشیع گرویده اند آن اندازه هستند که ترس نامعقول دولت را توجیه کند و نه شیعیان هرگز اجازه داشتند مناسک و عقاید خود را آزادانه در ملأ عام نشان دهند»
مصر و ایران هر دو بازیگران مهمی در منطقه هستند و می توانند آینده کل خاورمیانه را تحت تأثیر قرار دهند. مصر پرجمعیت ترین کشور عرب سنی و خانه الازهر قدیمی ترین نهاد اهل تسنن در جهان است و ایران نیز مهمترین کشور در میان مسلمانان شیعه می باشد
به گفته این تحلیلگر: «کسانی که از گسترش تشیع می ترسند، باید به خاطر داشته باشند که تقریبا 12% از جمعیت عربستان از دکترین شیعه پیروی می کنند»
مدت کوتاهی پس از احیای روابط عربستان و ایران، دولت مصر اقداماتی را برای تسهیل گردشگری ایرانیان انجام داد و به آنها اجازه داد تا با تور، ویزای ورود به جنوب سینا را دریافت کنند
ماه مه یک مقام بلندپایه اطلاعاتی مصر ادعای یک نماینده مجلس ایران مبنی بر احتمال بازگشایی سفارت خانه ها را رد کرد
وی به ما گفت: «ارتباطات بین قاهره و تهران سالهاست که در سطح اطلاعاتی برقرار است و دو کشور بده و بستان هایی با هم داشته اند». او هدف از روابط اخیر را تسهیل معاملات تجاری و اقتصادی دانست
مصر و ایران دو ماه گذشته در بغداد با هم گفتگو کرده اند اما مصر رسما هیچ نتیجه ای را از مذاکرات اعلام نکرده است
در دیدار آقای خامنه ای با هیثم بن طارق سلطان عمان در اوایل هفته جاری، رهبر ایران از میل مصر برای ازسرگیری روابط دیپلماتیک با کشورش استقبال کرد اما این اظهارات هیچ واکنش رسمی از سوی مصر بدنبال نداشت
آقای خامنه ای خاطرنشان کرد: «ما از علاقه مصر به احیای روابط با جمهوری اسلامی استقبال می کنیم و مشکلی در این زمینه نداریم»
سلطان عمان پیش از سفر به تهران، به مصر رفته و در کنار سایر مسائل منطقه ای، در مورد روابط ایران ومصر با سیسی گفتگو کرده بود اما محتوای گفتگوها به اطلاع عموم نرسید
یک کارشناس امنیت منطقه معتقد است: «مذاکرات برای احیای روابط دو کشور در حال انجام است اما به دلایلی (احتمالا امنیتی) دولت مصر هنوز از بیان جزئیات گفتگوها خودداری می کند»
وی افزود: «وضعیت حساس مصر در خاورمیانه از نظر اطلاعاتی و امنیتی و روابط این کشور با اسرائیل و آمریکا و نقشی که در پرونده فلسطین دارد، در مذاکرات باید در نظر گرفته شود»
مترجم: فاطمه رادمهر
نظر شما