دوست و همنشین در مقوله انسان سازی از اهمیت زیادی برخوردار است. با چه کسی باید دوست شد و از چه کسانی باید دوری کرد. و در عین حال همجواران غیر همکیش باید چطور رفتار کرد. اسلام از تمامی انسانها می خواهد که به چشم هم نوع به یکدیگر بنگرند، چندان که کرامت انسانی را در میان هم پاس دارند و در رفع حوائج هم بکوشند، از هم حمایت کنند و در گرفتاریها به یاری هم بشتابند، (انسان بودن) را ارج بگذارند و نسبت به انسانهای دیگر احساس نزدیکی و دوستی کنند.
امام صادق علیه السلام فرمودند: «سفارش می کنم شما را به اطاعت از خدا و رعایت کردن احتیاط و ورع در دینتان، کوشش در راه خدا و برای خدا، راستگویی، امانتداری، طول دادن سجود و حسن همجواری. امانت هایی که صاحبانشان نزد شما به ودیعت گذاشتند به آنها برگردانید، چه مؤمن و نکوکار باشند، چه فاسق و بدکار؛ با همزیستان خود رفت و آمد کنید، در تشییع جنازه انها شرکت، بیماران انها را عیادت و حقوق آنها را کاملا ادا کنید، چون هنگامیکه شخصی از شما، در دین خود راه ورع و راستگویی را در پیش گرفت و امانت را ادا کرد و اخلاق و برخوردش را با مردم نیکو کرد، درباره اش گفته خواهد شد: «این فرد جعفری مذهب است». این مطلب مرا خرسند و خوشحال خواهد کرد و نیز می گویند: «این اثر تربیت نیکوی جعفر صادق است». ولی اگر غیر از این باشد مصیبت و ننگ او بر من وارد می شود و درباره اش گفته می شود: «این است تربیت جعفر صادق».
از معاویه بن عمار به نقل از امام صادق علیه السلام روایت شده است: «با کسانی که رفاقت می کنی، دوستی خالصانه داشته باش، اخلاقت را نیکو کن، زبانت را از آنان نگهدار، خشم خود را فروکش کن و بیهوده گویی را کم نما، عفو و بخشش خود را ریشه دار ساز و جانت را سخاوتمند کن».
از امام باقر علیه السلام روایت شده است که روزی در بصره مردی از جا برخاست و از حضرت امیر علیه السلام پرسید: «ما را از انواع برادران و دوستان آگاه کنید». حضرت فرمودند: «برادران دینی بر دو گونه اند: برادران مطمئن و مورد اعتماد و برادرانی که فقط همراهی می کنند. اما برادران مطمئن مانند دست و اهل و ثروت می باشند. پس هرگاه به برادرت اعتماد داشتی از بذل جان و مال و هر نوع کمکی به او دریغ مکن، اسرار او را پنهان کن و یاریش کن. اما دوستانی که تنها برای همراهی اند: آنها برای این خوبند که تو از دوستی و مصاحبت آنان لذت ببری. پس با انها قطع رابطه مکن، بیش از این از انان چیزی مخواه و در پی کشف اندرونشان مباش، ولی همانگونه که با تو خوشرو و خوش زبانند، تو نیز با آنها خوشرویی و خوش زبانی کن».
امام صادق علیه السلام خطاب به خیثمه فرمودند: «به پیروان من سفارش کن که ثروتمندشان به فقیرشان رسیدگی و توانمند آنها به ضعیفشان کمک کند و در خانه هایشان یکدیگر را ملاقات کنند که در این امر ولایت ما زنده می شود».
چه کسانی شایستگی دوستی و همنشینی با مؤمنان را دارند
علی بن اسباط از امام موسی بن جعفر علیه السلام نقل می کند که فرمودند: «کننده بدی مسری است و رفیق بد آدمی را هلاک می کند؛ پس ببین با چه کسی رفیق می شوی». همچنین امام صادق عیه السلام فرمودند: «تا می توانی دوستان قدیمی را دریاب و مواظب دوست جدیدی که دوران چندانی با او نبوده ای باش و نیز مواظب کسانی باش که امانت دار و عهده دار و پیمان شناس نیستند. همچنین از کسانیکه به نظرت مطمئن ترین مردم اند برحذر باش».
