آیا مصر و ایران آماده شروع فصلی جدید در روابط هستند؟

به گفته منابع عراقی نمایندگان مصر و ایران از ماه مارس با میانجیگری بغداد در عراق دیدار می کنند. طرفین در این مذاکرات به موضوع یمن، لبنان و سوریه می پردازند؛ همچنین احتمال دیدار عبدالفتاح سیسی و ابراهیم رئیسی رئیسان جمهور دو کشور مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.

آقای خامنه ای در دیدار با سلطان عمان گفت که تهران از روابط دیپلماتیک بهتر با مصر استقبال می کند. پس از عادی سازی روابط ایران و عربستان، مذاکرات تهران و قاهره احتمالا با جدیت بیشتری ادامه خواهد یافت. در پی ورود سوریه به اتحادیه عرب و احتمال صلح میان سعودی و حوثی ها، مسائل تنش آفرین بین دو کشور کاهش یافته است.

فداحسین ملکی عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس ایران با تأیید مثبت بودن مذاکرات دو طرف در عراق گفت: «روابط تهران و قاهره به زودی و با بازگشایی سفارت خانه ها برقرار خواهد شد»

سیاست خارجی ایران در دوره ابراهیم رئیسی بر نزدیکی به همسایگان، نگاه به شرق و روابط با کشورهای مسلمان متمرکز بوده است. ارتباط با مصر، به ایران امکان نفوذ بیشتر در جهان عرب و روابط نزدیکتر با کشورهای اتحادیه عرب را می دهد. تهران این روند را با عادی سازی رابطه با ریاض آغاز کرد و اکنون مشتاق است با قاهره رابطه برقرار کند.

موانع کلیدی

سامح شکری وزیر امور خارجه مصر در گفتگو با نشاط دعیحی تحولات ایران و عربستان را مهم ارزیابی کرد و گفت: «مصر بر اساس ارزیابی این تحولات، گام هایی برخواهد داشت». امنیت شبه جزیره عربستان خط قرمز مصر است و تهران امیدوار است پس از عادی سازی رابطه با عربستان، امارات و بحرین، روابط خود را با قاهره رو به جلو ببرد.

سیسی نوامبر 2018 در مجمع جهانی جوانان اشاره کرد که مصر اجازه نخواهد داد امنیت خلیح فارس تضعیف شود و ارتش مصر از برادران خود در برابر هرگونه تهدید مستقیم محافظت خواهد کرد.

عوامل داخلی و خارجی بسیاری مانع از برقراری روابط دو کشور است. از منظر مصر، آمریکا و اسرائیل و برخی از کشورهای حاشیه خلیج فارس مانع از عادی سازی رابطه هستند.

در ایران برخی از تندروها بر این باورند که برقراری رابطه با مصر، به معنی خیانت به آرمان فلسطین، پذیرش ضمنی قرارداد کمپ دیوید و تسلیم شدن در برابر خواسته های مصر مانند تغییر نام خیابان خالد اسلامبولی در تهران است. آنها معتقدند در ازای تغییر نام، مصر نیز باید پرچم رژیم شاهنشاهی ایران را از مقبره شاه بردارد و نام پهلوی را از خیابان قاهره حذف کند.

پس از عادی سازی روابط ریاض و تهران، ایران نام خیابان شیخ نمر را –که نام روحانی شیعه ای بود که سال 2016 توسط عربستان اعدام شد و باعث قطع رابطه دو کشور گردید- از یکی از خیابان های منتهی به کنسولگری عربستان در مشهد تغییر داد.

با توجه به تنش زدایی از روابط ایران با همسایگانش در خلیج فارس، احتمالا مخالفت ها با عادی سازی رابطه با مصر کاهش خواهد یافت. همچنین با توجه به تغییر الگوی تعاملات منطقه ای و تغییر سیاست آمریکا در خاورمیانه و تمرکز بیشتر این کشور بر چین و اوکراین، واشنگتن نیز با این عادی سازی مخالفت چندانی نشان نخواهد داد؛ چنانکه شاهد بودیم واشنگتن از عادی سازی رابطه ایران و عربستان با میانجیگری چین استقبال کرد.

وضعیت اقتصادی ایران به حدی وخیم است که اگر رابطه با مصر اوضاع را تاحدی بهبود ببخشد و توجه مردم را از مسائل داخلی منحرف کند، تندورهای ایران حتی حاضر هستند به مصر امتیاز بدهند.

مزایای اقتصادی

اقتصاد انگیزه دیگری برای شروع روابط دو کشور است؛ پول ملی ایران از زمان خروج ترامپ ارزش خود را به شدت از دست داده و تورم 50% شده است.

در مصر نیز کل بدهی این کشور تا پایان سال مالی 2020-2021 به 392 میلیارد دلار رسیده است. این میزان شامل 137 میلیارد دلار بدهی خارجی است که نسبت به سال 2010 رشد چهار برابری را نشان می دهد و نیز شامل 255 میلیارد دلار بدهی داخلی است که تقریبا دو برابر بدهی داخلی سال 2010 می باشد.