از پیامبر اکرم صل الله علیه و اله روایت شده است: «بهترین همنشین کسی است که دیدنش شما را به یاد خدا بیندازد، سخنش بر علم شما بیفزاید و عملش شما را به آخرت مشتاق کند».
امام صادق علیه السلام در سخنی دیگر در باب دوستی می فرمایند: «هرکس چیزی از این شرایط نداشته باشد هرگز او را دوست ندان؛ نخستین آنها آن است که ظاهر و باطنش با تو یکی باشد؛ دوم اینکه خوبی تو را خوبی خود و بدی تو را بدی خود بداند؛ سوم اینکه چیزی مانند ثروت یا منصب در برخوردش با تو تغییر ایجاد ننماید؛ چهارم، چیزی را که در توانش باشد از تو دریغ ننماید؛ پنچم نیز این است که تو را در سختی ها رها نکند و تنها نگذارد».
اسلام ما را از دوستی با چه کسانی برحذر داشته است
امام صادق فرمدند: «سزاوار است که مؤمن از دوستی با سه کس بپرهیزد: بدکارِ فاسق، احمق و دروغگو. فاسق بدکار کار زشت خود را زیبا جلوه می دهد و می خواهد تو نیز مانند او باشی، در امر دین و آخرتت به تو کمک نمی کند، دوستی با او موجب سنگدلی و انحراف قلب می شود و رفت و آمد با او برایت مایه ننگ می باشد. احمق، هرگز در مشورت نظر خوبی ارائه نمی دهد، هیچ امیدی نیست که از تو شری را دفع کند حتی اگر خود را به زحمت اندازد و تلاش کند. چه بسا آنگاه که می خواهد به تو سودی رساند، ضرر می زند. اما دروغگو، هرگز با او زندگی آرامی نخواهی داشت. سخن تو را برای دیگران نقل می کند و سخن دیگران را نزد تو بازگو می نماید. هرگاه سخنانش تمام شود سخن بیهوده یا دروغ دیگری آغاز می کند تا جایی که هرگاه سخن راستی هم بگوید، دیگر کسی او را باور نمی کند. با ایجاد دشمنی میان مردم تفرقه می اندازد و کینه ها را در سینه ها می کارد».
امام سجاد علیه السلام به فرزندش امام باقر علیه السلام فرمود: «با پنج گروه دوست و هم سخن و همراه مشو: بپرهیز از رفاقت با دروغگو زیرا او مانند سراب است؛ دور را برای تو نزدیک و نزدیک را برای تو دور جلوه می دهد. بپرهیز از رفاقت با فاسق بدکار، زیرا او تو را در ازای یک وعده غذا می فروشد. بپرهیز از دوستی با بخیل، زیرا تو را به هنگام لزوم بذل مال به تو، درحالیکه به آن نیازمندی رها می کند. بپرهیز از مصاحبت با احمق زیرا گاه می خواهد به تو سود رساند ولی ضرر می زند و بپرهیز از مصاحبت با کسی که قطع رحم می کند زیرا او در سه آیه از کتاب خدا لعنت شده است».
و در سخن آخر، پیامبر اکرم صل الله علیه و اله در ضمن سفارشاتی به امیرمؤمنان علیه السلام فرمودند: «یا علی، هرکه نه از دینش و نه از دنیایش می توان استفاده کرد، در مجالست و همنشینی با او خیری نیست و هرکه برای تو حرمت قائل نیست برای او حرمتی قائل نشو».
برگرفته از کتاب اسلام و جامعه، نوشته آیت الله سید محمد شیرازی
نظر شما