صادرات ایران به مصر در سالهای 2021 و 2022 به ترتیب 6.92 میلیون دلار و 5.08 میلیون دلار و صادرات مصر به ایران در مدت مشابه به ترتیب 994 هزار دلار و 1.42 میلیون دلار بوده است. مصر پرجمعیت ترین کشور عرب با بیشترین میزان واردات گندم است و به دلیل بحران اوکراین با چالش جدی مواجه شده است.

ایران بدنبال دور زدن تحریم های آمریکا و صادرات به کشورهای همسایه است و مصر مکان خوبی برای صادرات کالاهای مصرفی است.

با توجه به تحریم های ایران، مصر می تواند برخی از کالاهای این کشور را با شرایط مناسب و اقساط بلندمدت بخرد و حتی از پول ملی خود استفاده کند.

گردشگری حدود 10 تا 15درصد از اقتصاد مصر را تشکیل می دهد و میلیون ها شغل فراهم می کند. درامد این کشور در این حوزه از 3.80 میلیارد دلار در سال 2020 به 13 میلیارد دلار در سال 2021 افزایش یافته است.

با توجه به وجود آرامگاه های مشهور شیعیان همچون رأس الحسین و مزار مالک اشتر، گردشگران ایرانی می توانند جذب مصر شوند. ماه مارس مصر به ایرانیان اجازه داد تا در بدو ورود به شبه جزیره سینا ویزا بگیرند.

مصر همچنین فرصت خوبی را برای صادرات نفت ایران به بازارهای فرامنطقه ای فراهم می کند. تهران در چند سال گذشته بدنبال صادرات نفت خود به اروپا از طریق خط لوله سومد بوده است.

ماه می 2017 مقامات مصری ابتدا به درخواست ایران چراغ سبز نشان دادند اما بعد پشیمان شدند. عادی سازی روابط می تواند به نهایی شدن این توافق کمک کند. این خط لوله به ایران امکان می دهد تا صادرات خود را به مدیترانه و جنوب اروپا به میزان 2.5 میلیون بشکه در روز افزایش دهد.

عوامل ژئوپلیتیک

نگرانی های ژئوپلیتیک منطقه ایِ ایران همچون پیمان ابراهیم و تسری ان به دیگر کشورهای عربی، تشکیل ناتوی عربی و اجلاس نقب با حضور مصر، از جمله دلایلی است که باعث شده است تهران درصدد بهبود روابط خود با مصر برآید.

این سیاست ایران بیهوده نبوده است؛ ژوئن 2022 مقامات امنیتی مصر اعلام کردند که به هیچ ائتلافی علیه ایران نمی پیوندند.

مشاور امنیت ملی آمریکا جیک سالیوان 4 می گفت که واشنگتن به اسرائیل اجازه آزادی عمل در برابر تهدید هسته ای ایران را می دهد. بدنبال این اظهار نظر، ایران به شورای امنیت شکایت کرد و برحق پاسخگویی خود به هرگونه اقدام بی پروای اسرائیل تأکید نمود.

اعراب از جنگ ایران و اسرائیل می ترسند؛ برخی از کشورهای عرب با نزدیک شدن به ایران تلاش می کنند تا در صورت وقوع این حملات، از اقدام تلافی جویانه ایران در امان بمانند.

حسن ابوطالب مشاور مرکز مطالعات سیاسی و راهبردی الاهرام درباره احتمال وقوع جنگ بین ایران و اسرائیل گفت: «بی تردید مصر در صورت وقوع درگیری نظامی، تحت تأثیر قرار می گرفت»

مصر نگران حضور ایران در نوار غزه و روابط نزدیک آن با حماس و جهاد اسلامی است؛ لذا می خواهد میانجی صلح در منطقه باشد و مانند حمله پنج روزه اخیر اسرائیل به غزه، نقش میانجی را بین گروههای درگیر ایفا کند.

روابط مصر با ایران باعث می شود که بتواند راحت تر با این مشکل برخورد کند. مصر در مذاکرات خود با تهران از مقامات ایرانی خواسته است که هیچ فعالیتی علیه اسرائیل در خاک مصر انجام ندهند.

همچنین ناامنی در دریای سرخ و تنگه باب المندب به دلیل فعالیت حوثی ها برای مصر به شدت نگران کننده است و ایران با توجه به نفوذی که بر روی حوثی ها دارد، می تواند این مشکل امنیتی را حل کند.

علاوه بر این نفوذ ایرانیان در عراق در میان گروههای شبه نظامی، امنیت شرکت های مصری را که تحت اتحاد سه جانبه عراق-اردن-مصر در این کشور مستقر هستند، تضمین می کند.

حمایت از ورود اسد به اتحادیه عرب نیز ضمن تضعیف گروههای تروریستی فعال در سوریه، باعث می شود که پروژه انتقال گاز مصر به لبنان از طریق سوریه از نظر امنیتی تقویت شود.

پس از تنش زدایی میان ترکیه، قطر، بحرین، عربستان، امارات و ایران، تهران و قاهره با وجود چهار دهه چالش آماده آغاز فصل جدیدی در روابط خود هستند؛ با این حال دخالت کشورهای ثالت و وجود برخی نگرانی های امنیتی، آشتی را به چالش می کشد.

باید منتظر ماند و دید ایا تحولات آینده نزدیکی دو کشور را ممکن خواهد کرد یا خیر.

منبع: میدل ایست آی

مترجم: فاطمه رادمهر